Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Afkorting: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
 
kGeen bewerkingssamenvatting
 
(6 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
Een '''afkorting''' is, in schriftelijk taalgebruik, iedere verkorte schrijfwijze voor een woord, woordgroep, naam of andere aanduiding. Het woord ''afkorting'' is een verzamelbegrip voor meerdere categorieën; in alle gevallen is de overeenkomst echter dat in de schrijfwijze een of meer letters zijn weggelaten.
Een '''afkorting''' is, in schriftelijk taalgebruik, iedere verkorte schrijfwijze voor een woord, woordgroep, naam of andere aanduiding. Het woord ''afkorting'' is een verzamelbegrip voor meerdere categorieën; in alle gevallen is de overeenkomst echter dat in de schrijfwijze een of meer letters zijn weggelaten.
==Categorieën==
{{Zie ook|Zie ook: [[Lijst van afkortingen in het Nederlands]]}}
{{Zie ook|Zie ook : de categorie [[:Categorie:Afkorting|Afkortingen]], voor een lijst met afkortingen op Wikisage.}}
== Categorieën ==
Er vallen vijf categorieën afkortingen te onderscheiden:
Er vallen vijf categorieën afkortingen te onderscheiden:
* '''afkortingen in engere zin''': bij lezing wordt het oorspronkelijke woord ''voluit'' uitgesproken ( "blz.", "m.a.w.": we spreken niet die letters uit, maar zeggen "bladzij", "met andere woorden")
;afkortingen in engere zin : bij lezing wordt het oorspronkelijke woord ''voluit'' uitgesproken ( "blz.", "m.a.w.": we spreken niet die letters uit, maar zeggen "bladzij", "met andere woorden")
* '''[[Symbool|symbolen]]''': dus wetenschappelijke notaties en andere genormeerde korte schrijfwijzen ("V", "g", "EUR")
; [[Symbool|symbolen]] : dus wetenschappelijke notaties en andere genormeerde korte schrijfwijzen ("V", "g", "EUR")
* '''[[initiaalwoord]]en''', waarbij we de ''letters apart'' uitspreken ("pc"; we zeggen "peesee")
; [[initiaalwoord]]en : waarbij we de ''letters apart'' uitspreken ("pc"; we zeggen "peesee")
* '''letterwoorden of [[acroniem]]en''', waarbij we de ''letters als woord'' uitspreken ("pin", "Riagg"; nu zeggen we precies wat we lezen)
; letterwoorden of [[acroniem]]en : waarbij we de ''letters als woord'' uitspreken ("pin", "Riagg"; nu zeggen we precies wat we lezen)
* '''verkortingen''', opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan bijvoorbeeld:
; [[lettergreepwoord]]en of verkortingen: opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan zoals: "horeca": verkort van ho(tel), re(staurant), ca(fé), of "[[Benelux]]": verkorting van Be(lgië), Ne(derland) en Lux(emburg).
** "horeca": verkort van "ho(tel), re(staurant), ca(fé)"
** "[[Benelux]]": verkorting van '''Be'''lgië, '''Ne'''derland, '''Lux'''emburg.


Over deze vijf termen bestaat wel eens verschil van opvatting. Met name is wel bezwaar genaakt tegen de term ''letterwoord'': ieder woord bestaat immers uit letters. Maar de hier gegeven indeling is die van de [[Woordenlijst Nederlandse Taal]] (het ''Groene Boekje'').
Over deze vijf termen bestaat weleens verschil van opvatting. Met name is wel bezwaar gemaakt tegen de term ''letterwoord'': ieder woord bestaat immers uit letters. De hier gegeven indeling is die van de [[Woordenlijst Nederlandse Taal]] (het ''Groene Boekje'').


==Afkorting als woord==
== Afkorting als woord ==
Taalkundig moet een afkorting als een woord worden beschouwd. Ze kan als kern van een [[zinsdeel]] fungeren:
Taalkundig moet een afkorting als een woord worden beschouwd. Ze kan als kern van een [[zinsdeel]] fungeren:
* ''Mijn <u>pc</u> vertoont gebreken.'' (onderwerp)
* ''Mijn <u>pc</u> vertoont gebreken.'' (onderwerp)
Regel 22: Regel 22:
* ''Mag ik pinnen, alstublieft?'' (werkwoordsvorming).
* ''Mag ik pinnen, alstublieft?'' (werkwoordsvorming).


en een afkorting kan, net als een ander woord, worden gebruikt in [[samenstelling (taalkunde)|samenstellingen]]:
en een afkorting kan, net als een ander woord, worden gebruikt in [[samenstelling (taalkunde)|samenstellingen]]:
* ''Riagg-centrum''
* ''Riagg-centrum''


Regel 28: Regel 28:
* ''de wc'' (mannelijk) is een afkorting van ''het watercloset'' (onzijdig).
* ''de wc'' (mannelijk) is een afkorting van ''het watercloset'' (onzijdig).


==Hoofdlettergebruik in afkortingen==
== Hoofdlettergebruik in afkortingen ==
===Inburgering===
=== Inburgering ===
De [[Woordenlijst Nederlandse Taal]] hanteert de stelregel dat een initiaal- of letterwoord met hoofdletters wordt geschreven zolang het nog niet is ingeburgerd: de taalgebruiker ondergaat het als een "vreemd" woord. Zodra het woord echter gewoner is geworden, krijgt het kleine letters. De grens is moeilijk precies aan te geven, en correcte spelling vereist veelal dat de afkorting wordt opgezocht in de lijst. Nederlandse onderwijsvormen krijgen kleine letters. Enkele voorbeelden zijn:
De [[Woordenlijst Nederlandse Taal]] hanteert de stelregel dat een initiaal- of letterwoord met hoofdletters wordt geschreven zolang het nog niet is ingeburgerd: de taalgebruiker ondergaat het als een "vreemd" woord. Zodra het woord echter gewoner is geworden, krijgt het kleine letters. De grens is moeilijk precies aan te geven, en correcte spelling vereist veelal dat de afkorting wordt opgezocht in de lijst. Nederlandse onderwijsvormen krijgen kleine letters. Enkele voorbeelden zijn:
*''ADSL, RAM''; ''cd-rom, pc, aids, pin; vwo''
* ''ADSL, RAM''; ''cd-rom, pc, aids, pin; vwo''


===Regelgeving van de overheid===
=== Regelgeving van de overheid ===
Wetten en plannen van de overheid krijgen in de regel hoofdletters:
Wetten en plannen van de overheid krijgen in de regel hoofdletters:
*''[[Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn|OCMW]], [[Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten|AWBZ]], [[Algemene Ouderdomswet|AOW]], [[Koninklijk Besluit|KB]]''
* ''[[Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn|OCMW]], [[Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten|AWBZ]], [[Algemene Ouderdomswet|AOW]], [[Koninklijk Besluit|KB]]''


maar hierop zijn diverse uitzonderingen; een afkorting met kleine letters kan ingeburgerd zijn:
maar hierop zijn diverse uitzonderingen; een afkorting met kleine letters kan ingeburgerd zijn:
*de [[Auteurswet]] wordt afgekort tot ''Aw''
* de [[Auteurswet (Nederlandse wet)|Auteurswet]] wordt afgekort tot ''Aw''
*de [[Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten]] wordt afgekort tot ''Wajong''
* de oude [[Algemene bijstandswet]] heette ''ABW'', zijn inmiddels ook alweer vervallen opvolger was de ''Abw'': hier bestaat dus zelfs een betekenisverschil.
*de oude [[Algemene Bijstandswet]] heette ''AWB'', zijn inmiddels ook alweer vervallen opvolger was de ''Awb'': hier bestaat dus zelfs een betekenisverschil.
 
===Namen en donorprincipe===
=== Namen en donorprincipe ===
Bij afkortingen van eigennamen worden doorgaans de hoofdletters gevolgd zoals die in de naam voorkomen:
Bij afkortingen van eigennamen worden doorgaans de hoofdletters gevolgd zoals die in de naam voorkomen:
*''[[Studio Brussel|StuBru]], [[Buitenlandse Zaken|BuZa]], [[Nederlandse Spoorwegen|NS]], [[Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen|NMBS]]''.
* ''[[Studio Brussel|StuBru]], [[Q-music (Nederland)|Q]], [[Buitenlandse Zaken|BuZa]], [[Nederlandse Spoorwegen|NS]], [[Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen|NMBS]]''.


Gaat het om ''letterwoorden'' die een eigennaam vormen, dan bepaalt het aantal letters de spelling: tot drie letters worden met hoofdletters gespeld, vier letters alleen met hoofdletters als het een openbaar lichaam betreft, langere letterwoorden hebben alleen een beginhoofdletter:
Gaat het om ''letterwoorden'' die een eigennaam vormen, dan bepaalt het aantal letters de spelling: tot drie letters worden met hoofdletters gespeld, vier letters alleen met hoofdletters als het een openbaar lichaam betreft, langere letterwoorden hebben alleen een beginhoofdletter:
*''EU, WEU, NAVO, Unicef''.
* ''EU, WEU, NAVO, Unicef''.


Maar als degene die recht op de naam heeft, een andere spelling hanteert, geldt het donorprincipe en wordt die spelling gevolgd:
Maar als degene die recht op de naam heeft, een andere spelling hanteert, geldt het donorprincipe en wordt die spelling gevolgd:
*''PvdA''.
* ''PvdA''.


===Titulatuur===
=== Titulatuur ===
Afgekorte titulatuur wordt in kleine letters en met een punt geschreven:
Afgekorte titulatuur wordt in kleine letters en met een punt geschreven:
*''prof. dr. ing. J. Akkermans''.
* ''prof. dr. ing. J. Akkermans''.


===Verkortingen===
=== Persoonsnamen ===
[[Voorletter]]s en [[Initiaal|initialen]] krijgen doorgaans punten. De spaties tussen punt en volgende voorletter worden overigens vaak weggelaten. De letters van [[Paraaf|parafen]] krijgen zelden punten.
* Mevrouw [[Lousewies van der Laan|L.W.S.A.L.B. van der Laan]]
* Verdachte Ronald T.
 
=== Verkortingen ===
Een verkorting is opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan. Ze krijgt kleine letters, tenzij het donorprincipe geldt:
Een verkorting is opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan. Ze krijgt kleine letters, tenzij het donorprincipe geldt:
*''horeca, fanzine''
* ''horeca, fanzine''
*''StuBru, BiZa''.
* ''StuBru, BiZa''.


===Ziekten===
=== Ziekten ===
Ziekten worden met hoofdletters geschreven, tenzij ze tot het dagelijks taalgebruik behoren:
Ziekten worden met hoofdletters geschreven, tenzij ze tot het dagelijks taalgebruik behoren:
*''MKZ, tbc''.
* ''MKZ, tbc''.


===Symbolen===
=== Symbolen ===
De schrijfwijze van symbolen is meestal bij (internationale) conventie geregeld:
De schrijfwijze van symbolen ([[SI-stelsel|eenheid]] en [[SI-prefix|voorvoegsel]]) is meestal bij (internationale) conventie geregeld:
*''EUR, USD, mHz, MHz, Hg<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>'' ("euro", "Amerikaanse dollar", "millihertz", "megahertz", "kwikchloride").
* ''EUR, USD, mHz, MHz, GB, Gb, Hg<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>'' ("euro", "Amerikaanse dollar", "millihertz", "megahertz", "gigabyte", "gigabit", "kwikchloride").


==Gebruik van punten==
== Gebruik van punten ==
===Regel===
=== Regel ===
Een algemene regel is dat afkortingen punten bevatten:
Een algemene regel is dat afkortingen punten bevatten:
*''drs., pag., z.o.z.''
* ''drs., pag., z.o.z., bv.''
===Uitzonderingen===
 
====Symbolen====
=== Uitzonderingen ===
Op deze regel bestaat een aantal uitzonderingen. Internationaal aanvaarde symbolen bevatten doorgaans geen punten:
==== Symbolen ====
Op deze regel bestaat een aantal uitzonderingen. Internationaal aanvaarde [[SI-prefix|symbolen]] bevatten doorgaans geen punten:
* ''15 cm/s, 512 MB''
* ''15 cm/s, 512 MB''


maar in het dagelijks taalgebruik wordt soms een alternatieve afkorting gebruikt, die niet het officiële symbool is:
maar in het dagelijks taalgebruik wordt soms een alternatieve afkorting gebruikt, die niet het officiële symbool is:
*''Over 30 sec. wordt uw pc afgesloten.''
* ''Over 30 sec. wordt uw pc afgesloten.''
 
Hierdoor hebben we de symboolafkorting ''s'' naast de meer alledaagse afkorting ''sec.'' Het gebruik zal ervan afhangen in hoeverre de tekst officieel en specialistisch van aard is.


Hierdoor hebben we de symboolafkorting ''s'' naast de meer alledaagse afkorting ''sec.''. Het gebruik zal ervan afhangen in hoeverre de tekst officieel en specialistisch van aard is.
====Schuine streep====
====Initiaalwoorden en letterwoorden====
Soms wordt in plaats van een punt een (enkele) [[schuine streep]] gebruikt, zoals in ''t/m'' voor ''tot en met'' of ''v/d'' voor ''van de''.
 
==== Initiaalwoorden en letterwoorden ====
Bij initiaalwoorden (''pc'') en letterwoorden (''BuZa'') geeft de uitspraak de doorslag. Zulke woorden worden doorgaans uitgesproken '''áls letters''': we zeggen "peesee" en "buuzaa". In dat geval komen er geen punten:
Bij initiaalwoorden (''pc'') en letterwoorden (''BuZa'') geeft de uitspraak de doorslag. Zulke woorden worden doorgaans uitgesproken '''áls letters''': we zeggen "peesee" en "buuzaa". In dat geval komen er geen punten:
*''pc, BuZa, COC''.
* ''pc, BuZa, COC''.


Afkortingen die daarentegen '''voluit''' worden uitgesproken, krijgen wel de punten:
Afkortingen die daarentegen '''voluit''' worden uitgesproken, krijgen wel de punten:
*''Z.K.H., o.a.''
* ''Z.K.H., o.a.''


We spreken uit: "Zijne Koninklijke Hoogheid", "onder andere(n)".
We spreken uit: "Zijne Koninklijke Hoogheid", "onder andere(n)".


Hier doet zich nog een '''tussengeval''' voor: woorden die in het hedendaagse taalgebruik als initiaalwoord werden uitgesproken, maar vroeger voluit, behouden toch de oorspronkelijke punten:
Hier doet zich nog een '''tussengeval''' voor: woorden die in het hedendaagse taalgebruik als initiaalwoord werden uitgesproken, maar vroeger voluit, behouden toch de oorspronkelijke punten:
*''s.v.p., c.q.'' (vroeger "s'il vous plaît" en "casu quo", daarna steeds vaker "esveepee" en "seekuu").
* ''s.v.p., c.q.'' (vroeger "s'il vous plaît" en "casu quo", daarna steeds vaker "esveepee" en "seekuu").


Het tussengeval levert het probleem voor de schrijver op dat hij een "vroeger" taalgebruik moet vergelijken met een "hedendaags" taalgebruik.
Het tussengeval levert het probleem voor de schrijver op dat hij een "vroeger" taalgebruik moet vergelijken met een "hedendaags" taalgebruik.


====Homografen====
==== Homografen ====
Als een afkorting precies dezelfde spelling heeft als een ander woord (ermee [[homograaf]] is), kunnen ter verduidelijking punten worden geschreven:
Als een afkorting precies dezelfde spelling heeft als een ander woord (ermee [[homograaf]] is), kunnen ter verduidelijking punten worden geschreven:
*''m.o.k.'' ("moeilijk opvoedbare kinderen", om verwarring met de drinkbeker te vermijden).
* ''m.o.k.'' ("moeilijk opvoedbare kinderen", om verwarring met de drinkbeker te vermijden).


Die punten zijn niet altijd nodig; de context kan voldoende duidelijkheid verschaffen:
Die punten zijn niet altijd nodig; de context kan voldoende duidelijkheid verschaffen:
*''Ze werd op een mok-school geplaatst.''
* ''Ze werd op een mok-school geplaatst.''


==Bijzondere afkortingen==
== Meervoud ==
===Ingebed===
=== Regel ===
De meervoudsvorm van een afkorting is ''''s'''.
* ''tv → tv's''
 
=== Uitzondering ===
Als de afkorting eindigt op '''s''' of '''x''' is de meervoudsvorm ''''en'''.
* ''gps → gps'en''
 
== Bijzondere afkortingen ==
=== Ingebed ===
Een aantal afkortingen bestaan uit componenten die zelf ten dele weer afkortingen zijn:
Een aantal afkortingen bestaan uit componenten die zelf ten dele weer afkortingen zijn:
*''[[Koninklijke KPN NV|KPN]]'' is de afkorting van ''Koninklijke PTT Nederland''. Het tweede woord van de afkorting, ''PTT'', is een initiaalwoord, en dus een afkorting (van ''Posterijen, Telegrafie en Telefonie'').
* ''[[Koninklijke KPN NV|KPN]]'' is de afkorting van ''Koninklijke PTT Nederland''. Het tweede woord van de afkorting, ''PTT'', is een initiaalwoord, en dus een afkorting (van ''Posterijen, Telegrafie en Telefonie'').
*De naam van de hockeyclub ''[[HGC]]'' staat voor ''HOC Gazelle Club''. HOC op zijn beurt is een afkorting van ''Hockey ODIS Club'', en ''ODIS'' staat weer voor ''Ons Doel Is Scoren''.
* De naam van de hockeyclub ''[[HGC (hockeyclub)|HGC]]'' staat voor ''HOC Gazelle Combinatie''. HOC op zijn beurt is een afkorting van ''Hockey ODIS Club'', en ''ODIS'' staat weer voor ''Ons Doel Is Scoren''.
*De naam van de voetbalvereniging ''[[NAC]]'' is een afkorting van ''NOAD ADVENDO Combinatie''. ''NOAD'' komt van ''Nooit Ophouden Altijd Doorgaan'', terwijl ''ADVENDO'' staat voor ''Aangenaam Door Vermaak En Nuttig Door Ontspanning''. Dit is de langste clubnaam ter wereld.
* De naam van de voetbalvereniging ''[[NAC Breda|NAC]]'' is een afkorting van ''NOAD ADVENDO Combinatie''. ''NOAD'' komt van ''Nooit Opgeven Altijd Doorzetten'', terwijl ''ADVENDO'' staat voor ''Aangenaam Door Vermaak En Nuttig Door Ontspanning''. Dit is de op een na langste clubnaam ter wereld.{{Bron?||2013|04|03}}


===Recursief===
=== Recursief ===
*Ook ''[[GNU]]'' is een bijzondere afkorting: zij is [[recursief]] en staat voor ''GNU's Not Unix''.
* Ook ''[[GNU]]'' is een bijzondere afkorting: zij is [[recursie]]f en staat voor ''GNU's Not Unix''. Tevens is [[PHP]] hier een mooi voorbeeld van: ''PHP Hypertext Preprocessor''


 
=== Afko ===
===Afko===
Soms wordt het woord ''afko'' gebruikt voor "afkorting". Deze verkorte vorm wordt dan meestal als grappige vondst gepresenteerd; ingeburgerd is hij echter niet, en in verzorgd taalgebruik komt hij niet voor.
Soms wordt het woord ''afko'' gebruikt voor "afkorting". Deze verkorte vorm wordt dan meestal als grappige vondst gepresenteerd; ingeburgerd is hij echter niet, en in verzorgd taalgebruik komt hij niet voor.


===Taalgemengd===
=== Taalgemengd ===
Afkortingen kunnen ook samengesteld worden uit woorden van verschillende talen. Zo staat  
Afkortingen kunnen ook samengesteld worden uit woorden van verschillende talen. Zo staat
ABL voor '''A'''rmée '''B'''elg(e)isch '''L'''eger. In het Belgisch [[Defensie van België|leger]] moet de terminologie immers de twee talen strikt evenwaardig behandelen.<br>
ABL voor '''A'''rmée '''B'''elg(e)isch '''L'''eger. In het Belgisch [[Defensie van België|leger]] moet de terminologie immers de twee talen strikt evenwaardig behandelen.<br />
Dergelijke afkortingen, een vorm van [[meertalige naamgeving]] dus, komen vooral voor in tweetalige organisaties of als men zich tot twee verschillende taalgroepen wendt, zoals bijvoorbeeld in B.U.B., [[Belgische Unie - Union Belge]].
Dergelijke afkortingen, een vorm van [[meertalige naamgeving]] dus, komen vooral voor in tweetalige organisaties of als men zich tot twee verschillende taalgroepen wendt, zoals bijvoorbeeld in B.U.B., [[Belgische Unie - Union Belge]].


==Problemen in het gebruik==
== Problemen in het gebruik ==
Een ''afkorting'' heeft met een ''woord'' de eigenschap gemeen dat zij een taalteken is: zij heeft een bepaalde ''vorm'' en verwijst naar een begrip in de werkelijkheid: zij heeft dus een bepaalde ''betekenis''. Dit brengt een aantal consequenties met zich mee.
Een ''afkorting'' heeft met een ''woord'' de eigenschap gemeen dat zij een taalteken is: zij heeft een bepaalde ''vorm'' en verwijst naar een begrip in de werkelijkheid: zij heeft dus een bepaalde ''betekenis''. Dit brengt een aantal consequenties met zich mee.
*Het gebruik van taaltekens is aan taalwetten onderhevig, niet aan logische wetten. Er bestaat bijvoorbeeld een afkorting ''o.i.'', een initiaalwoord voor ''onzes inziens''; maar daaruit volgt niet dat dan ook de afkorting ''<s>j.i.</s>'' voor ''jouws inziens'' gerechtvaardigd zou zijn.
* Het gebruik van taaltekens is aan taalwetten onderhevig, niet aan logische wetten. Er bestaan bijvoorbeeld de afkortingen ''o.i.'' en ''m.i.'', initiaalwoorden voor ''onzes inziens'' resp. ''mijns inziens''; maar daaruit volgt niet dat dan ook de afkorting ''<s>j.i.</s>'' voor ''jouws inziens'' gerechtvaardigd zou zijn.
*Taaltekens hebben alleen betekenis als die betekenis door schrijver en lezer wordt gedeeld. Daaruit volgt dat men niet willekeurig afkortingen kan aanmaken; daarvan zullen de meeste immers geen ingang vinden in het taalgebruik van anderen; de taalgemeenschap neemt ze niet over.  
* Taaltekens hebben alleen betekenis als die betekenis door schrijver en lezer wordt gedeeld. Daaruit volgt dat men niet willekeurig afkortingen kan aanmaken; daarvan zullen de meeste immers geen ingang vinden in het taalgebruik van anderen; de taalgemeenschap neemt ze niet over.
*Wel is ''naamgeving'' mogelijk, en een afkorting kan een naam zijn. Dit is het geval bij bedrijven, instellingen en wetten; de afkorting is dan geheel aanvaardbaar.
* Wel is ''naamgeving'' mogelijk, en een afkorting kan een naam zijn. Dit is het geval bij bedrijven, instellingen en wetten; de afkorting is dan geheel aanvaardbaar.


===Afkorting en taalgebied===
=== Afkorting en taalgebied ===
De toepassing van afkortingen verschilt van taal tot taal.  
De toepassing van afkortingen verschilt van taal tot taal.
*Zo legt het [[Indonesisch]] een grote voorkeur aan de dag voor ''verkortingen'', met name om (semi-)officiële instellingen en functies aan te duiden.  
* Zo legt het [[Indonesisch]] een grote voorkeur aan de dag voor ''verkortingen'', met name om (semi-)officiële instellingen en functies aan te duiden.
*Ook in een verwante taal als het [[Engels]] kunnen gewoonten anders zijn dan dan in het Nederlands. Het is in het Engels veel gebruikelijker de titel ''Professor'', gevolgd door de naam, voluit te schrijven.
* Ook in een verwante taal als het [[Engels]] kunnen gewoonten anders zijn dan dan in het Nederlands. Het is in het Engels veel gebruikelijker de titel ''Professor'', gevolgd door de naam, voluit te schrijven.
===Overmatig gebruik===
 
=== Overmatig gebruik ===
Publicaties die het gebruik van verzorgd Nederlands willen bevorderen (stijlboeken, leerboeken journalistiek), raden doorgaans het veelvuldig gebruik van afkortingen af. Enkele van de wenken zijn:
Publicaties die het gebruik van verzorgd Nederlands willen bevorderen (stijlboeken, leerboeken journalistiek), raden doorgaans het veelvuldig gebruik van afkortingen af. Enkele van de wenken zijn:
*Samengestelde voorzetsels worden voluit geschreven: ''naar aanleiding van, met betrekking tot''.
* Samengestelde voorzetsels worden voluit geschreven: ''naar aanleiding van, met betrekking tot''.
*Ook andere letterwoorden worden zoveel mogelijk vermeden: ''naar mijn mening'', ''onder andere''.
* Ook andere letterwoorden worden zo veel mogelijk vermeden: ''naar mijn mening'', ''onder andere''.
*Afkortingen die een minder bekende naam weergeven, worden zoveel mogelijk vermeden, en bij eerste gebruik toegelicht: ''De '''Nederlandse Uitgeversbond''' (NUB) heeft onder de aangesloten bedrijven een peiling gehouden. De resultaten, aldus '''de bond''', waren bemoedigend.''
* Afkortingen die een minder bekende naam weergeven, worden zo veel mogelijk vermeden, en bij eerste gebruik toegelicht: ''De '''Nederlandse Uitgeversbond''' (NUB) heeft onder de aangesloten bedrijven een peiling gehouden. De resultaten, aldus '''de bond''', waren bemoedigend.''
===Vertaalfouten===
 
Een afkorting kan niet van de ene taal in de andere worden vertaald. Zoals men bij vertaling alleen die woorden gebruikt die in de [[doeltaal]] werkelijk bestaan, zo zijn ook uitsluitend die afkortingen beschikbaar die in de doeltaal inderdaad gebruikelijk zijn.  
=== Vertaalfouten ===
*In teksten die uit het Nederlands in het Engels vertaald zijn, komt soms de onjuiste afkorting ''a.o.'' voor. Deze afkorting stelt de Engelstalige lezer voor een aantal problemen:
Een afkorting kan niet van de ene taal in de andere worden vertaald. Zoals bij vertaling alleen die woorden kunnen worden gebruikt die in de [[doeltaal]] werkelijk bestaan, zo zijn ook uitsluitend die afkortingen beschikbaar die in de doeltaal inderdaad gebruikelijk zijn.
:*De pseudovertaling ''a.o.'' is nu eens bedoeld als equivalent van het Nederlandse ''e.a.'', dan weer als tegenhanger van het Nederlandse ''o.a.''. Eenduidigheid is er hier dus niet.
* In teksten die uit het Nederlands in het Engels vertaald zijn, komt soms de onjuiste afkorting ''a.o.'' voor. Deze afkorting stelt de Engelstalige lezer voor een aantal problemen:
:*Bovendien bestaat in het Engels de afkorting ''a.o.'' niet. Er is wel een (weinig gebruikelijk) ''AO'', "Army Officer", maar die heeft hoofdletters en blijft in de vertaalde tekst zonder betekenis. Daarmee is ''a.o.'' een sluipinvoer.  
(*De pseudovertaling ''a.o.'' is nu eens bedoeld als equivalent van het Nederlandse ''e.a.'', dan weer als tegenhanger van het Nederlandse ''o.a.''. Eenduidigheid is er hier dus niet.
:*De Engelstalige lezer kent vermoedelijk geen Nederlands, en zal dus niet kunnen terugredeneren naar de bedoeling van de Nederlandse tekst, om aldus de verwarring alsnog op het spoor te komen.
**Bovendien bestaat in het Engels de afkorting ''a.o.'' niet. Er is wel een (weinig gebruikelijk) ''AO'', "Army Officer", maar die heeft hoofdletters en blijft in de vertaalde tekst zonder betekenis. Daarmee is ''a.o.'' een sluipinvoer.
*Voor Nederlandstaligen is dit effect gemakkelijker te constateren wanneer een tekst uit een andere taal in het Engels is vertaald. Sluipinvoer van een afkorting valt dan meer op.
**De Engelstalige lezer kent vermoedelijk geen Nederlands, en zal dus niet kunnen terugredeneren naar de bedoeling van de Nederlandse tekst, om aldus de verwarring alsnog op het spoor te komen.
:*Een Engelstalige tekst met daarin de uitdrukking ''Java a. Sumatra'' is waarschijnlijk uit het [[Duits]] vertaald. Het is noch voor Engelstaligen noch voor Nederlandstaligen duidelijk dat hier het Duitse ''u.'' (afkorting voor ''und'') is omgezet in een afkorting ''a.'' (voor het Engelse ''and''). Zo'n afkorting bestaat in het Engels niet.
* Voor Nederlandstaligen is dit effect gemakkelijker te constateren wanneer een tekst uit een andere taal in het Engels is vertaald. Sluipinvoer van een afkorting valt dan meer op.
**Een Engelstalige tekst met daarin de uitdrukking ''Java a. Sumatra'' is waarschijnlijk uit het [[Duits]] vertaald. Het is noch voor Engelstaligen noch voor Nederlandstaligen duidelijk dat hier het Duitse ''u.'' (afkorting voor ''und'') is omgezet in een afkorting ''a.'' (voor het Engelse ''and''). Zo'n afkorting bestaat in het Engels niet.


== Lijsten van afkortingen naar onderwerp ==
== Lijsten van afkortingen naar onderwerp ==
*[[Lijst van afkortingen|Afkortingen algemeen]]
* [[Lijst van Arbo-afkortingen|Afkortingen in de arbowereld]]
*[[Lijst van Arbo-afkortingen|Afkortingen in de arbowereld]]
<!--*[[Lijst van afkortingen in de gezondheidszorg|Afkortingen in de gezondheidszorg]]-->
<!--*[[Lijst van afkortingen in de gezondheidszorg|Afkortingen in de gezondheidszorg]]-->
*[[Lijst van afkortingen in de informatica|Afkortingen in de informatica]]
* [[Lijst van afkortingen in de informatica|Afkortingen in de informatica]]
*[[Lijst van afkortingen in de milieukunde|Afkortingen in de milieukunde]]
* [[Lijst van afkortingen in de milieukunde|Afkortingen in de milieukunde]]
*[[Lijst van afkortingen in het onderwijs|Afkortingen in het onderwijs]]
* [[Lijst van afkortingen in het onderwijs|Afkortingen in het onderwijs]]
*[[Lijst van afkortingen in de overheid en politiek|Afkortingen in de overheid en politiek]]
* [[Lijst van afkortingen in de overheid en politiek|Afkortingen in de overheid en politiek]]
<!--*[[Lijst van afkortingen wetten en regelingen|Afkortingen wetten en regelingen]]-->
<!--*[[Lijst van afkortingen wetten en regelingen|Afkortingen wetten en regelingen]]-->
<!--*[[Lijst van afkortingen natuurkundige groot- en eenheden|Afkortingen natuurkundige groot- en eenheden]]-->
<!--*[[Lijst van afkortingen natuurkundige groot- en eenheden|Afkortingen natuurkundige groot- en eenheden]]-->


==Gerelateerde onderwerpen==
== Zie ook ==
* [[Acroniem]]
* [[Acroniem]]
* [[Initiaal]]
* [[Initiaal]]
Regel 163: Regel 182:
* [[Hoofdletter in de Nederlandse spelling]]
* [[Hoofdletter in de Nederlandse spelling]]
* [[Splintercompositum]]
* [[Splintercompositum]]
* [[Voorletter]]
* [[SI-prefix|Decimaal voorvoegsel]]


== Externe links ==
== Externe links ==
*[http://woordenlijst.org/ Woordenlijst Nederlandse Taal – Officiële Spelling 2005]
* [http://woordenlijst.org/ Woordenlijst Nederlandse Taal – Officiële Spelling 2005]
*[http://taalunieversum.org/taalunie/ Nederlandse Taalunie]
* [http://taalunieversum.org/taalunie/ Nederlandse Taalunie]
*[http://taaladvies.net/index.php?label=afkortingen Taalunieversum]
* [http://taaladvies.net/index.php?label=afkortingen Taalunieversum]
 
* [https://www.dbnl.org/tekst/toor004gesc01_01/toor004gesc01_01_0002.php Lijst van afkortingen]
== Externe links anders==
* {{aut|Keesing, I.G. }} [https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB06:000004110  Verklarend Alfabetisch Register van Initialen en Afkortingen]  1937 138 p
* [https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB06:000000656:00008 Encyclopedisch woordenboek voor Groot-Nederland] 1937
* [https://ximaar.files.wordpress.com/2014/04/afkortingen.pdf Lijst van van Ximaar uit 2009] [http://web.archive.org/web/20190122101722/https://ximaar.files.wordpress.com/2014/04/afkortingen.pdf A]
*[https://ximaar.wordpress.com/afkortingen-topografie/ Afkortingen Topografie, Ximaar]
* [https://www.acronymfinder.com/ Acronymfinder]
* [http://www.amateurvoetbalwest.nl/afkortingen# Betekenis van afkortingen voetbal verenigingen in Nederland]
{{woordenboek}}
{{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q102786}}
[[Categorie:Afkorting| ]]
[[Categorie:Afkorting| ]]

Huidige versie van 22 jan 2019 om 13:51

Een afkorting is, in schriftelijk taalgebruik, iedere verkorte schrijfwijze voor een woord, woordgroep, naam of andere aanduiding. Het woord afkorting is een verzamelbegrip voor meerdere categorieën; in alle gevallen is de overeenkomst echter dat in de schrijfwijze een of meer letters zijn weggelaten.

Zie ook: Lijst van afkortingen in het Nederlands
Zie ook : de categorie Afkortingen, voor een lijst met afkortingen op Wikisage.

Categorieën

Er vallen vijf categorieën afkortingen te onderscheiden:

afkortingen in engere zin
bij lezing wordt het oorspronkelijke woord voluit uitgesproken ( "blz.", "m.a.w.": we spreken niet die letters uit, maar zeggen "bladzij", "met andere woorden")
symbolen
dus wetenschappelijke notaties en andere genormeerde korte schrijfwijzen ("V", "g", "EUR")
initiaalwoorden
waarbij we de letters apart uitspreken ("pc"; we zeggen "peesee")
letterwoorden of acroniemen
waarbij we de letters als woord uitspreken ("pin", "Riagg"; nu zeggen we precies wat we lezen)
lettergreepwoorden of verkortingen
opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan zoals: "horeca": verkort van ho(tel), re(staurant), ca(fé), of "Benelux": verkorting van Be(lgië), Ne(derland) en Lux(emburg).

Over deze vijf termen bestaat weleens verschil van opvatting. Met name is wel bezwaar gemaakt tegen de term letterwoord: ieder woord bestaat immers uit letters. De hier gegeven indeling is die van de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje).

Afkorting als woord

Taalkundig moet een afkorting als een woord worden beschouwd. Ze kan als kern van een zinsdeel fungeren:

  • Mijn pc vertoont gebreken. (onderwerp)
  • Blikseminslag stelt NS voor grote problemen. (lijdend voorwerp)
  • Ze werkt een poosje in de horeca. (bepaling)

Er kunnen andere woorden van worden afgeleid, zelfs in een andere woordsoort:

  • Het hele verhaal past op een A4'tje. (verkleinwoord)
  • Mag ik pinnen, alstublieft? (werkwoordsvorming).

en een afkorting kan, net als een ander woord, worden gebruikt in samenstellingen:

  • Riagg-centrum

Een afkorting kan zelfs een ander grammaticaal geslacht hebben dan het oorspronkelijke woord:

  • de wc (mannelijk) is een afkorting van het watercloset (onzijdig).

Hoofdlettergebruik in afkortingen

Inburgering

De Woordenlijst Nederlandse Taal hanteert de stelregel dat een initiaal- of letterwoord met hoofdletters wordt geschreven zolang het nog niet is ingeburgerd: de taalgebruiker ondergaat het als een "vreemd" woord. Zodra het woord echter gewoner is geworden, krijgt het kleine letters. De grens is moeilijk precies aan te geven, en correcte spelling vereist veelal dat de afkorting wordt opgezocht in de lijst. Nederlandse onderwijsvormen krijgen kleine letters. Enkele voorbeelden zijn:

  • ADSL, RAM; cd-rom, pc, aids, pin; vwo

Regelgeving van de overheid

Wetten en plannen van de overheid krijgen in de regel hoofdletters:

maar hierop zijn diverse uitzonderingen; een afkorting met kleine letters kan ingeburgerd zijn:

  • de Auteurswet wordt afgekort tot Aw
  • de oude Algemene bijstandswet heette ABW, zijn inmiddels ook alweer vervallen opvolger was de Abw: hier bestaat dus zelfs een betekenisverschil.

Namen en donorprincipe

Bij afkortingen van eigennamen worden doorgaans de hoofdletters gevolgd zoals die in de naam voorkomen:

Gaat het om letterwoorden die een eigennaam vormen, dan bepaalt het aantal letters de spelling: tot drie letters worden met hoofdletters gespeld, vier letters alleen met hoofdletters als het een openbaar lichaam betreft, langere letterwoorden hebben alleen een beginhoofdletter:

  • EU, WEU, NAVO, Unicef.

Maar als degene die recht op de naam heeft, een andere spelling hanteert, geldt het donorprincipe en wordt die spelling gevolgd:

  • PvdA.

Titulatuur

Afgekorte titulatuur wordt in kleine letters en met een punt geschreven:

  • prof. dr. ing. J. Akkermans.

Persoonsnamen

Voorletters en initialen krijgen doorgaans punten. De spaties tussen punt en volgende voorletter worden overigens vaak weggelaten. De letters van parafen krijgen zelden punten.

Verkortingen

Een verkorting is opgebouwd uit oorspronkelijke lettergrepen of delen daarvan. Ze krijgt kleine letters, tenzij het donorprincipe geldt:

  • horeca, fanzine
  • StuBru, BiZa.

Ziekten

Ziekten worden met hoofdletters geschreven, tenzij ze tot het dagelijks taalgebruik behoren:

  • MKZ, tbc.

Symbolen

De schrijfwijze van symbolen (eenheid en voorvoegsel) is meestal bij (internationale) conventie geregeld:

  • EUR, USD, mHz, MHz, GB, Gb, Hg2Cl2 ("euro", "Amerikaanse dollar", "millihertz", "megahertz", "gigabyte", "gigabit", "kwikchloride").

Gebruik van punten

Regel

Een algemene regel is dat afkortingen punten bevatten:

  • drs., pag., z.o.z., bv.

Uitzonderingen

Symbolen

Op deze regel bestaat een aantal uitzonderingen. Internationaal aanvaarde symbolen bevatten doorgaans geen punten:

  • 15 cm/s, 512 MB

maar in het dagelijks taalgebruik wordt soms een alternatieve afkorting gebruikt, die niet het officiële symbool is:

  • Over 30 sec. wordt uw pc afgesloten.

Hierdoor hebben we de symboolafkorting s naast de meer alledaagse afkorting sec. Het gebruik zal ervan afhangen in hoeverre de tekst officieel en specialistisch van aard is.

Schuine streep

Soms wordt in plaats van een punt een (enkele) schuine streep gebruikt, zoals in t/m voor tot en met of v/d voor van de.

Initiaalwoorden en letterwoorden

Bij initiaalwoorden (pc) en letterwoorden (BuZa) geeft de uitspraak de doorslag. Zulke woorden worden doorgaans uitgesproken áls letters: we zeggen "peesee" en "buuzaa". In dat geval komen er geen punten:

  • pc, BuZa, COC.

Afkortingen die daarentegen voluit worden uitgesproken, krijgen wel de punten:

  • Z.K.H., o.a.

We spreken uit: "Zijne Koninklijke Hoogheid", "onder andere(n)".

Hier doet zich nog een tussengeval voor: woorden die in het hedendaagse taalgebruik als initiaalwoord werden uitgesproken, maar vroeger voluit, behouden toch de oorspronkelijke punten:

  • s.v.p., c.q. (vroeger "s'il vous plaît" en "casu quo", daarna steeds vaker "esveepee" en "seekuu").

Het tussengeval levert het probleem voor de schrijver op dat hij een "vroeger" taalgebruik moet vergelijken met een "hedendaags" taalgebruik.

Homografen

Als een afkorting precies dezelfde spelling heeft als een ander woord (ermee homograaf is), kunnen ter verduidelijking punten worden geschreven:

  • m.o.k. ("moeilijk opvoedbare kinderen", om verwarring met de drinkbeker te vermijden).

Die punten zijn niet altijd nodig; de context kan voldoende duidelijkheid verschaffen:

  • Ze werd op een mok-school geplaatst.

Meervoud

Regel

De meervoudsvorm van een afkorting is 's.

  • tv → tv's

Uitzondering

Als de afkorting eindigt op s of x is de meervoudsvorm 'en.

  • gps → gps'en

Bijzondere afkortingen

Ingebed

Een aantal afkortingen bestaan uit componenten die zelf ten dele weer afkortingen zijn:

  • KPN is de afkorting van Koninklijke PTT Nederland. Het tweede woord van de afkorting, PTT, is een initiaalwoord, en dus een afkorting (van Posterijen, Telegrafie en Telefonie).
  • De naam van de hockeyclub HGC staat voor HOC Gazelle Combinatie. HOC op zijn beurt is een afkorting van Hockey ODIS Club, en ODIS staat weer voor Ons Doel Is Scoren.
  • De naam van de voetbalvereniging NAC is een afkorting van NOAD ADVENDO Combinatie. NOAD komt van Nooit Opgeven Altijd Doorzetten, terwijl ADVENDO staat voor Aangenaam Door Vermaak En Nuttig Door Ontspanning. Dit is de op een na langste clubnaam ter wereld.[bron?]

Recursief

  • Ook GNU is een bijzondere afkorting: zij is recursief en staat voor GNU's Not Unix. Tevens is PHP hier een mooi voorbeeld van: PHP Hypertext Preprocessor

Afko

Soms wordt het woord afko gebruikt voor "afkorting". Deze verkorte vorm wordt dan meestal als grappige vondst gepresenteerd; ingeburgerd is hij echter niet, en in verzorgd taalgebruik komt hij niet voor.

Taalgemengd

Afkortingen kunnen ook samengesteld worden uit woorden van verschillende talen. Zo staat ABL voor Armée Belg(e)isch Leger. In het Belgisch leger moet de terminologie immers de twee talen strikt evenwaardig behandelen.
Dergelijke afkortingen, een vorm van meertalige naamgeving dus, komen vooral voor in tweetalige organisaties of als men zich tot twee verschillende taalgroepen wendt, zoals bijvoorbeeld in B.U.B., Belgische Unie - Union Belge.

Problemen in het gebruik

Een afkorting heeft met een woord de eigenschap gemeen dat zij een taalteken is: zij heeft een bepaalde vorm en verwijst naar een begrip in de werkelijkheid: zij heeft dus een bepaalde betekenis. Dit brengt een aantal consequenties met zich mee.

  • Het gebruik van taaltekens is aan taalwetten onderhevig, niet aan logische wetten. Er bestaan bijvoorbeeld de afkortingen o.i. en m.i., initiaalwoorden voor onzes inziens resp. mijns inziens; maar daaruit volgt niet dat dan ook de afkorting j.i. voor jouws inziens gerechtvaardigd zou zijn.
  • Taaltekens hebben alleen betekenis als die betekenis door schrijver en lezer wordt gedeeld. Daaruit volgt dat men niet willekeurig afkortingen kan aanmaken; daarvan zullen de meeste immers geen ingang vinden in het taalgebruik van anderen; de taalgemeenschap neemt ze niet over.
  • Wel is naamgeving mogelijk, en een afkorting kan een naam zijn. Dit is het geval bij bedrijven, instellingen en wetten; de afkorting is dan geheel aanvaardbaar.

Afkorting en taalgebied

De toepassing van afkortingen verschilt van taal tot taal.

  • Zo legt het Indonesisch een grote voorkeur aan de dag voor verkortingen, met name om (semi-)officiële instellingen en functies aan te duiden.
  • Ook in een verwante taal als het Engels kunnen gewoonten anders zijn dan dan in het Nederlands. Het is in het Engels veel gebruikelijker de titel Professor, gevolgd door de naam, voluit te schrijven.

Overmatig gebruik

Publicaties die het gebruik van verzorgd Nederlands willen bevorderen (stijlboeken, leerboeken journalistiek), raden doorgaans het veelvuldig gebruik van afkortingen af. Enkele van de wenken zijn:

  • Samengestelde voorzetsels worden voluit geschreven: naar aanleiding van, met betrekking tot.
  • Ook andere letterwoorden worden zo veel mogelijk vermeden: naar mijn mening, onder andere.
  • Afkortingen die een minder bekende naam weergeven, worden zo veel mogelijk vermeden, en bij eerste gebruik toegelicht: De Nederlandse Uitgeversbond (NUB) heeft onder de aangesloten bedrijven een peiling gehouden. De resultaten, aldus de bond, waren bemoedigend.

Vertaalfouten

Een afkorting kan niet van de ene taal in de andere worden vertaald. Zoals bij vertaling alleen die woorden kunnen worden gebruikt die in de doeltaal werkelijk bestaan, zo zijn ook uitsluitend die afkortingen beschikbaar die in de doeltaal inderdaad gebruikelijk zijn.

  • In teksten die uit het Nederlands in het Engels vertaald zijn, komt soms de onjuiste afkorting a.o. voor. Deze afkorting stelt de Engelstalige lezer voor een aantal problemen:

(*De pseudovertaling a.o. is nu eens bedoeld als equivalent van het Nederlandse e.a., dan weer als tegenhanger van het Nederlandse o.a.. Eenduidigheid is er hier dus niet.

    • Bovendien bestaat in het Engels de afkorting a.o. niet. Er is wel een (weinig gebruikelijk) AO, "Army Officer", maar die heeft hoofdletters en blijft in de vertaalde tekst zonder betekenis. Daarmee is a.o. een sluipinvoer.
    • De Engelstalige lezer kent vermoedelijk geen Nederlands, en zal dus niet kunnen terugredeneren naar de bedoeling van de Nederlandse tekst, om aldus de verwarring alsnog op het spoor te komen.
  • Voor Nederlandstaligen is dit effect gemakkelijker te constateren wanneer een tekst uit een andere taal in het Engels is vertaald. Sluipinvoer van een afkorting valt dan meer op.
    • Een Engelstalige tekst met daarin de uitdrukking Java a. Sumatra is waarschijnlijk uit het Duits vertaald. Het is noch voor Engelstaligen noch voor Nederlandstaligen duidelijk dat hier het Duitse u. (afkorting voor und) is omgezet in een afkorting a. (voor het Engelse and). Zo'n afkorting bestaat in het Engels niet.

Lijsten van afkortingen naar onderwerp

Zie ook

Externe links

Externe links anders

Zoek afkorting op Wiktionary.
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Afkorting&oldid=281148"