Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Groep-De Groot: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Groep-De_Groot&oldid=51968406 18 jul 2018)
Geen bewerkingssamenvatting
 
(2 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
De '''Groep-De Groot''' was een Nederlandse [[Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog|verzet]]sgroep ten tijde van de [[Tweede Wereldoorlog]].<ref name=GIOGDG>In 'Hoe Groningen Streed' (1949) wordt de Groep-De Groot getypeerd als "een groep rond het illegale orgaan 'De Vonk'" (pp. 49 en 192) en voornamelijk behandeld binnen het hoofdstuk 'De Vonk' (p. 190v).<br>In M.G. Buist, 'Groningen in Oorlogstijd', pp. 96,97 krijgt de Groep-De Groot een eigen paragraaf in het hoofdstuk over De Illegaliteit. (1980)<br>S.J. Huizingh beschrijft in  'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', in: Jan A. Niemeijer e.a., 'Verzet in Groningen', Groningen (1986) , pp. 50-53 de Groep-De Groot uitgebreider.<br>Monique Brinks schrijft in 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) in hst. 8 'Over het oprollen van de Groep-De Groot', pp. 97v.</ref><ref name=GenoemdIn> De Groep-De Groot wordt genoemd in het gedenkboek van het landelijk verzet '[[Het Grote Gebod]]' (1951), in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen (zie p. 144 en 154).</ref>
{{essay|[[Gebruiker:Ottobw|Ottobw]] ([[Overleg gebruiker:Ottobw|overleg]]) 11 aug 2018 12:28 (CEST)}}
De '''Groep-De Groot''' was een Nederlandse [[Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog|verzet]]sgroep ten tijde van de [[Tweede Wereldoorlog]].<ref name=GIOGDG>In 'Hoe Groningen Streed' (1949) wordt de Groep-De Groot getypeerd als "een groep rond het illegale orgaan 'De Vonk'" (p.49 en 192) en voornamelijk behandeld binnen het hoofdstuk 'De Vonk' (p.190v).<br>In M.G. Buist, 'Groningen in Oorlogstijd', p.96,97 krijgt de Groep-De Groot een eigen paragraaf in het hoofdstuk over De Illegaliteit. (1980)<br>S.J. Huizingh beschrijft in  'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', in: Jan A. Niemeijer e.a., 'Verzet in Groningen', Groningen (1986) , p.50-53 de Groep-De Groot uitgebreider.<br>Monique Brinks schrijft in 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) in h.8. 'Over het oprollen van de Groep-De Groot', p.97v.</ref><ref name=GenoemdIn> De Groep-De Groot wordt genoemd in het gedenkboek van het landelijk verzet '[[Het Grote Gebod]]' (1951), in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen (zie p.144 en 154).<br>In het standaardwerk [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]] (1969 - 1994) noemt L. de Jong de Groep-De Groot alleen terloops in verband met zijn verwarring van de Groep-De Groot met de TD-Groep (waar de onafhankelijke Groep-De Groot wel mee samengewerkt heeft). De TD-Groep (die zich voornamelijk richtte op het ontwikkelen van methoden van verzet het behulp van ambtenaren) bestond al vanaf 1942, maar heeft pas in 1944 de naam TD-Groep aangenomen, verwijzend naar de in die tijd ingevoerde Tweede Distributiestamkaart, zie [[Distributiebon]].<br>Een verwijzing naar Groep-De Groot komt voor op een zestigtal systeemkaarten van verzetsbetrokkenen in het archief van het [https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Groep%20de%20Groot OCVG].</ref>


==Geschiedenis==
==Geschiedenis==
De groep ontstond vanuit [[Humanisme|humanistisch]]-[[Socialisme|socialistische]] jongeren die een bijdrage wilden leveren aan [[Burgerlijke ongehoorzaamheid|geweldloos verzet]].<ref name="Bart Tammeling 1986, p. 117">Bart Tammeling, De illegale pers, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p. 117 over De Vonk, waarvan hij op p. 118 aangeeft dat deze verweven was met Groep-De Groot<br>zie ook: Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) hoofdstuk 8</ref> De leden waren al snel na de [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog|bezetting]] actief, vooral vanuit [[Noord-Nederland]] met het hoofdkwartier in [[Groningen (stad)|Groningen]]. Uiteindelijk maakte de groep het met zo'n honderd medewerkers en contacten in het hele land mogelijk dat twee vijfde van alle [[Onderduiken (Tweede Wereldoorlog)|onderduikers]] elke maand voorzien werden van [[distributiebon]]nen en andere benodigdheden. Ook vervaardigde de groep de nodige vervalsingen van bijvoorbeeld [[Persoonsbewijs|persoonsbewijzen]] en [[Distributiebon#Stamkaarten (Tweede Wereldoorlog)|distributiestamkaarten]]. Meerdere groepsleden herbergden (met name [[Joodse gemeenschap in Nederland|Joodse]]) onderduikers en hielpen om onderdak voor onderduikers te vinden. Een deel van de groepsleden hield zich naast het andere verzetswerk ook nog bezig met het drukken en verspreiden van [[De Vonk (verzetsblad)]], een illegaal [[Illegale pers in Nederland|verzetsblad]]. Na de [[spoorwegstaking van 1944]] was de Groep-De Groot ook betrokken bij het ondersteuningswerk voor ondergedoken spoorwegmensen.<ref name=GIO84>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, pp. 84,96,97</ref><ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) hoofdstuk 8</ref><ref name=InMemoriam>[http://files.archieven.nl/php/get_file.php?adt_id=5&toegang=2183&file=BoG00450.jpg In memoriam: Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Henk Lommert]</ref>
De groep ontstond vanuit [[Humanisme|humanistisch]]-[[Socialisme|socialistische]] jongeren die een bijdrage wilden leveren aan [[Burgerlijke ongehoorzaamheid|geweldloos verzet]].<ref name="Bart Tammeling 1986, p.117">Bart Tammeling, De illegale pers, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117 over De Vonk, waarvan hij op p.118 aangeeft dat deze verweven was met Groep-De Groot</ref> De leden waren al snel na de [[Nederland in de Tweede Wereldoorlog|bezetting]] actief, vooral vanuit [[Noord-Nederland]] met het hoofdkwartier in [[Groningen (stad)|Groningen]]. Uiteindelijk maakte de groep het met zo'n honderd medewerkers in het hele land mogelijk dat twee vijfde van alle [[Onderduiken (Tweede Wereldoorlog)|onderduikers]] elke maand voorzien werden van [[distributiebon]]nen en andere benodigdheden. Ook vervaardigde de groep de nodige vervalsingen van bijvoorbeeld [[Persoonsbewijs|persoonsbewijzen]] en [[Distributiebon#Stamkaarten (Tweede Wereldoorlog)|distributiestamkaarten]]. Meerdere groepsleden herbergden (met name [[Joodse gemeenschap in Nederland|Joodse]]) onderduikers en hielpen om onderdak voor onderduikers te vinden. Een deel van de groepsleden hield zich naast het andere verzetswerk ook nog bezig met het drukken en verspreiden van [[De Vonk (verzetsblad)]], een illegaal [[Illegale pers in Nederland|verzetsblad]].<ref>De voornamelijk jonge leden die zich met De Vonk bezig hielden, waren zich al vanaf voor de oorlog aan het verdiepen in het humanistisch-socialistische gedachtegoed als bron voor geestelijke weerbaarheid tegenover het nationaal-socialisme. Het belang van dit voorwerk wordt in zekere zin onderstreept in het boek 'Hoe Groningen Streed' (1949) door zowel het Illegale Pers werk als de ondersteuning van onderduikers te bespreken onder de hoofdstuktitel "De Vonk", p.190v.</ref> Na de [[spoorwegstaking van 1944]] was de Groep-De Groot ook betrokken bij het ondersteuningswerk voor ondergedoken spoorwegmensen.<ref name=GIO84>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.84,96,97</ref><ref name=TweeVijfde>L. de Jong, [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)</ref><ref name=19441105GDG>[http://ottobwiersma.nl/WOII/GroepDeGroot.htm#19441105GdG Rapport Groep-De Groot 5.11.1944]</ref><ref name=InMemoriam>[http://files.archieven.nl/php/get_file.php?adt_id=5&toegang=2183&file=BoG00450.jpg In memoriam: Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Henk Lommert]</ref>


Veel leden van de groep zijn vanwege hun verzetswerk gearresteerd, gemarteld in het beruchte [[Scholtenhuis]] in [[Groningen (stad)|Groningen]] en daarna vermoord of omgekomen in [[concentratiekamp]]en of bij gevangenentransporten.<ref>Van veel van de omgekomen leden van de Groep-De Groot zijn de portretten opgenomen in 'Hoe Groningen Streed' (1949) met als onderschrift meestal Groep-De Groot en een enkele keer De Vonk erbij. Zie ook Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) hoofdstuk 8 Over het oprollen van de Groep-De Groot. Van in Nederland vermoorde verzetsmensen van Groep-De Groot staan beschrijvingen in Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis, Represailles in Groningen 1940-1945, hoofdstuk 7</ref>
Veel leden van de groep zijn vanwege hun verzetswerk gearresteerd, gemarteld in het beruchte [[Scholtenhuis]] in [[Groningen (stad)|Groningen]] en daarna vermoord of omgekomen in [[concentratiekamp]]en of bij gevangenentransporten.<ref>Van veel van de omgekomen leden van de Groep-De Groot zijn de portretten opgenomen in 'Hoe Groningen Streed' (1949) met als onderschrift meestal Groep-De Groot en een enkele keer De Vonk erbij. Van in Nederland vermoorde verzetsmensen van Groep-De Groot staan beschrijvingen in Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis, Represailles in Groningen 1940-1945, h.7</ref>


==Verzetsactiviteiten==
==Verzetsactiviteiten==
[[Gerrit Boekhoven]] gaf leiding aan de groep. Hij was bedrijfsleider van de Noord-Nederlandse [[Clichéfabriek]] en een kundig vervalser van bijvoorbeeld persoonsbewijzen. Verschillende medewerkers van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en mensen van andere drukkerijen sloten zich aan bij de groep. Ook bouwde de groep een netwerk op met gemeenteambtenaren en medewerkers van distributiekantoren om zo aan de nodige formulieren en [[distributiebon]]nen te kunnen komen. Daarbij werd een landelijk netwerk opgezet voor het bezorgen van de vervalste papieren (persoonsbewijzen en distributiestamkaarten) en distributiebonnen op adressen met onderduikers.<ref name="InMemoriam"/>
[[Gerrit Boekhoven]] gaf leiding aan de groep vanuit de woning van [[Dinie Aikema]] aan het Nassauplein 33 in Groningen.<ref>[https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/in-die-tijd-liep-je-elke-dag-risico-op-straat Joop Bitter] vertelde dat hij in het huis aan het Nassauplein op verzoek van Gerrit Boekhoven een schuilplaats voor zijn kaartsysteem vervaardigde.<br>[https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/het-onderduikkamertje-van-bert-hiemstra Bert Hiemstra] herinnerde zich dat hij regelmatig bonnen haalde op dit adres, waar hij naast Gerrit en Dinie ook Anda Kerkhoven aantrof.<br> [http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-06-3 Wiemer Emmelkamp] deed verslag van zijn rol bij het vertrek van de echtgenoot van Dinie (Jan Drent) uit dit huis en de scheiding van Jan en Dinie. Bij hun arrestatie verbleven Gerrit en Dinie bij Hindrik Woldring aan de Emmasingel 23a, waar zij ondergedoken waren na de golf van arrestaties die volgde op de arrestatie van Hindrik (Henk) Lommert.</ref> Hij was bedrijfsleider van de Noord-Nederlandse [[Clichéfabriek]] en een kundig vervalser van bijvoorbeeld persoonsbewijzen. Verschillende medewerkers van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en mensen van andere drukkerijen sloten zich aan bij de groep. Ook bouwde de groep een netwerk op met gemeenteambtenaren en medewerkers van distributiekantoren om zo aan de nodige formulieren en [[distributiebon]]nen te kunnen komen. Daarbij werd een landelijk netwerk opgezet voor het bezorgen van de vervalste papieren (persoonsbewijzen en distributiestamkaarten) en distributiebonnen op adressen met onderduikers.<ref name="19441105GDG"/><ref name="InMemoriam"/>


Verschillende leden van de Groep-De Groot herbergden zelf onderduikers en een aantal leden van de groep hield zich bezig met het plaatsen en verplaatsen van onderduikers. De groep gaf al vroeg in 1942 aandacht aan het herbergen van Joodse onderduikers, terwijl een organisatie als de LO (de [[Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers]]) pas echt van de grond kwam in 1943 toen steeds meer Nederlanders gingen onderduiken om te voorkomen dat ze voor de Duitse oorlogsindustrie moesten werken.<ref name="InMemoriam"/>
Verschillende leden van de Groep-De Groot herbergden zelf onderduikers en een aantal leden van de groep hield zich bezig met het plaatsen en verplaatsen van onderduikers. De groep gaf al vroeg in 1942 aandacht aan het herbergen van Joodse onderduikers, terwijl een organisatie als de LO (de [[Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers]]) pas echt van de grond kwam in 1943 toen steeds meer Nederlanders gingen onderduiken om te voorkomen dat ze voor de Duitse oorlogsindustrie moesten werken.<ref name="19441105GDG"/><ref name="InMemoriam"/>


Een derde activiteit, waar een beperkt aantal leden van de groep zich mee bezig hield, was het drukken en verspreiden van [[De Vonk (verzetsblad)]], een landelijk illegaal verzetsblad dat de internationale socialistische gedachte propageerde. Eerst werd het blad in Amsterdam vervaardigd, maar al gauw ging de Groninger Vonk-medewerkers er toe over om uit Amsterdam overgebrachte kopij zelf te bewerken en te vermeningvuldingen. Latere nummers van De Vonk werden gedrukt, zowel in Oldehove als in Groningen, waarbij het oplagecijfer opliep tot ruim 20.000.<ref name=GIO87>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, pp. 84,87</ref>
Een derde activiteit, waar een beperkt aantal leden van de groep zich mee bezig hield, was het drukken en verspreiden van [[De Vonk (verzetsblad)]], een landelijk illegaal verzetsblad dat de internationale socialistische gedachte propageerde. Eerst werd het blad in Amsterdam vervaardigd, maar al gauw ging de Groninger Vonk-medewerkers er toe over om uit Amsterdam overgebrachte kopij zelf te bewerken en te vermeningvuldingen. Latere nummers van De Vonk werden gedrukt, zowel in Oldehove als in Groningen, waarbij het oplagecijfer opliep tot ruim 20.000.<ref name=GIO87>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.84,87</ref>


Een vierde activiteit, waar een aantal leden van de groep zich mee bezig hield vanaf eind 1944, was het organiseren van de financiële en materiële ondersteuning van spoorwegmensen en hun gezinnen die door de [[spoorwegstaking van 1944]] geen inkomsten meer hadden.<ref name=GIO82>M.G. Buist, 'Groningen in oorlogstijd', pp. 96,97, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, p. 99</ref> Gerrit Boekhoven was persoonlijk naar het station in Groningen gegaan om tot staken aan te sporen.<ref name="S.J. Huizingh, pp. 51">S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p. 51</ref> En hij (sc. de Groep-De Groot) was door de stakingsleiding in Utrecht (ook na overleg met de TD-Groep in Amersfoort) gevraagd om de uitbetalingen aan de ondergedoken spoorwegmensen te organiseren, waarvoor 400.000 gulden werd overgebracht. Omdat veel meer geld nodig was, werd overlegd met het [[Nationaal Steun Fonds]] als verzetsfinancier. De uitvoering van gemaakte afspraken werd doorkruist door de arrestatie van Gerrit Boekhoven en zijn naaste medewerkers.<ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', pp. 52,53</ref>
Een vierde activiteit, waar een aantal leden van de groep zich mee bezig hield vanaf eind 1944, was het organiseren van de financiële en materiële ondersteuning van spoorwegmensen en hun gezinnen die door de [[spoorwegstaking van 1944]] geen inkomsten meer hadden.<ref name=GIO82>M.G. Buist, 'Groningen in oorlogstijd', p.96,97, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, p.99</ref><ref name=SWS1944>Het archief van de De Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG) bevat [https://www.ovcg.nl/zoeken/mais/archief/?q=groep+de+groot&mivast=5&mizig=210&miadt=5&micode=2220&milang=nl&mizk_alle=groep%20de%20groot&miview=inv2 lijsten van deze door Groep-De Groot ouderhouden spoorwegmensen en hun gezinnen], samen met kopieën van gecodeerde lijsten met uitgekeerde bedragen, voorzien van datumstempel.</ref> Gerrit Boekhoven was persoonlijk naar het station in Groningen gegaan om tot staken aan te sporen.<ref name="S.J. Huizingh, p.51">S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.51</ref> En hij (sc de Groep-De Groot) was door de stakingsleiding in Utrecht (ook na overleg met de TD-Groep in Amersfoort<ref>contactpersoon: [[Simon Bolmeijer]]</ref>) gevraagd om de uitbetalingen aan de ondergedoken spoorwegmensen te organiseren, waarvoor 400.000 gulden werd overgebracht. Omdat veel meer geld nodig was, werd overlegd met het [[Nationaal Steun Fonds|NSF]] als verzetsfinanier. De uitvoering van gemaakte afspraken werd doorkruist door de arrestatie van Gerrit Boekhoven en zijn naaste medewerkers.<ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.52,53</ref>


==Financiering verzetswerk==
==Financiering verzetswerk==
Het onderhouden van duizenden onderduikers bracht ook onkosten met zich mee. De LO werd daarbij gesteund door het [[Nationaal Steun Fonds]], een fonds dat over ruime financiële middelen beschikte. De Groep-De Groot miste die, wat zij onder andere probeerde te ondervangen door één gulden per bonkaart te vragen. Daarmee bewaarde de groep ook haar zelfstandigheid.<ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945, deel 1, Daden, p. 99</ref>
Het onderhouden van duizenden onderduikers bracht ook onkosten met zich mee. De [[Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers|LO]] werd daarbij gesteund door het [[Nationaal Steun Fonds|NSF]], een fonds dat over ruime financiële middelen beschikte. De Groep-De Groot miste die, wat zij onder ander probeerde te ondervangen door één gulden per bonkaart te vragen. Daarmee bewaarde de groep ook haar zelfstandigheid.<ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945, deel 1, Daden, p.99</ref>
 
==Ideologie==
Voor de archivering van het verzetswerk is na de oorlog een [[Kaartenbak|systeemkaart]] gemaakt waarop ook het ideologisch profiel was aan te geven met de labels Kerk en Politiek.<ref name=OVCGsyst>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Gerrit%20Boekhoven Gerrit Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene.] In de uitgetypte (en soms aangevulde) informatie van de systeemkaart gebruikt het OVCG het label '[[ideologie]]' om de kerkelijke en politieke achtergrond van de verzetsbetrokkene te typeren.</ref> Het accent bij de eerste leden (en latere 'kerngroep') van de Groep-De Groot lag op het humanistisch-socialistisch gedachtegoed<ref name="Bart Tammeling 1986, p.117"/><ref name="Emmelkamp2">[https://www.uvh.nl/hhc/bronnen/interviews-digitaal/emmelkamp-wiemer-1916-2014 Wiemer Emmelkamp: interview Humanistisch Historisch Centrum]</ref>: het geweldloos helpen van mensen in nood, ongeacht hun achtergrond. Door de uitbreiding van het netwerk (waaronder ambtenaren bij gemeentes en bij distributiekantoren) kwamen er ook leden en contacten bij met een kerkelijke of andere politieke achtergrond.<ref name=GGADBR>zoals de oud-Spanje-strijder (tegen het fascisme van Franco) Sipke Visser, volgens 'Het communistische verzet in Groningen', p.419 chef uitreiking bij de distributiedienst in Groningen, de gereformeerde [[Auke Dijkstra]], die volgens 'Hoe Groningen streed', p.192 werkzaam was op het distrubutiekantoor en de gereformeerde [[Binne Roorda]] die zich volgens Huizingh (p.80) bezig hield met het bezorgen van extra bonkaarten en het verspreiden van illegale lectuur (wat eerder Trouw dan De Vonk betroffen zal hebben, ook al zal hij het anti-fascistisch karakter van De Vonk gewaardeerd hebben. De Vonk werd vanaf eind 1943 ook gedrukt bij de gereformeerde drukker Siertsema in Oldehove, zie Huizingh, p.118)</ref><ref name=Ideologie>[http://ottobwiersma.nl/WOII/GroepDeGroot.htm#ideologie Ideologie van de Groep-De Groot]</ref>
 
Vaak ontstonden verzetsgroepen vanuit een bepaalde gemeenschappelijke ideologische achtergrond van mensen die elkaar goed kenden en vertrouwden.<ref>S. Huizingh in 'Georganiseerd verzet in Groningen: LO en KP', in: J.A. Niemeijer e.a., 'Verzet in Groningen', p.25, 26.</ref> De uitgebreidheid van het verzetswerk waarin men betrokken raakte, kon met zich meebrengen dat men wel moest gaan samenwerken met verzetsmensen die een heel andere ideologische achtergrond hadden, maar die men in het verzetswerk leerde kennen en vertrouwen. Zoals bijvoorbeeld de contacten die Groep-De Groot opbouwde met ambtenaren van de distributiekantoren.<ref name="GGADBR"/><ref name="Ideologie"/>
 
==Spanningen tussen verzetsgroepen==
In het OVCG-archief bevindt zich een handgeschreven rapport van de Groep-De Groot d.d. 5 november 1944.<ref>Dit is het rapport waar Loe de Jong naar verwijst in [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]] deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)</ref> Er is ook een [[Typen|uitgetypte]] versie van het rapport toegevoegd. Dit rapport geeft inzicht in de visie van Gerrit Boekhoven c.s. op het verzetswerk van deze groep ten opzichte van de LO. Vanuit het principe van geweldloos verzet worden gewelddadige acties vanuit de LO bekritiseerd als contraproductief.<ref name="19441105GDG"/><ref name="S.J. Huizingh, p.51"/>
 
De inhoud van het rapport van Gerrit Boekhoven c.s. is te vergelijken met de weergave van de verhouding tussen de Groep-De Groot en de LO vanuit het gezichtspunt van de LO. Dat is bijvoorbeeld te vinden in het gedenkboek van het landelijk verzet [[Het Grote Gebod]], in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen.<ref>[http://lo-lkp.nl/component/com_docindexer/id,464/task,download/ J. Bulthuis LO-Groningen - Groep-De Groot], p.144 en 154</ref><ref>vergelijk S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.51, waar hij vaststelt dat beide groepen elkaar er van beschuldigen uit te zijn op 'een overheersende positie'</ref>
 
Blijkens het rapport dat Klaas Homan (die vanuit het distributiekantoor nauw samenwerkte met Gerrit Boekhoven) na de oorlog uitbracht over het illegale werk van de distributiedienst in de stad Groningen, deinsde men er vanuit de LO zelfs niet voor terug om Gerrit Boekhoven (volkomen ten onrechte) weg te zetten als '[[Communisme|communist]]', "waarmede de positief christelijke organisaties zich niet langer mee wilden ophouden". Homan voegt daar verderop in zijn rapport aan toe: "Mijn persoonlijke mening was dat Boekhoven misschien te veel alles tot zich trok, maar dat het onrechtvaardig was, hem als onwaardig te beschouwen en valse beschuldigingen te uiten."<ref>De achtergrond van dit hooglopende conflict was de weigering van Gerrit Boekhoven om een serie bonkaarten aan de LO te leveren om zo via de LO het [[Nationaal Steun Fonds|NSF]] onder druk te zetten om geld voor de ondergedoken spoorwegmensen vrij te maken, waarna Schalken, gelieerd aan zowel de LO als het [[Nationaal Steun Fonds|NSF]] de distributieambtenaren onder druk zette om geen bonkaarten meer aan Groep-De Groot te leveren. zie S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.53</ref>
 
Door [[Loe de Jong]] worden in [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]] de spanningen tussen de Groep-De Groot (hier door hem ten onrechte gehouden voor een ''TD-groep'') en de LO beschreven door te citeren uit het rapport van 5.11.1944 waarin Gerrit Boekhoven het werk van de LO en met name de knokploegen karakteriseert als: ‘het vagabondisme hoogtij laten vieren onder het mom van nationale verheffing ... Wij met hoogstens honderd medewerkers in het hele land hebben mogelijk gemaakt dat twee-vijfde van alle onderduikers elke maand een bonkaart uitgereikt kregen en alles wat ze verder nodig hadden.’<ref name=DeJong10b504n>L. de Jong, [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)<br>Ook in deel 7a, p.669 verwart de Jong de TD-Groep met de Groep-De Groot door de TD-Groep te laten opkomen vanuit linkse jongeren organisaties. Deze verwarring is door de Jong toegegeven in deel 13, p.121 en p.152.<br>De TD-Groep leden Fransen en Hendriks wijzen in deel 14a, p.521 nogmaals nadrukkelijk op deze verwarring, waardoor meer uitspraken uit het rapport van Gerrit Boekhoven c.s. door de Jong in deel 7a, p.771 ten onrechte worden toegeschreven aan de TD-Groep.<br>De boeken van Loe de Jong zijn [https://www.niod.nl/nl/download hier] te downloaden</ref>
 
De gegeven voorbeelden maken duidelijk dat de verzetsmensen opereerden onder hoogspanning die zo nu en dan tot 'bewustzijnsvernauwing' kon leiden.<ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.53</ref> En Huizingh stelt: "Het is niet te bewijzen, maar het deels langs elkaar heenwerken van de vele verzetsgroepen in de stad kan de veiligheid van de medewerkers in elk geval niet hebben bevorderd."<ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.58</ref>


==Opgerold==
==Opgerold==
Bij de arrestatie van leden van Groep-De Groot speelden toeval, [[naïviteit]] en verraad een rol. Verraad door een medewerker in Enschede eind 1942 veroorzaakte de arrestatie van een drietal leden uit de kern van de Groep-De Groot in Groningen, maar het aantal arrestaties bleef toen beperkt.<ref>'Hoe Groningen streed', p. 192</ref> Naïviteit speelde een rol bij de vrouw des huizes waar [[Anda Kerkhoven]] een onderduiker had ondergebracht: deze vrouw sprak daarover met een buurman die de tip via via aan het Scholtenhuis doorgaf, wat in december 1944 leidde tot de arrestatie van Anda. Ondanks gruwelijke mishandelingen in het Scholtenhuis bleef Anda zwijgen, dus ook nu bleef het aantal arrestaties beperkt. Toeval en naïviteit speelden ook een rol bij de aanhouding van Hindrik Lommert begin januari 1944, die door de politie werd aangehouden wegens diefstal van dekens. In de cel werd hij echter bij een verklikker geplaatst die hij vertelde over een verblijfplaats met geheime papieren. Informatie in deze documenten en het door de [[Sicherheitsdienst|SD]] volgen van daarin genoemde mensen en hun familieleden hebben geleid tot het oprollen van de kern van de Groep-De Groot.<ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, hoofdstuk 8 'Over het oprollen van de Groep-De Groot</ref>
Bij de arrestatie van leden van Groep-De Groot speelden toeval, naïviteit en verraad een rol. Verraad door E. Pieperiet, een medewerker in Enschede, eind 1942 veroorzaakte de arrestatie van een drietal leden uit de kern van de Groep-De Groot in Groningen, maar het aantal arrestaties bleef toen beperkt.<ref>'Hoe Groningen streed', p.192</ref> Naïviteit speelde een rol bij de vrouw des huizes waar [[Anda Kerkhoven]] een onderduiker had ondergebracht: deze vrouw sprak daarover met een buurman die de tip via via aan het Scholtenhuis doorgaf, wat in december 1944 leidde tot de arrestatie van Anda. Ondanks gruwelijke mishandelingen in het Scholtenhuis bleef Anda zwijgen, dus ook nu bleef het aantal arrestaties beperkt. Toeval en naïviteit speelden een rol bij de aanhouding van Hindrik Lommert begin januari 1944, die door de politie werd aangehouden wegens diefstal van dekens. In de cel werd hij echter bij een verklikker geplaatst die hij vertelde over een verblijfplaats met geheime papieren. Informatie in deze documenten en het door de [[Sicherheitsdienst|SD]] volgen van daarin genoemde mensen en hun familieleden hebben geleid tot het oprollen van de kern van de Groep-De Groot.


Op 20 januari 1945 was er een actie van het Friese verzet (de bevrijding van een gevangene waarbij een Duitse SD'er en een Belgische Angestellte omkwamen) waarvoor ook Groninger gevangenen met hun leven moesten boeten. Daarbij waren ook gevangenen die verbonden waren aan de Groep-De Groot, waaronder Hindrik Lommert, Jan Willem Bukers en Hindrik Woldring.<ref>Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis', pp. 119,120</ref>
Op 20 januari 1945 was er een actie van het Friese verzet (de bevrijding van een gevangene waarbij een Duitse SD'er en een Belgische Angestellte omkwamen) waarvoor ook Groningse gevangenen met hun leven moesten boeten. Daarbij waren ook gevangenen die verbonden waren aan de Groep-De Groot, waaronder Hindrik (Henk) Lommert, Jan Willem Bukers en Hindrik Woldring.<ref>Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.119,120</ref>


Van de dertig in de loop van de oorlog gearresteerde mensen zouden nog geen tien het einde van de oorlog meemaken.<ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, pg.97-106</ref>
Van de dertig in de loop van de oorlog gearresteerde mensen zouden nog geen tien het einde van de oorlog meemaken.<ref>Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, pg.97-106</ref>


{{Appendix||2='''Bronnen, noten en verwijzingen'''
Monique Brinks geeft vier redenen waarom er vanaf september 1944 zoveel verzetsmensen het slachtoffer van geweld werden:<br>
== Bronnen ==
1. Door de successen van de oprukkende geallieerden kreeg het verzet nieuw elan met een toename van acties.<br>
* {{Citeer boek| auteur= Vereniging van Groningse Oud-illegale Werkers| auteurlink = | medeauteurs = | datum = 1949 | titel = Hoe Groningen Streed, provinciaal Gedenkboek van het Verzet 1940-1945| hoofdstuk = | uitgever = Niemeijer | plaats = Groningen | ISBN = | NUR = | pagina's = p. 49 en 190v| taal = | URL = | bezochtdatum =}}
2. De Duitsers stelden voor de [[Aktion Silbertanne|Silbertanne acties]] het Niedermachungsbefehl in de plaats: zonder toestemming konden gearresteerden gemarteld worden, zodat nog meer mensen gepakt konden worden en men kreeg het bevel om "terroristen en saboteurs" zonder vorm van proces zo nodig onmiddellijk dood te schieten.<br>
* {{Citeer boek| achternaam = van Riessen| voornaam = H. | auteurlink = | medeauteurs = | datum =1951 | titel = Het Grote Gebod, Gedenkboek van het verzet in LO en LKP | hoofdstuk = | uitgever = J.H. Kok N.V | plaats = Kampen | ISBN = | NUR = | pagina's = pp. 144 en 154| taal = | URL = http://lo-lkp.nl/ | bezochtdatum =}}
3. Dolle Dinsdag (5 september 1944) had een vlucht van veel collaborerende politieagenten richting Duitsland als gevolg. Een aantal daarvan werd toegevoegd aan het Scholtenhuis: ervaren en in Groningen onbekende rechercheurs die zich (ver van huis en zonder gezin) volledig aan het vervolgingswerk konden wijden.<br>
* {{Citeer boek| achternaam = Boiten | voornaam = E.A.J. | auteurlink = | medeauteurs = | datum =1980 | titel = Groningen in oorlogstijd, Aspecten van de bezettingsjaren 1940 - 1945 | hoofdstuk =  | uitgever =Knoop | plaats = Haren| ISBN = | NUR = | pagina's = | taal = | URL = | bezochtdatum =}}
4. Door zedeloosheid en alcoholisme bevangen en zonder moreel tegengewicht deden de SDers en rechercheurs hun 'werk' in een sfeer waarin iedere vorm van medemenselijkheid was verdampt.<ref>Monique Brinks e.a. 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.120-124</ref>
* {{Citeer boek| achternaam = Huizingh | voornaam = S.J.| auteurlink = | medeauteurs = Jan A. Niemeijer e.a. | datum = 1986 | titel = Verzet in Groningen | hoofdstuk = Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen | uitgever = | plaats =Groningen | ISBN = | NUR = | pagina's = pp. 50-53  | taal = | URL = | bezochtdatum =}}
 
* {{Citeer boek| achternaam = Tammeling| voornaam = Bart| auteurlink = | medeauteurs = Jan A. Niemeijer e.a.| datum = 1986| titel = Verzet in Groningen | hoofdstuk = De illegale pers | uitgever = | plaats = Groningen| ISBN = | NUR = | pagina's = pp. 117-118| taal = | URL = | bezochtdatum =}}
==Leden==
* {{Citeer boek| achternaam = Brinks | voornaam = Monique | auteurlink = | medeauteurs = | datum = 2009| titel = Het Scholtenhuis, 1940-1945 | hoofdstuk = deel 1: Daden, hoofdstuk 8 | uitgever = | plaats = Bedum | ISBN = | NUR = | pagina's = pp. 97-106| taal = | URL = | bezochtdatum =}}
Verzetsmensen konden deel uitmaken van verschillende verzetsgroepen en verzetsgroepen konden op bepaalde punten met elkaar samenwerken.<ref name=GIO82a>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.82</ref><ref>S.J. Huizingh, Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.55</ref> Uit het hierboven genoemde rapport blijkt bijvoorbeeld dat de Groep-De Groot op bepaalde punten samenwerkte met de LO, ook al verliep die samenwerking niet altijd even soepel.<ref name="19441105GDG"/><ref>[http://lo-lkp.nl/component/com_docindexer/id,464/task,download/ J. Bulthuis, LO-Groningen - Groep-De Groot, p.144 en 154]</ref> Ook schoven medewerkers wel eens door naar een andere groep.<ref>Zo verwijst Luuk Weijdeveld in 'Het communistische verzet in Groningen', deel 2, p.375) naar een passage in 'Hoe Groningen streed', p.77,78, waar staat dat een nieuwe partijgenoot in de groep van Geerligs eerder falsificaties had gemaakt "met het vervalsen van persoonsbewijzen voor de 'Groep-De Groot', het namaken van geboorteuittreksels - met daarop getekende stempels - voor Joodse landgenoten en het tekenen van valse handtekeningen op Ausweisen" en beredeneert Weijdeveld dat dit met grote waarschijnlijkheid Arie Emens is geweest.</ref>
* {{Citeer boek| achternaam = Brinks | voornaam = Monique | auteurlink = | medeauteurs = e.a. | datum = 2013 | titel = In de schaduw van het Scholtenhuis. Represailles in Groningen, 1940-1945
 
|| uitgever = | plaats = Grou | ISBN = | NUR = | pagina's = pp. 50-53| taal = | URL = | bezochtdatum =}}
Op de OVCG-systeemkaarten<ref>Volgens [https://www.ovcg.nl/collectie/onderzoek-bij-ovcg-2 de OVCG-site] zijn aan het verkrijgen van deze gegevens vele uren van interviews vooraf gegaan. De informatie op de kaarten is minstens bij twee contactpersonen gecheckt.</ref> waarop als verzetsgroep Groep-De Groot vermeld wordt, zijn op dezelfde kaart vaak meerdere verzetsgroepen vermeld, waarbij het de vraag is of er sprake is van meer dan incidentele contacten, uitwisselingen of hulpdiensten.
* {{Citeer boek| achternaam = Wijdeveld | voornaam = Luuk | auteurlink = | medeauteurs = | datum = 2014| titel = Het communistische verzet in Groningen, 1940-1945 | hoofdstuk = deel 2 | uitgever = | plaats = Bedum | ISBN = | NUR = | pagina's = p. 375 en 419| taal = | URL = | bezochtdatum =}}
Het is op basis van de beschikbare [[Historische bron|bronnen]] niet altijd gemakkelijk om uit te maken in welke verzetsgroep(en) iemand het meest actief was.
==Noten en verwijzingen==
Het is daarom beter om te spreken van elkaar deels overlappende netwerken van verzetsmensen en verzetsgroepen, waarbij aanvullende informatie duidelijk moet maken wat iemands concrete positie in die netwerken was.<ref name=GIO82b>M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.82, S.J. Huizingh, Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.55, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, pg 100, waar zij ook de frase 'netwerk van meneer en mevrouw de Groot' gebruikt</ref>
{{References||3}}
 
}}
De voornaamste bronnen voor het samenstellen van een lijst met leden van de Groep-De Groot zijn verwijzingen in boeken over het verzet in Groningen, waarbij expliciet verwezen wordt naar verzetsmensen als behorend tot de Groep-De Groot<ref>Zo worden meerdere leden van Groep-De Groot vermeld in de portrettengallerij achterin 'Hoe Groningen streed', in S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen' (de paragraaf over Groep-De Groot p.50-53), in Bart Tammeling, 'De illegale pers', in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117,118, en in Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis' h7.</ref>, een [[Typen|uitgetypte]] namenlijst[ref] in het OVCG archief en de OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen.<ref name=OVCGsysteemkaarten>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Groep%20de%20Groot Digitaal te raadplegen OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen] Aan het verkrijgen van de gegevens voor deze systeemkaarten zijn vele uren van interviews vooraf gegaan. De informatie op de kaarten is minstens bij twee contactpersonen gecheckt, zie [https://www.ovcg.nl/collectie/onderzoek-bij-ovcg-2 de OVCG-site].</ref> Deze komen niet precies met elkaar overeen. Van een aantal mensen op de lijst ontbreekt een systeemkaart en bij een aantal mensen die ontbreken op de lijst, staat op de systeemkaart wel een link met Groep-De Groot. Ook worden door leden van Groep-De Groot mensen als lid genoemd die noch op de lijst, noch op een systeemkaart voorkomen. De lijst hieronder bevat alle namen die vermeld, genoemd of gevonden zijn.<ref>Van veel van de tijdens de oorlog omgekomen leden staat een foto achterin 'Hoe Groningen Streed' met in het onderschrift de vermelding Groep-De Groot en een paar keer daarbij ook De Vonk.</ref>
 
Een volgende stap is om binnen deze lijst drie cirkels te trekken: de kerngroep (verschillende bronnen noemen een zestal mensen<ref>Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Jan de Poel, Kees vd Valk, Wiemer Emmelkamp, Tieba Heeren</ref>), de leden rond de kerngroep (verschillende bronnen noemen een dertigtal mensen<ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.50, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, p.99)</ref>) en de contacten. Overigens zonder daarmee af te doen aan het belang van het werk van elk van deze mensen: of je nu regelmatig duizenden distributiebonnen organiseerde (mensen van de distributiedienst) of deze duizenden distributiebonnen verdeelde en doorgaf (mensen van de kerngroep), of je bezorgde regelmatig een handvol distributiebonnen op een beperkt aantal onderduikadressen, of je herbergde onderduikers, van elk van deze mensen stond hun leven op het spel bij het leveren van deze hulp.
 
Het netwerk van de Groep-De Groot bestond uit onder anderen de volgende personen:
* [[Dina Alberta Bredine (Dinie) Aikema]], winkeljuffrouw, onderwijzeres, 24 maart 1945 vermoord in Vosbergen<ref name=OCVG1>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Dina%20Aikema Dinie Aikema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Jacobus Alma]], distributieambtenaar, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd<ref name=OCVG2>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jacobus%20Alma Jacobus Alma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Berend Amsing]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Hendrik Hannes Bensik ]], weinig informatie op zijn systeemkaart<ref name=OCVG4>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Hannes%20Bensik Hendrik Hannes Bensik: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Joop Bitter]], Noord-Nederlandse Clichéfabriek, overleefd<ref name=OCVG44>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Joop%20Bitter Joop Bitter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref name=JoopBitter>[https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/in-die-tijd-liep-je-elke-dag-risico-op-straat Joop Bitter: In die tijd liep je elke dag risico op straat.]</ref>
* [[Gerardus Boekhoven]], Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG5>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Gerardus%20Boekhoven Gerardus Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Gerrit Boekhoven]], bedrijfsleider Noord Nederlandse Clichéfabriek, 19 maart 1945 vermoord in Vosbergen (Harenermolen?)<ref name=OCVG6>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Gerrit%20Boekhoven Gerrit Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Hendrik de Boer]], [[beroepsmilitair]], gevangen in Amersfoort, overleefd<ref name=OCVG7>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20de%20Boer Hendrik de Boer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Simon Bolmeijer]], schuilnaam 'Kees TD', contactpersoon van de TD-Groep in Amersfoort<ref name=OCVG8>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Simon%20Bolmeijer Simon Bolmeijer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.50</ref>
* [[Hendrika Fernande (Hetty) Bordewijk]], kinderverzorgster, gevangen in Vught, 14 april 1945 door ontberingen overleden<ref name=OCVG9>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrika%20Fernande%20(Hetty)%20Bordewijk Hendrika Fernande (Hetty) Bordewijk: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Berend Branbergen]], [[banketbakker]], gearresteerd, overleefd<ref name=OCVG10>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Berend%20Branbergen Berend Branbergen: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Pieter Arend Brons]], agent van politie, gevangen in [[Neuengamme]], overleefd<ref name=OCVG11>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Pieter%20Arend%20Brons Pieter Arend Brons: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[George Adelbert Bruno]], [[Zincografie|zincograaf]]/[[graficus]]/[[Etsen|kleuretser]] bij de Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Neuengamme en Neustadt, 7 juni 1945 overleden door uitputting<ref name=OCVG12>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=George%20Bruno George Adelbert Bruno: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/400773/george-adelbert-bruno Georg Adelbert Bruno: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Jan Willem Bukers]], agenturenhandelaar/vertegenwoordiger, vermoord in Dokkum<ref>Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis, p.156</ref>
* [[Jan Buurman]], bedrijfsleider drukkerij van der Kamp, gevangen in Neuengamme en Sandbostel, 25 april 1946 overleden als gevolg van de ontberingen<ref name=OCVG13>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jan%20Buurman Jan Buurman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/400835/jan-h-buurman Jan Buurman: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Hendrik Drayer]], gevangen in [[Siegburg]] en [[Buchenwald]], 14 april 1945 overleden door uitputting tijdens transport<ref name=OCVG14>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Drayer Hendrik Drayer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref name="Enschede, p.192">gearresteerd als gevolg van verraad door Hendrik Pierie in Enschede, 'Hoe Groningen streed', p.192</ref>
* [[Bartholomeus Drenth]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Jan Drent]], geen systeemkaart aanwezig, echtgenoot van Dinie Aikema, van wie zij (op advies van Wiemer Emmelkamp) scheidde om samen te kunnen leven met Gerrit Boekhoven, die wel getrouwd bleef<ref name=Emmelkamp3>[http://getuigenverhalen.nl/interview/interview-06-3 Wiemer Emmelkamp: Ooggetuige van het Scholtenhuis]</ref> 
* [[Auke Hendrik Dijkstra]], distributiekantoor, gevangen in [[Kamp Amersfoort|Amersfoort]] en [[Kamp Vught|Vught]], 22 augustus 1944 vermoord te Vught<ref name=OCVG17>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Auke%20Dijkstra Auke Dijkstra: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref name="K-Groep p.152">gearresteerd als gevolg van verraad binnen de K-Groep, waarmee hij ook contact had, 'Het Grote Gebod', p.152</ref>
* [[Wiemer Jan Emmelkamp]], ambtenaar Armenraad, jeugdzaken, distributiekantoor, gevangen in Amersfoort, Utrecht, [[Dieburg]] en Bernau, overleefd<ref name="Emmelkamp2"/><ref name="Emmelkamp3"/><ref name=OCVG18>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Wiemer%20Jan%20Emmelkamp Wiemer Jan Emmelkamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref name=Emmelkamp1>[https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_409594~het-woord-als-wapen-2-de-vonk-de-vlam~.html Wiemer Emmelkamp: in VPRO docu over De Vonk]</ref>
* [[Johannes Geubels]], typograaf bij drukkerij vd Kamp, gevangen in [[Kamp Sandbostel|Sandbostel]], 31 mei 1945 door ontberingen overleden<ref name=OCVG19>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Johannes%20Geubels Johannes Geubels: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[N. Groenman]], geen systeemkaart aanwezig
* [[G. de Grijs]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Albert vd Grijspaarde]], [[offsetdruk]]ker, Groep-De Groot wordt niet genoemd, wel De Vonk, 8 december 1944 vermoord te Marum<ref name=OCVG22>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Albert%20Grijspaarde Albert vd Grijspaarde: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Willem Hazekamp]], [[Conducteur|hoofdconducteur]] [[Nederlandse Spoorwegen|NS]], overleefd<ref name=OCVG23>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Willem%20Hazekamp Willem Hazekamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Edo Hendrik Heeren]], werkzaam bij de NETO, gevangen in Groningen, overleefd<ref name=OCVG24>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Edo%20Hendrik%20Heeren Edo Hendrik Heeren: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Tieba Heeren]], gevangen in Groningen, overleefd<ref name="Enschede, p.192"/><ref name=OCVG25>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Tieba%20Heeren Tieba Heeren: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref name=InMemoriam2>[http://files.archieven.nl/php/get_file.php?adt_id=5&toegang=2183&file=BoG00450.jpg Tieba Heeren schreef dit in memoriam: Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Henk Lommert]</ref>
* [[Johannes Frederik Hesse]], typograaf bij [[J.B. Wolters]], 11 november 1944 vermoord door de SD<ref name=OCVG26>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Johannes%20Frederik%20Hesse Johannes Frederik Hesse: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>Hij vervaardigde bonkaarten en stamkaartzegels en was contactadres voor parachutisten, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.197)</ref>
* [[Bert Hiemstra (verzetsstrijder)|Bert Hiemstra]], leraar, overleefd<ref name=BertHiemstra>[https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/het-onderduikkamertje-van-bert-hiemstra Bert Hiemstra: Het onderduikkamertje van Bert Hiemstra]</ref>
* [[Klaas Homan]], distributiedienst Groningen, gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG28>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Klaas%20Homan Klaas Homan: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Albertus Huizinga]], [[Zetten (druktechniek)|letterzetter]], 10 maart 1945 vermoord in Neuengamme<ref name=OCVG29>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Albertus%20Huizinga Albertus Huizinga: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/402136/albertus-huizinga Albertus Huizinga: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[H. Iwema]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Hendrik de Jager]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt]], [[Gastheer (persoon)|gerant]] restaurent, gevangen in Neuengamme, daar 10 maart 1945 vermoord<ref name=OCVG32>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Gerhardus%20Hendrikus%20Anthonius%20Jagt Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/402194/gerardus-antonius-h-jagt Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Jan Gerardus Jentzema]], [[Koninklijke Marechaussee|marechaussee]], 1 december 1944 vermoord te Marum<ref name=OCVG33>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jan%20Gerardus%20Jentzema Jan Gerardus Jentzema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Anne de Jong]], typograaf stempelhuis vd Woude, gevangen te Neuengamme, 3 mei 1945 omgekomen in de [[Lübecker Bocht]]<ref name=OCVG34>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Anne%20de%20Jong Anne de Jong: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/402275/anne-de-jong Anne de Jong: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Willem Kamp]], directeur Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen te Neuengamme, omgekomen in de Lübeckerbocht<ref name=OCVG35>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Willem%20Kamp Willem Kamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Melisande Tatiana Marie (Anda) Kerkhoven]], studente medicijnen, 19 maart 1945 vermoord te Vosbergen<ref name=OCVG36>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Melisande%20Tatiana%20Marie%20(Anda)%20Kerkhoven Melisande Tatiana Marie (Anda) Kerkhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Mattheus Koolman]], drukkerij vd Kamp, gevangen in Neuengamme en Lübeck, overleefd<ref name=OCVG37>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Mattheus%20Koolman Mattheus Koolman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Heinrich Krohne]], [[metselaar]], 11 januari 1945 vermoord te Dokkum<ref name=OCVG38>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Heinrich%20Krohne Heinrich Krohne: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>verstrekte bonkaarten en hulp aan ondergedoken spoormensen, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.221</ref>
* [[J. Krijthe]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Herman van Kuilenburg]], zaak Tempo, gearresteerd, overleefd<ref name=OCVG40>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Herman%20van%20Kuilenburg Herman van Kuilenburg: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Freerk Lode]], ambtenaar [[Lichtnet|laagspanningsnetten]], gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG41>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Freerk%20Lode Freerk Lode: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Mettinus Lode]], kapper, trambediende, overleefd<ref name=OCVG42>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Mettinus%20Lode Mettinus Lode: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Hindrik (Henk) Lommert]], chemigraaf; tekenaar Noord Nederlandse Clichéfabriek, 22 januari 1945 vermoord te Dokkum<ref name=OCVG43>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hindrik%20Lommert Hindrik Lommert: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>verkleed als meisje bezorgde hij bonkaarten en hielp hij spoorwegstakers, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.226</ref><ref>[http://www.wo2slachtoffers.nl/bio/55932/Lommert-Hindrik.htm Hindrik Lommert: Wo2slachtoffers.nl]</ref>
* [[Elisabeth Maters]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Albertus J. Meijer]], geen systeemkaart aanwezig
* [[L. Milhado]], geen systeemkaart aanwezig
* [[L. Molenberg]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Jan Mulder (verzetsstrijder)|Jan Mulder]], expeditie chef magazijnbediende, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd<ref name=OCVG49>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jan%20Mulder Jan Mulder: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Martha Mulder Groeneveld]], na arrestatie weer vrijgelaten, overleefd<ref name=OCVG50>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Martha%20Mulder%20Groeneveld Martha Mulder Groeneveld: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Riender Hermannus Mulder]], distributieambtenaar, overleefd<ref name=OCVG51>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Riender%20Mulder Riender Hermannus Mulder: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Israël Muller]], [[kleermaker]], gevangen in Faulbrück, daar 31 oktober 1943 omgekomen<ref name=OCVG52>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Israël%20Muller Israël Muller: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Elise Muller-Schwinn]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Feiko Munniksma]], correspondent, gevangen in Rheinbach, overleefd<ref name="Enschede, p.192"/><ref name=OCVG54>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Feiko%20Munniksma Feiko Munniksma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Enne Muntinga]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Hendrik Nagel jr]], directeur puddingfabriek, 8 april 1945 vermoord te Norg<ref name=OCVG56>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Nagel%20jr Hendrik Nagel jr: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>onderbrengen onderduikers, verbergen zender, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.234</ref><ref>[https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/de-langdurige-oorlog-van-puddingfabriek-atlanta De langdurige oorlog van puddingfabriek Atlanta]</ref>
* [[Jacobus Oostenburg]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Hendrik Oosting]], meubelmaker, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd<ref name=OCVG58>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Oosting Hendrik Oosting: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* E. Pieperiet, medewerker in Enschede, als gevolg van zijn verrraad in november 1942 werden Hendrik Drayer, Tieba Heeren en Feiko Munniksma gearresteerd<ref>Hoe Groningen streed, p.192</ref>
* [[Hendrik Pierie]], geen systeemkaart aanwezig 
* [[Jan de Poel]], chef Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd<ref name=OCVG60>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jan%20de%20Poel Jan de Poel: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[J. Pol]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Homme Poort]], leraar Duits; rechtbanktolk, gevangen in Duitsland, overleefd<ref name=OCVG62>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Homme%20Poort Homme Poort: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Hendrik Poortman]], crisiscomité Groningen, gevangen in Neuengamme, daar 20 april 1945 door uitputting overleden<ref name=OCVG63>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Poortman Hendrik Poortman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/403829/hendrik-poortman Hendrik Poortman: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[E. Poortman-Hut]], systeemkaart zonder info<ref name=OCVG64>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Poortman-Hut%20 E. Poortman-Hut: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[H. Porringa]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Bernardus Posthumus]], aspirant [[Instrumentmaker|instrumentenmaker]] [[PTT (Nederland)|PTT]], gevangen in Neuengamme, daar 17 januari 1945 omgekomen<ref name=OCVG66>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Bernardus%20Posthumus Bernardus Posthumus: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/403838/bernardus-posthumus Bernardus Posthumus: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Nanne Prins]], secretarie Groningen, gevangen in Schwanebeck bij Halberstadt, overleefd<ref name=OCVG67>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Nanne%20Prins Nanne Prins: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[G.B. Remmelts]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Binne Roorda]], oud-onderwijzer, [[theoloog]], [[geestelijk verzorger]], gevangen in Neuengamme en Sandbostel, daar 25 april 1945 door uitputting overleden<ref name=OCVG69>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Binne%20Roorda Binne Roorda: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/404091/binne-roorda Binne Roorda: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Hendericus Rolsma]], redacteur [[Het Parool|Parool]], gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG70>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendericus%20Rolsma Hendericus Rolsma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Johannes Bernardus Jozephus Scholte]], distributieambtenaar, gevangen in Neuengamme, 21 april 1945 omgekomen in Lübeck<ref name=OCVG71>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Johannes%20Bernardus%20Jozephus%20Scholte Johannes Bernardus Jozephus Scholte: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Bert Scholtens]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Hendrik Scholtens]], weinig informatie op zijn systeemkaart<ref name=OCVG73>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=H.%20Scholtens Hendrik Scholtens: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[H. Smit]], geen H. Smit die met Groep-De Groot verbonden wordt
* [[Jan Smit (Groningen)|Jan Smit]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Lambertus Antonie (Bertus) Smit]], vertegenwoordiger voor J.B. Wolters, gevangen in Neuengamme, 25 mei 1945 door uitputting overleden in Neustadt-Holstein<ref name=OCVG76>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Lambertus%20Antonie%20(Bertus)%20Smit Lambertus Antonie (Bertus) Smit: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Tjerk Smit]], [[arbeidsbureau]], gevangen in Vught, Sachsenhausen en Neuengamme, 3 mei 1945 omgekomen bij Lübeck<ref name=OCVG77>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Tjerk%20Smit Tjerk Smit: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Johannes Nicolaas Snoeck]], etser bij de Noord Nederlandse Clichéfabriek, gevangen in Wilhelmshaven, overleefd<ref name=OCVG78>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Johannes%20Nicolaas%20Snoeck Johannes Nicolaas Snoeck: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Jacob Start]], directeur bioscoop Luxor, gevangen in Duitsland, overleefd<ref name=OCVG79>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Jacob%20Start Jacob Start: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Maria Johanna (Rie) Start-Beurze]], verpleegster, overleefd<ref name=OCVG80>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Maria%20Johanna%20(Rie)%20Start-Beurze Maria Johanna (Rie) Start-Beurze: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Albert Steenstra]], chef wijnhandel, 21 januari 1945 vermoord te Groningen<ref name=OCVG81>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Albert%20Steenstra Albert Steenstra: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>onderbrengen van en bonkaarten en valse papieren voor onderduikers, zelf Joodse onderduikers vanaf 1941, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945' deel 1, Daden en deel 2, Daders; Monique Brinks e.a. 'In de schaduw van het Schotenhuis', p.266,267</ref>
* [[L.M. Strengholt]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Cornelis (Kees) vd Valk]], ambtenaar bevolkingsbureau, geen systeemkaart aanwezig, op een andere kaart aangegeven als bij de kern horend
* [[Albertus Vechter]], [[Tussenpersoon|assuradeur]], gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG84>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Albertus%20Vechter Albertus Vechter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Hendrik Vechter sr]], [[conciërge]] rechtbank, gevangen in Neuengamme, 28 april 1945 door uitputting overleden te Lübeck<ref name=OCVG85>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Vechter Hendrik Vechter sr: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>[https://www.openjoodsehuizen.nl/nl/page/3248/oude-boteringestraat-36-38 Hendrik Vechter: openjoodsehuizen.nl]</ref><ref>[https://monument.vriendenkringneuengamme.nl/person/404868/hendrik-vechter Hendrik Vechter: monument vriendenkring Neuengamme]</ref>
* [[Hendrik Gerrit Vechter]], vertegenwoordiger, overleefd<ref name=OCVG86>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hendrik%20Gerrit%20Vechter Hendrik Gerrit Vechter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[J. Venema]], geen systeemkaart van een J. Venema die bij Groep-De Groot was aangesloten
* [[Pieter Berend Venema]], Groep-De Groot wordt niet genoemd op zijn systeemkaart<ref name=OCVG88>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Pieter%20Berend%20Venema Pieter Berend Venema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[K.W. Vink]], geen systeemkaart aanwezig
* [[Eppo Visscher]], electrotechnisch bureau, gearresteerd, overleefd<ref name=OCVG90>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Eppo%20Visscher Eppo Visscher: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Sipke Visser]], distributiekantoor, 22 augustus 1944 vermoord te Vught<ref name="K-Groep p.152"/><ref name=OCVG91>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Sipke%20Visser Sipke Visser: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref><ref>als chef uitreiking distributiekantoor Groningen illegaal grote aantallen distributiebonnen verstrekt voor onderduikers, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis' p.283</ref><ref>Luuk Weijdeveld citeert in 'Het communstische verzet in Groningen', deel 2, p.419 uitgebreid uit het 'In memoriam Sipke Visser' uit dagblad 'Ons Noorden' van 18 juli 1945. In dat In Memoriam wordt ook Gerrit Boekhoven genoemd als een van de "medewerkers die hij vertrouwde en hielp, waarmede hij meer dan een kwart miljoen (bon)kaarten in dit werk der onderduikers geworpen heeft".</ref>
* [[Marten (Max) Wieringa]], secretarie-ambtenaar, gevangen in Neuengamme, overleefd<ref name=OCVG92>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Marten%20(Max)%20Wieringa Marten (Max) Wieringa: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Albertus Winter]], typograaf, drukker bij Erven vd Kamp, gevangen en 26 april 1945 omgekomen in Sandbostel<ref name=OCVG93>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Albertus%20Winter Albertus Winter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>
* [[Hindrik Woldring]], belastingambtenaar, verschafte onderdak aan Gerrit Boekhoven en Dinie Aikema<ref>[https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Hindrik%20Woldring Hindrik Woldring: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene]</ref>


==Bronnen, noten en verwijzingen==
Bronnen in volgorde van moment van publicatie
*{{aut|Niemeijer,}} Hoe Groningen Streed. Provinciaal Gedenkboek van het Verzet 1940-1945, Niemeijer, 1949, p.49 en 190v.
* {{aut|Riessen, H. van}} [[Het Grote Gebod]], Gedenkboek van het verzet in LO en LKP, 1951, de digitale versie is [http://lo-lkp.nl/ hier] te vinden, zie met name het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen, p.144 en 154
* {{aut|Jong, Loe de}}  [[Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog]], deel 7a (1976), p.669 en p.671, deel 10b (1981/1982), p. 504 noot, deel 13 (1988), p.121 en p.152, deel 14a (1991), p.521
* {{aut|Boiten E.A.J.}}, e.a., Groningen in oorlogstijd, Aspecten van de bezettingsjaren 1940 - 1945, Knoop, Haren, 1980, M.G. Buist, De illegaliteit
* {{aut|Huizingh, S.J.}} , Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.50-53 over Groep-De Groot
* {{aut|Tammeling, Bart}}, De illegale pers, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117, 118 over De Vonk
* {{aut|Brinks, Monique}} , Het Scholtenhuis, 1940-1945, Bedum, 2009, deel 1, Daden, h.8 Over het oprollen van de Groep de Groot, p.97-106
* {{aut|Brinks, Monique}} e.a., In de schaduw van het Scholtenhuis. Represailles in Groningen, 1940-1945, Grou, 2013
* {{aut|Wijdeveld, Luuk}} , Het communistische verzet in Groningen, 1940-1945, Bedum, 2014, deel 2, p. 375 en 419
* [https://www.groningerarchieven.nl/archieven?mivast=5&miadt=5&mizig=210&miview=inv2&milang=nl&micols=1&mires=0&micode=2183&mizk_alle=Groep%20de%20Groot OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen], digitaal te raadplegen
* [http://ottobwiersma.nl/WOII/GroepDeGroot.htm Onderzoek Groep-De Groot](geautomatiseerde verwerking OVCG e.a. brongegevens)
{{Bron|bronvermelding= <div style="height: 400px; overflow:auto; border: thin solid silver; background: white">{{References}}</div> }}
{{authority control|TYPE=o|Wikidata= }}
[[Categorie:Nederlandse verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Nederlandse verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog]]
[[Categorie:Geschiedenis van Groningen (provincie)]]
[[Categorie:Geschiedenis van Groningen (provincie)]]

Huidige versie van 11 aug 2018 om 10:28

Dit is een gebruikersessay geschreven door Ottobw (overleg) 11 aug 2018 12:28 (CEST)

De Groep-De Groot was een Nederlandse verzetsgroep ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.[1][2]

Geschiedenis

De groep ontstond vanuit humanistisch-socialistische jongeren die een bijdrage wilden leveren aan geweldloos verzet.[3] De leden waren al snel na de bezetting actief, vooral vanuit Noord-Nederland met het hoofdkwartier in Groningen. Uiteindelijk maakte de groep het met zo'n honderd medewerkers in het hele land mogelijk dat twee vijfde van alle onderduikers elke maand voorzien werden van distributiebonnen en andere benodigdheden. Ook vervaardigde de groep de nodige vervalsingen van bijvoorbeeld persoonsbewijzen en distributiestamkaarten. Meerdere groepsleden herbergden (met name Joodse) onderduikers en hielpen om onderdak voor onderduikers te vinden. Een deel van de groepsleden hield zich naast het andere verzetswerk ook nog bezig met het drukken en verspreiden van De Vonk (verzetsblad), een illegaal verzetsblad.[4] Na de spoorwegstaking van 1944 was de Groep-De Groot ook betrokken bij het ondersteuningswerk voor ondergedoken spoorwegmensen.[5][6][7][8]

Veel leden van de groep zijn vanwege hun verzetswerk gearresteerd, gemarteld in het beruchte Scholtenhuis in Groningen en daarna vermoord of omgekomen in concentratiekampen of bij gevangenentransporten.[9]

Verzetsactiviteiten

Gerrit Boekhoven gaf leiding aan de groep vanuit de woning van Dinie Aikema aan het Nassauplein 33 in Groningen.[10] Hij was bedrijfsleider van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en een kundig vervalser van bijvoorbeeld persoonsbewijzen. Verschillende medewerkers van de Noord-Nederlandse Clichéfabriek en mensen van andere drukkerijen sloten zich aan bij de groep. Ook bouwde de groep een netwerk op met gemeenteambtenaren en medewerkers van distributiekantoren om zo aan de nodige formulieren en distributiebonnen te kunnen komen. Daarbij werd een landelijk netwerk opgezet voor het bezorgen van de vervalste papieren (persoonsbewijzen en distributiestamkaarten) en distributiebonnen op adressen met onderduikers.[7][8]

Verschillende leden van de Groep-De Groot herbergden zelf onderduikers en een aantal leden van de groep hield zich bezig met het plaatsen en verplaatsen van onderduikers. De groep gaf al vroeg in 1942 aandacht aan het herbergen van Joodse onderduikers, terwijl een organisatie als de LO (de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) pas echt van de grond kwam in 1943 toen steeds meer Nederlanders gingen onderduiken om te voorkomen dat ze voor de Duitse oorlogsindustrie moesten werken.[7][8]

Een derde activiteit, waar een beperkt aantal leden van de groep zich mee bezig hield, was het drukken en verspreiden van De Vonk (verzetsblad), een landelijk illegaal verzetsblad dat de internationale socialistische gedachte propageerde. Eerst werd het blad in Amsterdam vervaardigd, maar al gauw ging de Groninger Vonk-medewerkers er toe over om uit Amsterdam overgebrachte kopij zelf te bewerken en te vermeningvuldingen. Latere nummers van De Vonk werden gedrukt, zowel in Oldehove als in Groningen, waarbij het oplagecijfer opliep tot ruim 20.000.[11]

Een vierde activiteit, waar een aantal leden van de groep zich mee bezig hield vanaf eind 1944, was het organiseren van de financiële en materiële ondersteuning van spoorwegmensen en hun gezinnen die door de spoorwegstaking van 1944 geen inkomsten meer hadden.[12][13] Gerrit Boekhoven was persoonlijk naar het station in Groningen gegaan om tot staken aan te sporen.[14] En hij (sc de Groep-De Groot) was door de stakingsleiding in Utrecht (ook na overleg met de TD-Groep in Amersfoort[15]) gevraagd om de uitbetalingen aan de ondergedoken spoorwegmensen te organiseren, waarvoor 400.000 gulden werd overgebracht. Omdat veel meer geld nodig was, werd overlegd met het NSF als verzetsfinanier. De uitvoering van gemaakte afspraken werd doorkruist door de arrestatie van Gerrit Boekhoven en zijn naaste medewerkers.[16]

Financiering verzetswerk

Het onderhouden van duizenden onderduikers bracht ook onkosten met zich mee. De LO werd daarbij gesteund door het NSF, een fonds dat over ruime financiële middelen beschikte. De Groep-De Groot miste die, wat zij onder ander probeerde te ondervangen door één gulden per bonkaart te vragen. Daarmee bewaarde de groep ook haar zelfstandigheid.[17]

Ideologie

Voor de archivering van het verzetswerk is na de oorlog een systeemkaart gemaakt waarop ook het ideologisch profiel was aan te geven met de labels Kerk en Politiek.[18] Het accent bij de eerste leden (en latere 'kerngroep') van de Groep-De Groot lag op het humanistisch-socialistisch gedachtegoed[3][19]: het geweldloos helpen van mensen in nood, ongeacht hun achtergrond. Door de uitbreiding van het netwerk (waaronder ambtenaren bij gemeentes en bij distributiekantoren) kwamen er ook leden en contacten bij met een kerkelijke of andere politieke achtergrond.[20][21]

Vaak ontstonden verzetsgroepen vanuit een bepaalde gemeenschappelijke ideologische achtergrond van mensen die elkaar goed kenden en vertrouwden.[22] De uitgebreidheid van het verzetswerk waarin men betrokken raakte, kon met zich meebrengen dat men wel moest gaan samenwerken met verzetsmensen die een heel andere ideologische achtergrond hadden, maar die men in het verzetswerk leerde kennen en vertrouwen. Zoals bijvoorbeeld de contacten die Groep-De Groot opbouwde met ambtenaren van de distributiekantoren.[20][21]

Spanningen tussen verzetsgroepen

In het OVCG-archief bevindt zich een handgeschreven rapport van de Groep-De Groot d.d. 5 november 1944.[23] Er is ook een uitgetypte versie van het rapport toegevoegd. Dit rapport geeft inzicht in de visie van Gerrit Boekhoven c.s. op het verzetswerk van deze groep ten opzichte van de LO. Vanuit het principe van geweldloos verzet worden gewelddadige acties vanuit de LO bekritiseerd als contraproductief.[7][14]

De inhoud van het rapport van Gerrit Boekhoven c.s. is te vergelijken met de weergave van de verhouding tussen de Groep-De Groot en de LO vanuit het gezichtspunt van de LO. Dat is bijvoorbeeld te vinden in het gedenkboek van het landelijk verzet Het Grote Gebod, in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen.[24][25]

Blijkens het rapport dat Klaas Homan (die vanuit het distributiekantoor nauw samenwerkte met Gerrit Boekhoven) na de oorlog uitbracht over het illegale werk van de distributiedienst in de stad Groningen, deinsde men er vanuit de LO zelfs niet voor terug om Gerrit Boekhoven (volkomen ten onrechte) weg te zetten als 'communist', "waarmede de positief christelijke organisaties zich niet langer mee wilden ophouden". Homan voegt daar verderop in zijn rapport aan toe: "Mijn persoonlijke mening was dat Boekhoven misschien te veel alles tot zich trok, maar dat het onrechtvaardig was, hem als onwaardig te beschouwen en valse beschuldigingen te uiten."[26]

Door Loe de Jong worden in Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog de spanningen tussen de Groep-De Groot (hier door hem ten onrechte gehouden voor een TD-groep) en de LO beschreven door te citeren uit het rapport van 5.11.1944 waarin Gerrit Boekhoven het werk van de LO en met name de knokploegen karakteriseert als: ‘het vagabondisme hoogtij laten vieren onder het mom van nationale verheffing ... Wij met hoogstens honderd medewerkers in het hele land hebben mogelijk gemaakt dat twee-vijfde van alle onderduikers elke maand een bonkaart uitgereikt kregen en alles wat ze verder nodig hadden.’[27]

De gegeven voorbeelden maken duidelijk dat de verzetsmensen opereerden onder hoogspanning die zo nu en dan tot 'bewustzijnsvernauwing' kon leiden.[28] En Huizingh stelt: "Het is niet te bewijzen, maar het deels langs elkaar heenwerken van de vele verzetsgroepen in de stad kan de veiligheid van de medewerkers in elk geval niet hebben bevorderd."[29]

Opgerold

Bij de arrestatie van leden van Groep-De Groot speelden toeval, naïviteit en verraad een rol. Verraad door E. Pieperiet, een medewerker in Enschede, eind 1942 veroorzaakte de arrestatie van een drietal leden uit de kern van de Groep-De Groot in Groningen, maar het aantal arrestaties bleef toen beperkt.[30] Naïviteit speelde een rol bij de vrouw des huizes waar Anda Kerkhoven een onderduiker had ondergebracht: deze vrouw sprak daarover met een buurman die de tip via via aan het Scholtenhuis doorgaf, wat in december 1944 leidde tot de arrestatie van Anda. Ondanks gruwelijke mishandelingen in het Scholtenhuis bleef Anda zwijgen, dus ook nu bleef het aantal arrestaties beperkt. Toeval en naïviteit speelden een rol bij de aanhouding van Hindrik Lommert begin januari 1944, die door de politie werd aangehouden wegens diefstal van dekens. In de cel werd hij echter bij een verklikker geplaatst die hij vertelde over een verblijfplaats met geheime papieren. Informatie in deze documenten en het door de SD volgen van daarin genoemde mensen en hun familieleden hebben geleid tot het oprollen van de kern van de Groep-De Groot.

Op 20 januari 1945 was er een actie van het Friese verzet (de bevrijding van een gevangene waarbij een Duitse SD'er en een Belgische Angestellte omkwamen) waarvoor ook Groningse gevangenen met hun leven moesten boeten. Daarbij waren ook gevangenen die verbonden waren aan de Groep-De Groot, waaronder Hindrik (Henk) Lommert, Jan Willem Bukers en Hindrik Woldring.[31]

Van de dertig in de loop van de oorlog gearresteerde mensen zouden nog geen tien het einde van de oorlog meemaken.[32]

Monique Brinks geeft vier redenen waarom er vanaf september 1944 zoveel verzetsmensen het slachtoffer van geweld werden:
1. Door de successen van de oprukkende geallieerden kreeg het verzet nieuw elan met een toename van acties.
2. De Duitsers stelden voor de Silbertanne acties het Niedermachungsbefehl in de plaats: zonder toestemming konden gearresteerden gemarteld worden, zodat nog meer mensen gepakt konden worden en men kreeg het bevel om "terroristen en saboteurs" zonder vorm van proces zo nodig onmiddellijk dood te schieten.
3. Dolle Dinsdag (5 september 1944) had een vlucht van veel collaborerende politieagenten richting Duitsland als gevolg. Een aantal daarvan werd toegevoegd aan het Scholtenhuis: ervaren en in Groningen onbekende rechercheurs die zich (ver van huis en zonder gezin) volledig aan het vervolgingswerk konden wijden.
4. Door zedeloosheid en alcoholisme bevangen en zonder moreel tegengewicht deden de SDers en rechercheurs hun 'werk' in een sfeer waarin iedere vorm van medemenselijkheid was verdampt.[33]

Leden

Verzetsmensen konden deel uitmaken van verschillende verzetsgroepen en verzetsgroepen konden op bepaalde punten met elkaar samenwerken.[34][35] Uit het hierboven genoemde rapport blijkt bijvoorbeeld dat de Groep-De Groot op bepaalde punten samenwerkte met de LO, ook al verliep die samenwerking niet altijd even soepel.[7][36] Ook schoven medewerkers wel eens door naar een andere groep.[37]

Op de OVCG-systeemkaarten[38] waarop als verzetsgroep Groep-De Groot vermeld wordt, zijn op dezelfde kaart vaak meerdere verzetsgroepen vermeld, waarbij het de vraag is of er sprake is van meer dan incidentele contacten, uitwisselingen of hulpdiensten. Het is op basis van de beschikbare bronnen niet altijd gemakkelijk om uit te maken in welke verzetsgroep(en) iemand het meest actief was. Het is daarom beter om te spreken van elkaar deels overlappende netwerken van verzetsmensen en verzetsgroepen, waarbij aanvullende informatie duidelijk moet maken wat iemands concrete positie in die netwerken was.[39]

De voornaamste bronnen voor het samenstellen van een lijst met leden van de Groep-De Groot zijn verwijzingen in boeken over het verzet in Groningen, waarbij expliciet verwezen wordt naar verzetsmensen als behorend tot de Groep-De Groot[40], een uitgetypte namenlijst[ref] in het OVCG archief en de OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen.[41] Deze komen niet precies met elkaar overeen. Van een aantal mensen op de lijst ontbreekt een systeemkaart en bij een aantal mensen die ontbreken op de lijst, staat op de systeemkaart wel een link met Groep-De Groot. Ook worden door leden van Groep-De Groot mensen als lid genoemd die noch op de lijst, noch op een systeemkaart voorkomen. De lijst hieronder bevat alle namen die vermeld, genoemd of gevonden zijn.[42]

Een volgende stap is om binnen deze lijst drie cirkels te trekken: de kerngroep (verschillende bronnen noemen een zestal mensen[43]), de leden rond de kerngroep (verschillende bronnen noemen een dertigtal mensen[44]) en de contacten. Overigens zonder daarmee af te doen aan het belang van het werk van elk van deze mensen: of je nu regelmatig duizenden distributiebonnen organiseerde (mensen van de distributiedienst) of deze duizenden distributiebonnen verdeelde en doorgaf (mensen van de kerngroep), of je bezorgde regelmatig een handvol distributiebonnen op een beperkt aantal onderduikadressen, of je herbergde onderduikers, van elk van deze mensen stond hun leven op het spel bij het leveren van deze hulp.

Het netwerk van de Groep-De Groot bestond uit onder anderen de volgende personen:

Bronnen, noten en verwijzingen

Bronnen in volgorde van moment van publicatie

  • Niemeijer, Hoe Groningen Streed. Provinciaal Gedenkboek van het Verzet 1940-1945, Niemeijer, 1949, p.49 en 190v.
  • Riessen, H. van Het Grote Gebod, Gedenkboek van het verzet in LO en LKP, 1951, de digitale versie is hier te vinden, zie met name het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen, p.144 en 154
  • Jong, Loe de Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 7a (1976), p.669 en p.671, deel 10b (1981/1982), p. 504 noot, deel 13 (1988), p.121 en p.152, deel 14a (1991), p.521
  • Boiten E.A.J., e.a., Groningen in oorlogstijd, Aspecten van de bezettingsjaren 1940 - 1945, Knoop, Haren, 1980, M.G. Buist, De illegaliteit
  • Huizingh, S.J. , Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.50-53 over Groep-De Groot
  • Tammeling, Bart, De illegale pers, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117, 118 over De Vonk
  • Brinks, Monique , Het Scholtenhuis, 1940-1945, Bedum, 2009, deel 1, Daden, h.8 Over het oprollen van de Groep de Groot, p.97-106
  • Brinks, Monique e.a., In de schaduw van het Scholtenhuis. Represailles in Groningen, 1940-1945, Grou, 2013
  • Wijdeveld, Luuk , Het communistische verzet in Groningen, 1940-1945, Bedum, 2014, deel 2, p. 375 en 419
  • OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen, digitaal te raadplegen
  • Onderzoek Groep-De Groot(geautomatiseerde verwerking OVCG e.a. brongegevens)

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  1. º In 'Hoe Groningen Streed' (1949) wordt de Groep-De Groot getypeerd als "een groep rond het illegale orgaan 'De Vonk'" (p.49 en 192) en voornamelijk behandeld binnen het hoofdstuk 'De Vonk' (p.190v).
    In M.G. Buist, 'Groningen in Oorlogstijd', p.96,97 krijgt de Groep-De Groot een eigen paragraaf in het hoofdstuk over De Illegaliteit. (1980)
    S.J. Huizingh beschrijft in 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', in: Jan A. Niemeijer e.a., 'Verzet in Groningen', Groningen (1986) , p.50-53 de Groep-De Groot uitgebreider.
    Monique Brinks schrijft in 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden (2009) in h.8. 'Over het oprollen van de Groep-De Groot', p.97v.
  2. º De Groep-De Groot wordt genoemd in het gedenkboek van het landelijk verzet 'Het Grote Gebod' (1951), in het hoofdstuk van J. Bulthuis over de LO-Groningen (zie p.144 en 154).
    In het standaardwerk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (1969 - 1994) noemt L. de Jong de Groep-De Groot alleen terloops in verband met zijn verwarring van de Groep-De Groot met de TD-Groep (waar de onafhankelijke Groep-De Groot wel mee samengewerkt heeft). De TD-Groep (die zich voornamelijk richtte op het ontwikkelen van methoden van verzet het behulp van ambtenaren) bestond al vanaf 1942, maar heeft pas in 1944 de naam TD-Groep aangenomen, verwijzend naar de in die tijd ingevoerde Tweede Distributiestamkaart, zie Distributiebon.
    Een verwijzing naar Groep-De Groot komt voor op een zestigtal systeemkaarten van verzetsbetrokkenen in het archief van het OCVG.
  3. ↑ 3,0 3,1 Bart Tammeling, De illegale pers, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117 over De Vonk, waarvan hij op p.118 aangeeft dat deze verweven was met Groep-De Groot
  4. º De voornamelijk jonge leden die zich met De Vonk bezig hielden, waren zich al vanaf voor de oorlog aan het verdiepen in het humanistisch-socialistische gedachtegoed als bron voor geestelijke weerbaarheid tegenover het nationaal-socialisme. Het belang van dit voorwerk wordt in zekere zin onderstreept in het boek 'Hoe Groningen Streed' (1949) door zowel het Illegale Pers werk als de ondersteuning van onderduikers te bespreken onder de hoofdstuktitel "De Vonk", p.190v.
  5. º M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.84,96,97
  6. º L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Rapport Groep-De Groot 5.11.1944
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 In memoriam: Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Henk Lommert
  9. º Van veel van de omgekomen leden van de Groep-De Groot zijn de portretten opgenomen in 'Hoe Groningen Streed' (1949) met als onderschrift meestal Groep-De Groot en een enkele keer De Vonk erbij. Van in Nederland vermoorde verzetsmensen van Groep-De Groot staan beschrijvingen in Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis, Represailles in Groningen 1940-1945, h.7
  10. º Joop Bitter vertelde dat hij in het huis aan het Nassauplein op verzoek van Gerrit Boekhoven een schuilplaats voor zijn kaartsysteem vervaardigde.
    Bert Hiemstra herinnerde zich dat hij regelmatig bonnen haalde op dit adres, waar hij naast Gerrit en Dinie ook Anda Kerkhoven aantrof.
    Wiemer Emmelkamp deed verslag van zijn rol bij het vertrek van de echtgenoot van Dinie (Jan Drent) uit dit huis en de scheiding van Jan en Dinie. Bij hun arrestatie verbleven Gerrit en Dinie bij Hindrik Woldring aan de Emmasingel 23a, waar zij ondergedoken waren na de golf van arrestaties die volgde op de arrestatie van Hindrik (Henk) Lommert.
  11. º M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.84,87
  12. º M.G. Buist, 'Groningen in oorlogstijd', p.96,97, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, p.99
  13. º Het archief van de De Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG) bevat lijsten van deze door Groep-De Groot ouderhouden spoorwegmensen en hun gezinnen, samen met kopieën van gecodeerde lijsten met uitgekeerde bedragen, voorzien van datumstempel.
  14. ↑ 14,0 14,1 S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.51
  15. º contactpersoon: Simon Bolmeijer
  16. º S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.52,53
  17. º Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945, deel 1, Daden, p.99
  18. º Gerrit Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene. In de uitgetypte (en soms aangevulde) informatie van de systeemkaart gebruikt het OVCG het label 'ideologie' om de kerkelijke en politieke achtergrond van de verzetsbetrokkene te typeren.
  19. ↑ 19,0 19,1 Wiemer Emmelkamp: interview Humanistisch Historisch Centrum
  20. ↑ 20,0 20,1 zoals de oud-Spanje-strijder (tegen het fascisme van Franco) Sipke Visser, volgens 'Het communistische verzet in Groningen', p.419 chef uitreiking bij de distributiedienst in Groningen, de gereformeerde Auke Dijkstra, die volgens 'Hoe Groningen streed', p.192 werkzaam was op het distrubutiekantoor en de gereformeerde Binne Roorda die zich volgens Huizingh (p.80) bezig hield met het bezorgen van extra bonkaarten en het verspreiden van illegale lectuur (wat eerder Trouw dan De Vonk betroffen zal hebben, ook al zal hij het anti-fascistisch karakter van De Vonk gewaardeerd hebben. De Vonk werd vanaf eind 1943 ook gedrukt bij de gereformeerde drukker Siertsema in Oldehove, zie Huizingh, p.118)
  21. ↑ 21,0 21,1 Ideologie van de Groep-De Groot
  22. º S. Huizingh in 'Georganiseerd verzet in Groningen: LO en KP', in: J.A. Niemeijer e.a., 'Verzet in Groningen', p.25, 26.
  23. º Dit is het rapport waar Loe de Jong naar verwijst in Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)
  24. º J. Bulthuis LO-Groningen - Groep-De Groot, p.144 en 154
  25. º vergelijk S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.51, waar hij vaststelt dat beide groepen elkaar er van beschuldigen uit te zijn op 'een overheersende positie'
  26. º De achtergrond van dit hooglopende conflict was de weigering van Gerrit Boekhoven om een serie bonkaarten aan de LO te leveren om zo via de LO het NSF onder druk te zetten om geld voor de ondergedoken spoorwegmensen vrij te maken, waarna Schalken, gelieerd aan zowel de LO als het NSF de distributieambtenaren onder druk zette om geen bonkaarten meer aan Groep-De Groot te leveren. zie S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.53
  27. º L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10b, p.504 noot. (1981/1982)
    Ook in deel 7a, p.669 verwart de Jong de TD-Groep met de Groep-De Groot door de TD-Groep te laten opkomen vanuit linkse jongeren organisaties. Deze verwarring is door de Jong toegegeven in deel 13, p.121 en p.152.
    De TD-Groep leden Fransen en Hendriks wijzen in deel 14a, p.521 nogmaals nadrukkelijk op deze verwarring, waardoor meer uitspraken uit het rapport van Gerrit Boekhoven c.s. door de Jong in deel 7a, p.771 ten onrechte worden toegeschreven aan de TD-Groep.
    De boeken van Loe de Jong zijn hier te downloaden
  28. º S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.53
  29. º S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.58
  30. º 'Hoe Groningen streed', p.192
  31. º Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.119,120
  32. º Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, pg.97-106
  33. º Monique Brinks e.a. 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.120-124
  34. º M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.82
  35. º S.J. Huizingh, Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.55
  36. º J. Bulthuis, LO-Groningen - Groep-De Groot, p.144 en 154
  37. º Zo verwijst Luuk Weijdeveld in 'Het communistische verzet in Groningen', deel 2, p.375) naar een passage in 'Hoe Groningen streed', p.77,78, waar staat dat een nieuwe partijgenoot in de groep van Geerligs eerder falsificaties had gemaakt "met het vervalsen van persoonsbewijzen voor de 'Groep-De Groot', het namaken van geboorteuittreksels - met daarop getekende stempels - voor Joodse landgenoten en het tekenen van valse handtekeningen op Ausweisen" en beredeneert Weijdeveld dat dit met grote waarschijnlijkheid Arie Emens is geweest.
  38. º Volgens de OVCG-site zijn aan het verkrijgen van deze gegevens vele uren van interviews vooraf gegaan. De informatie op de kaarten is minstens bij twee contactpersonen gecheckt.
  39. º M.G. Buist, Groningen in oorlogstijd, p.82, S.J. Huizingh, Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen, in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.55, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, pg 100, waar zij ook de frase 'netwerk van meneer en mevrouw de Groot' gebruikt
  40. º Zo worden meerdere leden van Groep-De Groot vermeld in de portrettengallerij achterin 'Hoe Groningen streed', in S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen' (de paragraaf over Groep-De Groot p.50-53), in Bart Tammeling, 'De illegale pers', in: Jan A. Niemeijer e.a., Verzet in Groningen, Groningen, 1986, p.117,118, en in Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis' h7.
  41. º Digitaal te raadplegen OVCG systeemkaarten van verzetsbetrokkenen Aan het verkrijgen van de gegevens voor deze systeemkaarten zijn vele uren van interviews vooraf gegaan. De informatie op de kaarten is minstens bij twee contactpersonen gecheckt, zie de OVCG-site.
  42. º Van veel van de tijdens de oorlog omgekomen leden staat een foto achterin 'Hoe Groningen Streed' met in het onderschrift de vermelding Groep-De Groot en een paar keer daarbij ook De Vonk.
  43. º Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Jan de Poel, Kees vd Valk, Wiemer Emmelkamp, Tieba Heeren
  44. º S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.50, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945', deel 1, Daden, p.99)
  45. º Dinie Aikema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  46. º Jacobus Alma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  47. º Hendrik Hannes Bensik: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  48. º Joop Bitter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  49. º Joop Bitter: In die tijd liep je elke dag risico op straat.
  50. º Gerardus Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  51. º Gerrit Boekhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  52. º Hendrik de Boer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  53. º Simon Bolmeijer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  54. º S.J. Huizingh, 'Georganiseerd verzet in Groningen: andere groepen', p.50
  55. º Hendrika Fernande (Hetty) Bordewijk: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  56. º Berend Branbergen: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  57. º Pieter Arend Brons: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  58. º George Adelbert Bruno: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  59. º Georg Adelbert Bruno: monument vriendenkring Neuengamme
  60. º Monique Brinks, 'In de schaduw van het Scholtenhuis, p.156
  61. º Jan Buurman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  62. º Jan Buurman: monument vriendenkring Neuengamme
  63. º Hendrik Drayer: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 gearresteerd als gevolg van verraad door Hendrik Pierie in Enschede, 'Hoe Groningen streed', p.192
  65. ↑ 65,0 65,1 Wiemer Emmelkamp: Ooggetuige van het Scholtenhuis
  66. º Auke Dijkstra: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  67. ↑ 67,0 67,1 gearresteerd als gevolg van verraad binnen de K-Groep, waarmee hij ook contact had, 'Het Grote Gebod', p.152
  68. º Wiemer Jan Emmelkamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  69. º Wiemer Emmelkamp: in VPRO docu over De Vonk
  70. º Johannes Geubels: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  71. º Albert vd Grijspaarde: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  72. º Willem Hazekamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  73. º Edo Hendrik Heeren: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  74. º Tieba Heeren: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  75. º Tieba Heeren schreef dit in memoriam: Gerrit Boekhoven, Dinie Aikema, Henk Lommert
  76. º Johannes Frederik Hesse: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  77. º Hij vervaardigde bonkaarten en stamkaartzegels en was contactadres voor parachutisten, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.197)
  78. º Bert Hiemstra: Het onderduikkamertje van Bert Hiemstra
  79. º Klaas Homan: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  80. º Albertus Huizinga: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  81. º Albertus Huizinga: monument vriendenkring Neuengamme
  82. º Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  83. º Gerhardus Hendrikus Anthonius Jagt: monument vriendenkring Neuengamme
  84. º Jan Gerardus Jentzema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  85. º Anne de Jong: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  86. º Anne de Jong: monument vriendenkring Neuengamme
  87. º Willem Kamp: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  88. º Melisande Tatiana Marie (Anda) Kerkhoven: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  89. º Mattheus Koolman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  90. º Heinrich Krohne: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  91. º verstrekte bonkaarten en hulp aan ondergedoken spoormensen, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.221
  92. º Herman van Kuilenburg: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  93. º Freerk Lode: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  94. º Mettinus Lode: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  95. º Hindrik Lommert: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  96. º verkleed als meisje bezorgde hij bonkaarten en hielp hij spoorwegstakers, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.226
  97. º Hindrik Lommert: Wo2slachtoffers.nl
  98. º Jan Mulder: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  99. º Martha Mulder Groeneveld: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  100. º Riender Hermannus Mulder: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  101. º Israël Muller: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  102. º Feiko Munniksma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  103. º Hendrik Nagel jr: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  104. º onderbrengen onderduikers, verbergen zender, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis', p.234
  105. º De langdurige oorlog van puddingfabriek Atlanta
  106. º Hendrik Oosting: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  107. º Hoe Groningen streed, p.192
  108. º Jan de Poel: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  109. º Homme Poort: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  110. º Hendrik Poortman: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  111. º Hendrik Poortman: monument vriendenkring Neuengamme
  112. º E. Poortman-Hut: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  113. º Bernardus Posthumus: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  114. º Bernardus Posthumus: monument vriendenkring Neuengamme
  115. º Nanne Prins: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  116. º Binne Roorda: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  117. º Binne Roorda: monument vriendenkring Neuengamme
  118. º Hendericus Rolsma: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  119. º Johannes Bernardus Jozephus Scholte: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  120. º Hendrik Scholtens: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  121. º Lambertus Antonie (Bertus) Smit: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  122. º Tjerk Smit: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  123. º Johannes Nicolaas Snoeck: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  124. º Jacob Start: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  125. º Maria Johanna (Rie) Start-Beurze: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  126. º Albert Steenstra: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  127. º onderbrengen van en bonkaarten en valse papieren voor onderduikers, zelf Joodse onderduikers vanaf 1941, Monique Brinks, 'Het Scholtenhuis 1940-1945' deel 1, Daden en deel 2, Daders; Monique Brinks e.a. 'In de schaduw van het Schotenhuis', p.266,267
  128. º Albertus Vechter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  129. º Hendrik Vechter sr: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  130. º Hendrik Vechter: openjoodsehuizen.nl
  131. º Hendrik Vechter: monument vriendenkring Neuengamme
  132. º Hendrik Gerrit Vechter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  133. º Pieter Berend Venema: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  134. º Eppo Visscher: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  135. º Sipke Visser: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  136. º als chef uitreiking distributiekantoor Groningen illegaal grote aantallen distributiebonnen verstrekt voor onderduikers, Monique Brinks e.a., 'In de schaduw van het Scholtenhuis' p.283
  137. º Luuk Weijdeveld citeert in 'Het communstische verzet in Groningen', deel 2, p.419 uitgebreid uit het 'In memoriam Sipke Visser' uit dagblad 'Ons Noorden' van 18 juli 1945. In dat In Memoriam wordt ook Gerrit Boekhoven genoemd als een van de "medewerkers die hij vertrouwde en hielp, waarmede hij meer dan een kwart miljoen (bon)kaarten in dit werk der onderduikers geworpen heeft".
  138. º Marten (Max) Wieringa: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  139. º Albertus Winter: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
  140. º Hindrik Woldring: OVCG systeemkaart verzetsbetrokkene
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Groep-De_Groot&oldid=258466"