Stadsomroeper

Een stadsomroeper verkondigde vroeger het nieuws in de stad, toen er nog geen kranten bestonden. Hij bracht de bevolking op de hoogte van mededelingen van het stadsbestuur en van aanbiedingen van middenstanders.

Functie

De stads- of dorpsomroeper is een persoon die verantwoordelijk is voor het bekendmaken van informatie aan het publiek. Over het algemeen moest hij mobiel zijn en rondlopen in het gebied waar hij actief was, en op bepaalde plaatsen stoppen (openbaar plein, balkon van het stadhuis, kruispunten, kerkpleinen, of een speciaal daarvoor geplaatste steen), en zijn aanwezigheid aankondigen door middel van een geluidssignaal (vaak een bel, vandaar dat hij in Vlaanderen ook een ’belleman’ heet; maar een trommel, of trompet was ook mogelijk) om daar zijn tekst voor te lezen.

De functie was van belang in de Oudheid (onder andere in Griekenland), in de Middeleeuwen (voor het het afkondigen van koninklijke verordeningen of stadsverboden). Deze functie werd op kleinere plaatsen vaak gecombineerd of overgenomen door de veldwachter {’champetter’). Aangezien de meeste mensen nu kunnen lezen en er tal van andere nieuwsbronnen zijn, is het beroep van stadsomroeper overbodig geworden. Op verschillende plaatsen is er nog een stadsomroeper om deze traditie op ludieke wijze levend te houden, met een opleving sinds de jaren 1980.

België

De stadsomroeper werd in België ook de belleman genoemd. Ook kleinere gemeentes hadden in de vorige eeuwen stads- en dorpsomroepers in dienst. Met een bel maakten ze hun aanwezigheid bekend en daardoor kwamen de mensen naar buiten om te luisteren naar hun mededelingen. Elk jaar is er een Belgisch Kampioenschap Belleman. In 2011 was Joris Goens uit Veurne voor de zesde keer kampioen.

Het uitgestorven beroep van belleman werd terug in het leven geroepen door Julien Pauwels. Hij was belleman van de Gemeente Drongen, maar door de fusie met de stad Gent, werd hij belleman van ’Groot Gent’. Het pionierswerk van Julien zorgde ervoor dat er in verschillende steden opnieuw een belleman werd aangesteld.

Er zijn momenteel 27 bellemannen aangesteld door hun stad of gemeente in België.

Actieve omroepers

Oost-Vlaanderen

Oost-Vlaanderen heeft 13 actieve stadsomroepers (bellemannen). Zowel in Gent (Drongen en Wondelgem) als in Lokeren (Lokeren en Daknam) zijn er telkens twee stadsomroepers actief. Gent houdt er zelfs nog een aparte belleman op na om de bellemanreus Julien Pauwels te vergezellen wanneer hij op stap mag gaan. De Gentse Feesten worden geopend door de belleman. Anno 2023 is dit Patrick Descamps. In Gent bevindt zich ook de Orde van de Belleman.

In Ninove is Hans Van Laethem belleman. Zijn zoon Tim Van Laethem werd in 2022 verkozen tot belleman van de naburige gemeente Haaltert.

Verder zijn er bellemannen in Oudenaarde, Assenede, Geraardsbergen, Lede, Temse en Deinze. Baasrode, een deelgemeente van Dendermonde, heeft sinds maart 2021 een eigen belleman.

West-Vlaanderen

West-Vlaanderen telt zeven actieve stadsomroepers (Ardooie, Kortrijk, Zedelgem, Veurne, Waregem, Ledegem en Wervik). Joris Goens uit Veurne werd op 3 september 2023 in Torhout voor de elfde maal verkozen tot kampioen-belleman van België.

Limburg

Limburg heeft drie actieve Stadsomroepers (Genk, Hasselt en Lummen).

Antwerpen

De provincie Antwerpen telt twee actieve bellemannen, namelijk in Mechelen en Lier.

Vlaams Brabant

In Vlaams-Brabant is er een actieve belleman in Lennik.

Kampioenschappen Belleman in België

Tweede wereldkampioenschap in Gent, 1989

In België vindt, sinds 2005, elk jaar een Belgisch kampioenschap plaats. In 1989 vond in Gent het tweede wereldkampioenschap plaats. Er waren 90 deelnemers in Gent samen met hun escortes. Een schouwspel van 180 personen zorgde ervoor dat het wereldkampioenschap in Gent nog steeds beschouwd wordt als een van de mooiste en beste Wereldkampioenschappen. De winnaar in Gent was de Heer Trevor Heeks uit Engeland. De verschillende roepen werden op verschillende plaatsen gehouden in de stad. Er was één roep die vanop de Graslei over de Leie geroepen moest worden. De jury had plaatsgenomen aan de andere oever op de Korenlei. Verder werden ook roepen gehouden op de Korenlei en het Sint Pietersplein.

Belgisch kampioenschappen Bellemannen

Elk jaar is er een Belgisch Kampioenschap voor Bellemannen. In 2019 werd Joris Goens uit Veurne voor de negende keer kampioen.

In Veurne werd het kampioenschap op 8 augustus 2021 gewonnen door Kurt De Smet (48) uit Oudenaarde.

Het Belgisch Kampioenschap op 21 augustus 2022 te Baasrode werd gewonnen door Joris Goens uit Veurne hij verlengde zijn titel op 3 september 2023 te Torhout, en dit voor de elfde keer.

Nederland

Er zijn in Nederland circa 26 stadsomroepers en dorpsomroepers actief, die zijn aangesloten bij het omroepersgilde ’Eerste Vereniging Stads- en Dorpsomroepers Nederland’ (E.V.S.D.O.N.). Een gedeelte van deze omroepers komt elkaar regelmatig tegen op concoursen in den lande, om te strijden om de titel Nederlands kampioen. In 2010 won Henk Bijlsma uit Bolsward. Hij versloeg Hein de Roeper (Henk van den Nieuwenhuizen) uit Oisterwijk, die daarvoor vier keer achtereenvolgend Nederlands kampioen was. In 2011 won Peter Vader uit Zwolle, en in 2012 nam Henk van den Nieuwenhuizen revanche door voor de vijfde maal Nederlands kampioen te worden.

Actieve omroepers

Groningen

In Appingedam is een stadsomroeper via een vrijwilligerscontract aangesteld via de lokale VVV.

In Winschoten is het gehele jaar een stadsomroeper aanwezig, Geert Veen. Bij onder meer de Groenmarkt in het Rosarium en bij Open Monumentendag is hij van de partij.

Drenthe

In Meppel is tijdens de zes Donderdag Meppeldagen in de zomervakantie een stadsomroeper in de binnenstad actief. Tot 2009 was dit zestien jaar lang Egon Zwikker.

Overijssel

In het Twentse Ootmarsum is een keer per jaar nog een stadsomroeper actief. Op Paaszaterdag, als de stadsomroeper het halen van het paashout voor het paasvuur aankondigt. De heer Henny Bodde heeft deze functie sinds 1978 van zijn vader overgenomen, in 2018 heeft hij deze overgedragen aan zijn zoon. Bij de functie hoort een zeer oude bel die geluid wordt om de oproep aan te kondigen.

Sinds 1995 is in Zwolle ook een stadsomroeper actief, Peter Vader. Hij is officieel benoemd door de toenmalige burgemeester Jan Franssen. Vader heeft meerdere concoursen gewonnen. Tijdens officiële gelegenheden is hij in de binnenstad te vinden. Bij het Hanzefestival 2009 werd de eerste jeugdstadsomroeper van Zwolle gekozen. In Zwolle bevindt zich een stadsomroepers- en dorpsomroepersmuseum in de gewelven onder Café de Gezelligheid. Op 11 oktober 2011 werd hij gekozen tor de beste stadsomroeper van Nederland. Zo mocht hij zich een jaar lang noemen.

In het oude Zuiderzeestadje Blokzijl is Fred Martens de stadsomroeper. Hij is tevens de gemeentelijke omroeper van de gemeente Steenwijkerland. Deze aanstelling heeft hij officieel gekregen van de toenmalige burgemeester Hajo Apotheker. Fred is de secretaris en medeoprichter van het onlangs opgerichte omroepersgilde ’D’n Ouwe Omroeper’.

Noord-Brabant

Ravenstein heeft een eigen stadsomroeper, Gerard van Gelder. Bij diverse gelegenheden en feesten vervult hij een rol. Jaarlijks is in Ravenstein tijdens de braderie ’Samen op de koffie" een groot stadsomroepersconcours waaraan een meerderheid van de Nederlandse omroepers deelneemt. Ook de lokale krant de Omroeper is vernoemd naar de boodschappers van vroeger.

In Haghorst, het ontginnersdorp langs het Wilheminakanaal en deel uitmakend van de gemeente Hilvarenbeek, is dorpsomroeper Harry van Doormaal actief.

In Oisterwijk is de stadsomroeper Henk van den Nieuwenhuizen, alias Hein de Roeper. Henk is reeds vijfmaal Nederlands kampioen geweest (2006–2009 en 2012). Henk is tegenwoordig lid en medeoprichter van het onlangs opgerichte omroepersgilde ’D’n Ouwe Omroeper’.

Gelderland

Sinds 1997 is Dorpsomroeper Theo Tankink actief vanuit in eerste instantie het dorpje Keijenborg en nu Winterswijk. Hij noemt zich dan ook "Omroeper van de Achterhoek". Hij treedt veel op als omroeper in combinatie met zijn rol als presentator en heeft in die hoedanigheid zowel in Nederland, België, Duitsland alsook op Curaçao opgetreden. In 2016 was hij te zien bij TV Gelderland als vast onderdeel van de serie "Een wagen vol verhalen".

In Alphen aan de Maas (gemeente West Maas en Waal) is Peer Witzel de dorpsomroeper. Regelmatig gaat hij op pad om festiviteiten, verjaardagen of andere berichten in het dorp en in den lande bekend te maken. Peer is tweemaal Nederlands kampioen geweest, in 1993 en in 1998. Peer is voorzitter en medeoprichter van het nieuwe omroepersgilde "D'n Ouwe Omroeper".

In Ede was sinds de jaren 30 de dorpsomroeper Japie van Schagen actief. Hij overleed in 1974. In 1984 werd er een wedstrijd uitgeschreven. De winnaar, Hendrik-Jan van de Zandschulp, werd als nieuwe dorpsomroeper aangesteld. In 2010 is hij dit nog steeds. Van de Zandschulp is lid van het Engelse Guild of Town Criers en doet mee aan internationale wedstrijden.

In de Hanzestad Hattem is Piet Schuijn sinds 2010 de stadsomroeper. Hij promoot deze stad op diverse concoursen in binnen- en buitenland. Op 26 oktober 2013 is Piet Schuijn Nederlands kampioen en Kampioen der Lage landen geworden.

In de vestingstad Elburg is Marcel Vlieger stadsomroeper. Een jaarlijks hoogtepunt is Bockbierdag waar hij bij elke horecagelegenheid bij het aanslaan van het vat vanaf een paardenkar een omschrijving van het bier geeft.

In de stad Harderwijk is Frans van den Bos de stadsomroeper sinds 2010, hij is de promotor van de stad die sind 1965 geen stadsomroeper meer kende. Frans is in veelvuldig in Harderwijk te zien maar ook in andere steden in het land bijvoorbeeld Zandvoort, Hattem, Kampen, maar ook in het buitenland, Duitsland, en Engeland waar hij de naam Harderwijk steeds weer onder de aandacht van het volk probeert te brengen. Frans nam de taak over van Hendrikus Hoeve, een bekende Harderwijker tuinder die naast zijn stadsomroeperschap zijn eigen bedrijf had en de soepkoker van Harderwijk was. Tot in 1944 werd en nog wekelijks soep gekookt in de Vanghetoren in Harderwijk, er was een soepketel van 1200 liter voorzien van een deksel, twee enorme lepels en een slot. Het verhaal doet de ronde, dat het slot diende om te voorkomen dat ambtenaren die kwamen voorproeven niet stiekem al het vlees meenamen voor eigen gebruik.

Zuid-Holland

Darja de Caluwé uit Dordrecht is de eerste vrouwelijke stadsomroeper van Nederland.

In Capelle aan den IJssel is Lydia van de Ruit de stadsomroepster.

In Vlaardingen loopt Peter de Jong als stadsomroeper door de straten.

Friesland

Sinds 2007 is ook in de Hanzestad Bolsward het gehele jaar door een stadsomroeper actief. Omroeper Henk Bijlsma doet regelmatig mee aan concoursen. In 2009 was hij tweede achter Henk van den Nieuwenhuizen. In 2010 werd Henk Bijlsma Nederlands kampioen. In 2011 werd hij derde, en in 2012 weer tweede. Henk Bijlsma is actief op diverse evenementen en bijzondere gelegenheden.

In Oosterend (Easterein) heeft Siebe van der Meulen sinds 1979 de taak als dorpsomroeper. Hij is de enige nog levende oprichter van de E.V.S.D.O.N. Nu is hij lid en medeoprichter van het onlangs opgerichte omroepersgilde "D'n Ouwe Omroeper".

In Sneek is nog altijd een stadsomroeper actief. Sinds 2011 wordt deze functie uitgeoefend door Jan Sjoerd de Vries.

Ook de stad IJlst heeft al meer dan 27 jaar een stadsomroeper zijn naam is Harmen de Vries en is de vader van de Stadsomroeper van Sneek.

Zeeland

In Domburg liep in het begin van de jaren zestig ’s zomers nog een dorpsomroeper rond, die activiteiten voor de toeristen aankondigde. Sinds 1942 was Cees Blaecke actief in Sluis in Zeeuws-Vlaanderen. In het rood-geel-groene fluwelen pak, gebaseerd op de beroemde Sluizenaar Jantje van Sluis riep hij al jaren met de woorden ’Aandacht! Aandacht’ het publiek op om naar hem te luisteren. De toen bijna 85-jarige oudste stadsomroeper van Nederland (volgens Sluizenaren de oudste ter wereld, maar dit is niet bewezen) stopte op 9 oktober 2015. In 2012 vierde hij nog zijn 70-jarig jubileum.

Marco van Avermaete is de stadsomroeper en ambassadeur van de Zeeuwse mosselstad Philippine. Hij doet sinds 2008 mee aan concoursen en ging tweemaal naar Amerika.

Internationale Dag van de Stadsomroeper

De internationale dag van de stadsomroeper is op de tweede maandag van juli.

Zie ook

• Heraut

Bronnen, noten en/of referenties

Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Town criers op Wikimedia Commons.