Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Theriak: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (4 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
'''Theriak''' is een historisch geneesmiddel dat oorspronkelijk als tegengif | '''Theriak''' is een historisch geneesmiddel dat oorspronkelijk werd ontwikkeld als tegengif tegen beten van giftige dieren. In de [[Middeleeuwen]] werd het gebruikt als een universele remedie voor alle soorten van ziekten en kwalen. Het recept werd in de loop der tijden grondig veranderd. | ||
==Oudheid== | ==Oudheid== | ||
De artsen van het klassieke Griekenland probeerden giftige slangenbeten te behandelen met een mengsel van anijs, venkel en komijn. | De artsen van het klassieke Griekenland probeerden giftige slangenbeten te behandelen met een mengsel van anijs, venkel en komijn. | ||
Mithridates VI Eupator (132 v.Chr.–63 v.Chr), de koning van Pontus in Klein-Azië, | Mithridates VI Eupator (132 v.Chr.–63 v.Chr), de koning van Pontus in Klein-Azië, had redenen om ongerust te zijn dat iemand uit zijn familie of zijn omgeving zou proberen om hem te vergiftigen: er wordt vermoed, dat hij in zijn jeugd zijn ouders vergiftigde om zelf aan de macht te komen. In samenwerking met zijn arts liet hij het toenmalige recept van theriak uitbreiden van 37 naar 54 ingrediënten. Hieronder waren onderdelen van dieren die geacht werden immuun te zijn tegen gif, zoals eendenbloed en het vlees van slangen en padden. Het middel werd naar hem mithridatium genoemd. | ||
Later werd het mengsel uitgebreid met het ingrediënt [[opium]]. Het woord | Later werd het mengsel uitgebreid met het ingrediënt [[opium]]. Het woord theriak zou volgens een zienswijze afgeleid kunnen zijn van het Perzische of Oudturkse woord voor deze uit papaver gewonnen stof.<ref>{{aut|Kamali, Mohadese}} et al. ''Treatment of opium addiction in persian medicine: A review study'', {{Ts.|Journal of education and health promotion}} vol. 10 157. 20 mei 2021, {{DOI|10.4103/jehp.jehp_5_21}}</ref> Volgens een andere etymologische interpretatie zou het afgeleid kunnen zijn van het Griekse woord {{Grieks|θηρίον}} (therion = wild dier).<ref>{{aut|Taghizadieh A, Mohammadinasab R, Ghazi-Sha’rbaf J, Michaleas SN, Vrachatis D, Karamanou M}}. ''Theriac in the Persian Traditional Medicine'', {{ts.|Erciyes Medical Journal}}, 2020; vol. 42(2), p. 235–8. https://jag.journalagent.com/erciyesmedj/pdfs/EMJ_42_2_235_238.pdf</ref> | ||
Andromachus, de lijfarts van keizer Nero, vulde het recept aan met een aantal andere ingrediënten, waaronder addervlees. Dit geneesmiddel met de naam ''Theriaca Andromachi'' genoot een grote populariteit. Nero zou dit regelmatig preventief hebben gebruikt, uit angst om vergiftigd te worden. | Andromachus, de lijfarts van keizer Nero, vulde het recept aan met een aantal andere ingrediënten, waaronder addervlees. Dit geneesmiddel met de naam ''Theriaca Andromachi'' genoot een grote populariteit. Nero zou dit regelmatig preventief hebben gebruikt, uit angst om vergiftigd te worden. | ||
De Grieks-Romeinse arts [[Galenus]] schreef een volledig boek over | De Grieks-Romeinse arts [[Galenus]] schreef een volledig boek over theriak. Hij beval het aan als remedie tegen adderbeten. Naarmate het geneesmiddel zich meer verspreidde, werd de samenstelling ingewikkelder. Galenus tekende in zijn werk ''De Antidotis'' een recept op met 70 ingrediënten. | ||
Zijn patiënt, keizer [[Marcus Aurelius]], was een regelmatige gebruiker van | Zijn patiënt, keizer [[Marcus Aurelius]], was een regelmatige gebruiker van theriak. | ||
==Middeleeuwen== | ==Middeleeuwen== | ||
In de middeleeuwen kreeg theriak een reputatie als universeel wondermiddel, dat de genezing van alle ziekten beloofde, zoals bijvoorbeeld [[pest]], [[syfilis]] en [[cholera]]. | In de middeleeuwen kreeg theriak een reputatie als universeel wondermiddel, dat de genezing van alle ziekten beloofde, zoals bijvoorbeeld [[pest]], [[syfilis]] en [[cholera]]. | ||
Het theriak-recept verspreidde zich ook in de Arabische wereld. In het midden van de 13e eeuw werd in het huidige [[Irak]] een boek uitgegeven dat nu als een van de mooiste voorbeelden geldt van de islamitische boeksierkunst, het ''Kitāb al-diryāq'' (’Theriakboek’)<ref>Katharina Kaska, [https://www.onb.ac.at/forschung/forschungsblog/artikel/das-buch-der-gegengifte-kitab-al-diryaq ''Das Buch der Gegengifte (Kitāb al-diryāq)''], Österreichische Nationalbibliothek</ref> Het bevat anekdoten van negen beroemde geneesheren uit de oudheid die theriak gebruikten en het recept ervan aanpasten. Daarnaast bevat het informatie over slangen en hoe men deze kon vangen. | |||
<!--- | <!--- | ||
De arts en apotheker Andreas Reichlin van Meldegg aanbevolen voor de behandeling van de pest in zijn boek gepubliceerd in 1450 de pest: | De arts en apotheker Andreas Reichlin van Meldegg aanbevolen voor de behandeling van de pest in zijn boek gepubliceerd in 1450 de pest: | ||
"Item men moet geven aan de patiënt Metridat om azijn te drinken, het schilderen van de dag tot vier. Of we Houding maar Metridat nit, dus geef het Driackers [Theriak] gemischet het met azijn en saffraan; de gevechten, en leg de goddelozen Gifft. " | "Item men moet geven aan de patiënt Metridat om azijn te drinken, het schilderen van de dag tot vier. Of we Houding maar Metridat nit, dus geef het Driackers [Theriak] gemischet het met azijn en saffraan; de gevechten, en leg de goddelozen Gifft." | ||
- Andreas Reichlin van Meldegg: pest Boekje, pg 17 | - Andreas Reichlin van Meldegg: pest Boekje, pg 17 | ||
---> | ---> | ||
Het middel werd gewoonlijk bereid in een stroop en honing-mengsel en was zowel te koop in gerenommeerde apotheken als bij dubieuze rondtrekkende handelaars. Om het recept, waarvoor tegen die tijd ongeveer 60 ingrediënten nodig waren, op een uniforme standaard te houden en vervalsing te voorkomen, was het op veel plaatsen nodig om de productie van theriak onder toezicht te zetten van van artsen, raadsheren en apothekers. | |||
==Renaissance== | ==Renaissance== | ||
In de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd was [[Venetië]] de bekendste productieplaats van theriak. De Venetiaanse theriak of ''Theriac venezian'' werd geroemd als de beste, maar was ook de duurste theriak. Het bereiden van de theriak werd in Venetië onderhouden als een openbare, meerdaagse ceremonie met veel pracht en praal in aanwezigheid van de hoogste autoriteiten. Een reden om de theriak in het openbaar samen te stellen was bedoeld om de betrouwbaarheid ervan te waarborgen. De wereldhandel in dit kostbare en begeerde medicijn was een niet onbelangrijke bijdrage die bijdroeg tot de rijkdom van de stad Venetië. Er werden adders gekweekt om te kunnen voldoen aan de grote vraag naar addervlees, dat toen nog steeds of weer een essentieel ingrediënt van theriak was. | |||
Andere centra van de theriak-industrie bevonden zich in [[Neurenberg]] (Duitsland) en [[Amsterdam]] (Nederland). | |||
Moyse Charas was de eerste die in 1667 het recept van de theriak openbaar maakte. Hij bereidde de theriak in de theriakweek, in februari, maar had wegens de fermentatietijd meer dan anderhalf jaar nodig voor de bereiding. Hij gebruikte vierenzestig ingrediënten van plantaardige, dierlijke en minerale oorsprong. | |||
==Heden== | |||
Theriak bleef tot in de 19e eeuw een belangrijk geneesmiddel. Door de opkomst van de moderne geneeskunde is het gebruik ervan sterk afgenomen, maar het middel wordt in de [[volksgeneeskunde]] nog steeds gebruikt. | |||
{{ | ==Weblinks== | ||
* http://plantaardigheden.nl/aardig/aardigheden/theriak.htm | |||
==Verwijzingen== | |||
<references/> | |||
{{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q1546149}} | |||
[[categorie: traditionele geneeskunde]] | |||
[[categorie: volksgeneeskunde]] | |||
[[categorie: antigif]] | |||
Huidige versie van 16 mrt 2023 om 06:59
Theriak is een historisch geneesmiddel dat oorspronkelijk werd ontwikkeld als tegengif tegen beten van giftige dieren. In de Middeleeuwen werd het gebruikt als een universele remedie voor alle soorten van ziekten en kwalen. Het recept werd in de loop der tijden grondig veranderd.
Oudheid
De artsen van het klassieke Griekenland probeerden giftige slangenbeten te behandelen met een mengsel van anijs, venkel en komijn.
Mithridates VI Eupator (132 v.Chr.–63 v.Chr), de koning van Pontus in Klein-Azië, had redenen om ongerust te zijn dat iemand uit zijn familie of zijn omgeving zou proberen om hem te vergiftigen: er wordt vermoed, dat hij in zijn jeugd zijn ouders vergiftigde om zelf aan de macht te komen. In samenwerking met zijn arts liet hij het toenmalige recept van theriak uitbreiden van 37 naar 54 ingrediënten. Hieronder waren onderdelen van dieren die geacht werden immuun te zijn tegen gif, zoals eendenbloed en het vlees van slangen en padden. Het middel werd naar hem mithridatium genoemd.
Later werd het mengsel uitgebreid met het ingrediënt opium. Het woord theriak zou volgens een zienswijze afgeleid kunnen zijn van het Perzische of Oudturkse woord voor deze uit papaver gewonnen stof.[1] Volgens een andere etymologische interpretatie zou het afgeleid kunnen zijn van het Griekse woord θηρίον (therion = wild dier).[2]
Andromachus, de lijfarts van keizer Nero, vulde het recept aan met een aantal andere ingrediënten, waaronder addervlees. Dit geneesmiddel met de naam Theriaca Andromachi genoot een grote populariteit. Nero zou dit regelmatig preventief hebben gebruikt, uit angst om vergiftigd te worden.
De Grieks-Romeinse arts Galenus schreef een volledig boek over theriak. Hij beval het aan als remedie tegen adderbeten. Naarmate het geneesmiddel zich meer verspreidde, werd de samenstelling ingewikkelder. Galenus tekende in zijn werk De Antidotis een recept op met 70 ingrediënten.
Zijn patiënt, keizer Marcus Aurelius, was een regelmatige gebruiker van theriak.
Middeleeuwen
In de middeleeuwen kreeg theriak een reputatie als universeel wondermiddel, dat de genezing van alle ziekten beloofde, zoals bijvoorbeeld pest, syfilis en cholera.
Het theriak-recept verspreidde zich ook in de Arabische wereld. In het midden van de 13e eeuw werd in het huidige Irak een boek uitgegeven dat nu als een van de mooiste voorbeelden geldt van de islamitische boeksierkunst, het Kitāb al-diryāq (’Theriakboek’)[3] Het bevat anekdoten van negen beroemde geneesheren uit de oudheid die theriak gebruikten en het recept ervan aanpasten. Daarnaast bevat het informatie over slangen en hoe men deze kon vangen.
Het middel werd gewoonlijk bereid in een stroop en honing-mengsel en was zowel te koop in gerenommeerde apotheken als bij dubieuze rondtrekkende handelaars. Om het recept, waarvoor tegen die tijd ongeveer 60 ingrediënten nodig waren, op een uniforme standaard te houden en vervalsing te voorkomen, was het op veel plaatsen nodig om de productie van theriak onder toezicht te zetten van van artsen, raadsheren en apothekers.
Renaissance
In de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd was Venetië de bekendste productieplaats van theriak. De Venetiaanse theriak of Theriac venezian werd geroemd als de beste, maar was ook de duurste theriak. Het bereiden van de theriak werd in Venetië onderhouden als een openbare, meerdaagse ceremonie met veel pracht en praal in aanwezigheid van de hoogste autoriteiten. Een reden om de theriak in het openbaar samen te stellen was bedoeld om de betrouwbaarheid ervan te waarborgen. De wereldhandel in dit kostbare en begeerde medicijn was een niet onbelangrijke bijdrage die bijdroeg tot de rijkdom van de stad Venetië. Er werden adders gekweekt om te kunnen voldoen aan de grote vraag naar addervlees, dat toen nog steeds of weer een essentieel ingrediënt van theriak was. Andere centra van de theriak-industrie bevonden zich in Neurenberg (Duitsland) en Amsterdam (Nederland).
Moyse Charas was de eerste die in 1667 het recept van de theriak openbaar maakte. Hij bereidde de theriak in de theriakweek, in februari, maar had wegens de fermentatietijd meer dan anderhalf jaar nodig voor de bereiding. Hij gebruikte vierenzestig ingrediënten van plantaardige, dierlijke en minerale oorsprong.
Heden
Theriak bleef tot in de 19e eeuw een belangrijk geneesmiddel. Door de opkomst van de moderne geneeskunde is het gebruik ervan sterk afgenomen, maar het middel wordt in de volksgeneeskunde nog steeds gebruikt.
Weblinks
Verwijzingen
- º Kamali, Mohadese et al. Treatment of opium addiction in persian medicine: A review study, Journal of education and health promotion vol. 10 157. 20 mei 2021, doi: 10.4103/jehp.jehp_5_21
- º Taghizadieh A, Mohammadinasab R, Ghazi-Sha’rbaf J, Michaleas SN, Vrachatis D, Karamanou M. Theriac in the Persian Traditional Medicine, Erciyes Medical Journal, 2020; vol. 42(2), p. 235–8. https://jag.journalagent.com/erciyesmedj/pdfs/EMJ_42_2_235_238.pdf
- º Katharina Kaska, Das Buch der Gegengifte (Kitāb al-diryāq), Österreichische Nationalbibliothek
