Literair vertaler

Een literair vertaler is een schrijver die zich bezighoudt met literaire vertalingen, dat wil zeggen het vertalen van literaire werken van de ene taal naar de andere (meestal is de brontaal een vreemde taal en de doeltaal de moedertaal van de vertaler). In het algemeen gaat het om iemand die, al dan niet beroepsmatig, literair proza en poëzie vertaalt van een vreemde taal naar zijn moedertaal. Niet iedere boekvertaler is een literair vertaler. Een literair vertaler vertaalt doorgaans fictie van literaire auteurs, terwijl een 'boekenvertaler' in plaats van fictie ook andere boeken vertaalt, zoals technische handleidingen of jeugdliteratuur. Dat onderscheid wordt echter niet meer overal even strikt gemaakt.

Competenties

Om als literair vertaler te kunnen worden erkend, zijn bepaalde competenties, vaardigheden en aanleg nodig. Daartoe behoren een uitstekende kennis van de brontaal en beheersing van de doeltaal, kennis van literatuur en literair talent. Het maken van een literaire vertaling vereist uitstekende interculturele kennis (van de bron- en doelculturen), omdat culturen en talen vaak sterk verschillen. Daarnaast moet een literair vertaler goed op de hoogte zijn van de verschillende specifieke vertaalmethoden van literair vertalen.

Definitie van het beroep en de status van een literair vertaler

In veel Europese landen, bijvoorbeeld Frankrijk, Spanje, Duitsland, Zweden en Verenigd Koninkrijk, wordt een literair vertaler beschouwd als de auteur van vertalingen van gepubliceerde werken die auteursrechtelijk beschermd zijn, niet alleen van fictie, maar ook van bijvoorbeeld wetenschappelijke boeken, gidsen of leerboeken. In andere landen, zoals in Noorwegen en Zwitserland wordt een engere definitie gehanteerd: een literair vertaler is daar de auteur van vertalingen van werken die tot de belletrie behoren: proza, poëzie, drama en werken uit grensgenres, zoals essays, dagboeken, memoires, enz.. Voor statistische doeleinden verdeelt de Europese Raad van Verenigingen van Literaire Vertalers (CEATL, Conseil Européen des Associations de Traducteurs Littéraires) vertalers in professionele vertalers – degenen die hun brood voornamelijk verdienen met vertalen – en actieve vertalers – degenen die elke twee of drie jaar minstens één literaire vertaling publiceren. De vertaling is een werk dat overigens op dezelfde manier door het auteursrecht wordt beschermd als originele literaire werken.

Opleiding

Sinds 2013 kunnen studenten met een bachelordiploma Taal- en Letterkunde of Toegepaste Taalkunde (tenminste in het Nederlandse taalgebied) een master Literair Vertalen volgen aan de Universiteit Utrecht en de KU Leuven. Deze masteropleiding is een transnationale masteropleiding, waarbij studenten 75% van de punten behalen bij de ene universiteit en 25% bij de andere universiteit. De studenten krijgen een speciale literaire vertaling van een gekozen vreemde taal aangeboden. Ook worden diverse theorieën over vertaling besproken. De opleiding heeft ook een zogenaamde gastvertaler, die gedurende enkele maanden een academische functie vervult binnen de masteropleiding en de studenten in enkele vertaalworkshops kennis laat maken met een specifiek onderwerp van literair vertalen. De student rondt de studie af met een masterproef.

In Leuven, België, bestaat de opleiding uit een masterjaar in vertaalkunst, gevolgd door een postdoctorale studie in literair vertalen.

In Nederland is het een gewone masteropleiding van twee jaar.

Literatuur

• Lieven D'hulst (Editor), Chris Van de Poel (Editor): Alles verandert altijd - Perspectieven op literair vertalen, Universitaire pers Leuven.