Michael Stifel

Michael Stifel {verlatijnst: Michaelis Stifelius) (Esslingen am Neckar, 1486 of 1487 – Jena, 19 april 1567) was een Duitse augustijns monnik, die een vroege aanhanger van Maarten Luther was. Aan het eind van zijn leven werd hij benoemd tot de eerste hoogleraar in de wiskunde aan de Universiteit van Jena. Hij is onder meer bekend door zijn gedicht Von der Christförmigen rechtgegründten Leer Doctoris Martini Luthers (1522) en zijn wiskundig werk, de Arithmetica Integra (1544).

Leven

Stifel kwam uit een bemiddelde familie. Hij bezocht de Latijnse school in Esslingen (het huidige Georgii-Gymnasium) en trad later in het Augustijnenklooster in Esslingen, waar hij in 1511 tot priester werd gewijd.

Er ontstonden spanningen in het klooster toen hij in 1522 naar voren kwam met zijn werk over Maarten Luther Von der Christförmigen rechtgegründten Leer Doctoris Martini Luthers'. Na zijn controverse met Thomas Murner was hij niet langer veilig en vluchtte naar Hartmut von Cronberg in Frankfurt am Main. Door tussenkomst van Luther werd Stifel benoemd als pastor van Lochau (het huidige Annaburg).

Pogingen als Bijbeluitlegger

Stifels berekening van het einde van de wereld Michael Stifel berekende de telde de Latijnse letterwaarden samen van de zin „Videbunt in quem transfixerunt” („Zij zullen hun blik richten op hem die ze hebben doorstoken” = Jezus) uit Johannes 19:37 in de Vulgaat: VIDEBVNT IN QVEM TRANSFIXERVNT: totaal: MDXXXIII = 1533. 42 is een symbolisch interessant getal (7 × 6), en dat jaar was 19 oktober de 42e zondag van het jaar, wat Michael Stifel significant vond. Met name ook omdat hij via verschillende berekeningen het getal 666 in verband bracht met paus Leo X: de Latijnse woorden Leo et Drago (leeuw en draak) zijn samengeteld 666, net zoals de woorden „Sed ecce Leo Papa” („Maar zie: Paus Leo.”) De uitgeschreven pausnaam LEO DECIMUS is samengeteld 1656, een getal dat eerst niet paste, maar Stifel bedacht dat de M de afkorting zou kunnen zijn van Mysterium (Openbaring 17:5). Wanneer hij de M daarom de waarde 10 gaf in de plaats van 1000, resulteerde dit in 666.

Michael Stifel was gefascineerd door de eigenschappen en mogelijkheden van getallen; hij studeerde getaltheorie en numerologie. Hij deed ook aan ’Wortrechnung’ (dus ’woordberekening’), waarbij hij de statistische eigenschappen van letters en woorden in de Bijbel bestudeerde (een gebruikelijke methode in die tijd).

In 1532 publiceerde Stifel anoniem Ein Rechenbuchlin vom EndChrist. Apocalyps in Apocalypsim (Een rekenboek over de Antichrist. Een openbaring in de Openbaring). In dit werk publiceerde hij zijn visie dat volgens zijn berekening de dag des oordeels en het einde van de wereld zou plaatsvinden op zondag 19 oktober 1533 om 8 uur ’s morgens. Hij schreef zijn ontdekking ook aan Luther, maar die drukte hem op het hart om dit onderwerp te laten rusten. Stifel was hierover ontstemd en in een daaropvolgende schriftelijke discussie noemde hij Luther een Herodes en Pilatus. Op de ochtend van 19 oktober legde hij in de vroege kerkdienst zijn verwachting uit en eindigde met de woorden: „Der Herr wird kommen, kommen, kommen.” Intussen was ook een zwaar onweer genaderd, dat men zag als de naderende ondergang van de wereld.

Het onweer trok voorbij en ook 8 uur ging voorbij. Stifel werd kort daarop gearresteerd door ambtenaren van de keurvorst om hem te beschermen tegen boze burgers. Hij zat vier weken opgesloten in Wittenberg. Hij keerde daarna niet terug naar Lochau. Ondanks de schriftelijke ruzie pleitte Luther bij de keurvorst voor de onschadelijke wiskundige. Stifel paste zijn wiskunde vervolgens niet meer toe om aan de hand van de Bijbel de datum van toekomstige gebeurtenissen te berekenen.

Arithmetica Integra

In de daaropvolgende jaren leerde Michael Stifel zichzelf de belangrijke wiskundige werken van zijn tijd autodidactisch aan.

Hij verdiepte zich onder andere in het eerste Duitstalige algebraboek Die Coß van Christoff Rudolff uit 1524, dat hij naar eigen zeggen „zonder mondelinge instructie (met Gods hulp) begreep”, en de boeken van Euclides in de Latijnse versie van Campanus van Novara.

Zijn belangrijkste werk, de Arithmetica Integra (Complete rekenkunde), 1544, bevat belangrijke vernieuwingen in de wiskundige notatie. In dit boek wordt voor het eerst in Europa gebruikgemaakt van vermenigvuldiging door nevenschikking (zonder een symbool tussen de termen). Stifel is ook de eerste die de term exponent gebruikt. Het boek bevat een tabel van gehele getallen en machten van 2. Het behandelt de positieve, negatieve en irrationale getallen, vergelijkingen, en het geeft wat later de driehoek van Pascal zou gaan heten tot en met de 17de rij. Ook beschrijft het een methode voor het maken van magische vierkanten en behandelt het muziektheorie.

Hij bedacht het symbool voor vierkantswortel, dat tot op heden wordt gebruikt.

Invloed op de Duitse taal

• De spot als gevolg van zijn berekening van het einde van de wereld, had als gevolg dat de uitdrukkingen „einen Stiefel reden” en „einen Stiefel rechnen” ingeburgerd werden in het Duits, beide afgeleid van zijn naam, in de betekenis van respectievelijk „onzin praten” en „zich misrekenen”. Het woord ’Stiefel’ op zich betekent een ’laars’.

Werken (selectie)

• (la) Stifel, Michael (1544) Arithmetica Integra, drie delen, met een voorwoord van Melanchthon.
• (de) Anon. (Stifel, Michael) (1532) Ein Rechenbuchlin vom EndChrist. Apocalyps in Apocalypsim.

Meer lezen

• (en) Koetsier, Teun en Karin Reich Michael Stifel and his numerology. pp. 291–310 in Mathematics and the Divine: A Historical Study. Elsevier. (2005).

Weblinks

• (en) Biografie Michael Stifel op MacTutor, School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, Scotland.
• (la) Arithmetica Integra op Sächsische Landesbibliothek / Staats- und Universitätsbibliothek Dresden.

Verwijzingen

 

artikelkiem