Daar is hij weer

Daar is hij weer
Oorspronkelijke titel	Er ist wieder da
Auteur(s)	Timur Vermes
Vertaler	Liesbeth Van Nes
Oorspronkelijke taal	Duits
Reeks/serie
Onderwerp	Hitler
Genre	Situatiekomedie
Uitgever	De Bezige Bij Amsterdam
Oorspronkelijke uitgever	Eichborn Verlag, Köln
Uitgegeven	2013
Oorspronkelijk uitgegeven	2012
Medium	print en ebook
ISBN-code	978 90 8542 491 8 gegevens van ebook
NUR-code	302

Daar is hij weer (oorspronkelijke Duitse titel: Er ist wieder da) is een roman uit 2012 van Timur Vermes, in 2013 uitgegeven in Nederlandse vertaling.

Verhaal

Leeswaarschuwing — Onderstaande tekst bevat details van de plot en/of de afloop van het verhaal

In 2011 ontwaakt Adolf Hitler op een grasveld in Berlijn in een met benzine doordrenkt uniform. Bij een krantenkiosk ontdekt hij dat hij in het jaar 2011 terechtgekomen is. In de kiosk krijgt hij voorlopig onderdak van de eigenaar, die hem voor een artiest (Hitler-imitator) neemt. Ondanks deze moeilijke situatie weet Hitler zich te handhaven. Hij vertelt aan niemand hoe oud hij is, en dat hij dus de echte Hitler is, maar observeert integendeel de maatschappij zoals ze nu is geworden en leert daarin te functioneren.

In taal, militaristisch gedrag en in zijn megalomane fantasie is hij volkomen zijn oude zelf, met dezelfde plannen. Hoe het wetenschappelijk te verklaren valt dat hij in 2011 opnieuw wakker geworden is, interesseert hem niet. Het antwoord op de vraag waarom dit gebeurd is, kent hij wel (volgens zichzelf): hij moest terugkomen om zijn plannen eindelijk te kunnen realiseren. Zal dit ook lukken? Misschien is het niet onmogelijk.

De eigenaar van de krantenkiosk tipt immers een commerciële tv-zender die de Hitler-imitator inderdaad een programma aanbiedt met de bedoeling dat hij er als uitstekende imitator een bijzonder grappig programma zal brengen. Hitler aanvaardt de job, maar met een andere bedoeling dan de programmamakers. Via de media wil hij de hersenen van de mensen binnendringen, en hen zo tot het besef laten komen van wat - volgens hem - werkelijk belangrijk is.

Als hij op antenne komt denkt niemand eraan dat hij de echte Hitler zou kunnen zijn. Men bewondert ongegeneerd de acteur die samenvalt met zijn rol en aan verbijsterend geslaagde 'Messed Ekting' (method acting) zou doen. Hitlers bombastische tirades vol naziclichés en gedetailleerde historische data en feiten maken dat zijn op authenticiteit kickende publiek staat.

De Tv-programma's die Hitler brengt roepen ook veel controverse op. Hitler is voluit zichzelf in de programma’s en wordt door velen als grappig gezien. Anderen, niet alleen ontstelde burgers maar ook het roddelblad Bild, vinden dat de humor niet leuk meer is, wegens ‘te echt’. Hitler krijgt moeilijkheden, er wordt gedreigd met juridische stappen, de tv-zender staat op zijn kop. Maar dat wordt allemaal teniet gedaan door propagandacampagnes van de sluwe Showbizz Hitler. Na allerhande verwikkelingen wordt Hitler tegen het einde van het boek zelfs een Bekende Duitser met wie het establishment wegloopt. Politieke partijen vragen hem om lid te worden van hun partij. Hitler krijgt een prijs en een belangrijker tv-programma.

Thema’s

Media

• Hitler vindt dat er weinig te zien valt op tv dat de moeite waard is. Zijn kritiek op de oppervlakkige en zichzelf herhalende media is herkenbaar. Maar zijn alternatief (opvoeding die in werkelijkheid indoctrinatie van het volk is) is zo huiveringwekkend dat het evenmin een optie is.

• In dit boek kan Hitler met een snel opgebouwde medialoopbaan algauw heel wat aanhangers vinden, en hij wil dat het er nog veel meer worden. Hiermee wordt duidelijk dat het erg goed denkbaar is dat op een dag een charismatische demagoog opstaat, en dat die via de media een grote bevolkingsgroep achter zich krijgt, met mogelijk de gevaarlijkste gevolgen.

Politiek

Een passage in Daar is hij weer toont messcherp hoe vatbaar het heden is voor politieke chaos. Wanneer Hitler een eigen praatprogramma krijgt en hij daarin de leidster van de Groenen, Renate Künast ontvangt, ontstaat er een ironische dialoog. Daarin veegt Hitler niet alleen de vloer aan met het huidige gebrek aan politieke visie, maar laat hij ook zien dat de politica met wie hij praat, noch haar collega's, een antwoord op of verweer tegen zijn provocaties hebben. De boodschap is duidelijk: wie de lessen van het verleden en de kansen van het heden verwaarloost maakt ruimte voor waanzin. Iedereen kan zo door onverantwoord gedrag, een Hitler faciliteren. Dat Vermes de absurde kant van dit besef exploiteert, maakt de ernst ervan juist schrijnender.

Stijl

De stem van Hitler

Dit is geen moderne literatuur zoals we die gewoon zijn. Hitler is ook geen eenvoudige man. Een zin die door hem opgebouwd wordt duurt makkelijk zes regels lang, en staat in verbinding met paragrafen die algauw een halve bladzijde duren, en gevolgd worden door even lange zinnen en paragrafen. Zijn gedachtewereld bestaat uit een mix van strategieën, filosofieën over hoe men een volk moet leiden en hoe geniaal hijzelf wel is. Hitler is duidelijk iemand die onvermoeibaar enthousiast en uitgebreid nadenkt bij alles wat hij meemaakt en beslist, echter zonder zichzelf ooit in vraag te stellen.

De wijze waarop Hitler vroeger in zijn redevoeringen sprak, is natuurlijk ook dezelfde als de manier waarop Hitler in 2011 praat in zijn TV-programma.

Hoewel de stijl niet eenvoudig is, blijft het leesritme hoog liggen. De auteur zwenkt behendig tussen absurde humor, filosofische of strategische bedenkingen en gebeurtenissen, waardoor de spanning blijft.

Humor

Gemakkelijke humor is dit niet. Eerder grotesk. Aannemeijke politieke en culturele observaties worden afgewisseld hilarische passages, en deze mix werkt.

• In het begin lokt het feit dat Hitler wereldvreemd is in deze maatschappij die al zovele jaren verder in de tijd is, veel grappige situaties uit.
• Daarbij komt het gedrag van de Führer: de problemen die hij heeft omdat er geen Wehrmacht achter hem staat en zijn manier van denken vol gekke kronkels. Hitler is zo’n maffe figuur dat zijn reacties en bedenkingen op gebeurtenissen het hele boek door lachwekkend blijven.
• Tegelijk zijn de commerciële zenders, en de satire die erop geuit wordt, eveneens komisch.

En zo kan de auteur het volhouden om, ondanks een moeilijke stijl, grappig te blijven tot op het einde.

Geschiedenis

De auteur is geschiedkundige en kent natuurlijk heel goed de gebeurtenissen van WOII. Het is ook logisch dat zijn hoofdpersonage Hitler regelmatig refereert aan de wereld die hem bekend is van vroeger. Van de lezer wordt verwacht dat hij de grote lijnen van de Tweede Wereldoorlog kent, zoals wie de bolsjewieken zijn, en wat Neurenberg is. Maar hoewel de meeste lezers wel min of meer bekend zijn met WOII liggen de details meestal niet vers meer in het geheugen. Daar lijkt Timur Vernes zich bewust van te zijn. Wanneer hij Hitler details over zijn verleden laat aanhalen, verduidelijkt Hitler meteen ook in een korte, vaak humorvolle bijzin, waarover hij het precies heeft.

Gemengde ontvangst in Duitsland

Heel snel na publicatie werd het boek een bestseller. Na zijn voorstelling op de Frankfurter Buchmesse veroverde het boek de eerste plaats op de bestsellerlijst van Der Spiegel. Ook het luisterboek, ingesproken door de Duitse stemacteur Christoph Maria Herbst, prijkte bovenaan. Sinds september 2012 werd Er ist wieder da meer dan 400.000 keer verkocht (stand van februari 2013) en in 27 talen vertaald.

Maar volgens onder meer de recensie over het boek in De Volkskrant werd dit succes Vermes niet van harte gegund door literaire critici van kwaliteitskranten als de Süddeutsche Zeitung en de Frankfurter Allgemeine. In veel kunstkaternen en televisietalkshows ging het over de vraag of Duitsland wel zo massaal en zo onbekommerd mocht lachen om Hitler. Vooral omdat in deze vierhonderd pagina's dikke ik-roman een rolvaste Führer optreedt die op propagandistische ramkoers gaat. Literaire critici maakten zich zorgen dat een overdosis nazi-propaganda veel lezers 'anders' dan literair zou bekoren. Met dat 'anders' wordt bedoeld: ‘politiek onzindelijk’.

Men had het er ook moeilijk mee dat Duitsers zich goed zouden gaan voelen bij het fenomeen Hitler. Het is een dunne streep tussen Hitler in een absurde situatie brengen en hem daarin vermenselijken, en hem sympathiek laten overkomen.

Wat zegt Vermes?

In een interview met de BBC verklaart Vermes zich nader. Vermes heeft Hitler als een menselijke figuur beschreven om hedendaags Duitsland hard over hem te doen nadenken. De plot is vergezocht maar het opgevoerde personage van Hitler is menselijk en complex. Het is niet de gebruikte afbeelding van Hitler als een monster of een clown.

Enkele citaten van Vermes uit het BBC-interview:

“We hebben nu al meer dan zestig jaar lang geleerd dat Hitler een slechte mens was. Maar door dit te leren, hebben we nooit kunnen overwegen dat hij wat dan ook gedaan heeft dat redelijk was."

“Hij werd door het volk verkozen, en mensen verkiezen geen idioten. We zijn het gewoon geworden om te denken dat Hitler niet helder kon nadenken en dat er geen enkele logica lag achter zijn handelingen. Ik denk dat het de verrassing is van dit boek, dat Hitler een vorm van logica kent."

“In dit boek is het Hitler die aan het woord is. Je weet wat hij zegt. Het is aan hem, en jij moet een standpunt innemen. Ga je akkoord met hem?”''

Externe link

• Interview met Timur Vermes in Knack

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen Recensie op geschiedenis.nl Recensie in De Morgen (boeken en wetenschap), woensdag 2 oktober 2013 Recensie in De Volkskrant door Nausicaa Marbe, gepubliceerd op 04-05-2013 Recensie in Cutting Edge Timur Vermes, Daar is hij weer, De Bezige Bij, 2013, ISBN 978 90 8542 491 8 Noten