Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Selhorst
'Selhorst' of 'Zelhorst' (Saksisch: Selihursti) Saksische militaire controlepost met herbergfunctie uit de tijd van de volksverhuizingen. Selhorst betekent in het oer-Germaans versterkte zaal op een verhoging met een van hout gevlochten afzetting rondom. Het zijn Herrschaftlichen Hufe/ Herrenhofe en daarmee eigendom van de Saksische adel. De Selhorsten komen vanaf de 5e eeuw voor op Saksisch grondgebied in Nederland, Duitsland en Engeland.
Toponomie
Sele, of seli, is Germaans en betekent ‘zaal, burcht’. [1]
Hurst (tegenwoordig horst) is een 'heuvel, bosschage' en wordt in het oer-Germaans 'vogelnest' genoemd. [2] Dit woord verwijst naar de afzetting, die uit gevlochten hout bestaat. [3]
Een Selehurst, Selihurst, is een zaal of burcht op een verhoging, met een omheining opgetrokken uit palen en vlechtwerk. Een typische Selhorst is een tweebeukige constructie met een lengte tussen de 16 en 25 meter en een breedte van 6 meter, afgezet met lage schuttingen gemaakt van palen en gevlochten takken.
Ontstaansgeschiedenis in Nederland
Als in de 3e eeuw de Saksen via het huidige Groningen Noordoost-Nederland en een eeuw later via het huidige Noord- en Zuid Holland het kustgebied binnentrekken, treffen ze een dunbevolkt ondoordringbaar gebied aan. [4] Moerassen, drassige gebieden en veengebieden wisselen elkaar af. In de tijd van de vroege middeleeuwen reist men te voet, te paard of per schip. De maximum afstand te voet bedraagt per dag ongeveer 30 km. Ook voor reizen te paard bedraagt de afstand 30 km, omdat de ruiters bijgestaan worden door voetvolk. Ruiters alleen leggen maximaal 60 km af.[5] De afstanden per schip variëren nogal per type schip. Vaak bedraagt dit een veelvoud van 30 km (60, 90 en 120 km). [6] De afstanden over land zijn sterk afhankelijk van terrein en aantal rivierovergangen. Er zijn geen wegen of bruggen, maar begaanbare routes en doorwaadbare plaatsen. De ligging van doorgaande landroutes zijn vooral landwegen, zoals de langgerekte dekzandruggen/ stroomruggen langs beken en rivieren. [7] De belangrijkste transportroutes waren in de vroege middeleeuwen echter vooral de wateren en niet de landwegen. [8]
Alleen via de zandruggen naast de rivieren en per schip via de rivieren kunnen de Saksen dus verder Nederland intrekken. Onderweg in Midden en Oost- Nederland stichten de Saksen vanwege de gangbare reisafstanden steeds op 30 km afstand van elkaar militaire controleposten die tevens als herberg fungeren. [9] Deze posten, Selhorsten genoemd, liggen op heersende terreindelen (verhogingen) bij kruispunten van wegen en rivieren. Ze bestaan uit een grote zaal met een omheining. Als de Saksen een door rivieren omringd gebied hebben ingenomen stichten ze een gouw, in latere tijden graafschap genoemd. De Saksen verschansen zich zo achter de rivieren de Eems en Rijn in de huidige provincies Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Groningen. Vanuit hun Selhorsten bewaken ze deze grenzen.
Overgang naar Franken en Bisdommen
Vanaf de 7e eeuw rukken uit het zuiden de Franken op die eerst de Friezen en Saksen in het huidige Holland, Utrecht en West-Gelderland (Veluwe) verslaan en de Saksen ten oosten van de IJssel drijven. Langzamerhand nemen de Franken in de 8e en 9e eeuw ook de rest van Nederland in. [10] Om latere opstanden van de Saksen neer te slaan houden de Franken het netwerk van Selhorsten aan. [11]
De Franken verliezen later uiteindelijk hun macht aan de kerk, en de kloosters en bisdommen nemen de Selhorsten over. Vanaf de 12e eeuw verpachten de bisdommen eerst zelf en later via kloosters de Selhorsten aan boeren. De militaire functie hebben ze dan niet meer. Een enkele Selhorst heeft nog de functie van herberg en groeit uit tot economisch centrum zoals het huidige Harderwijk [12] en Herbern (D).
Bekende locaties in Nederland
Pas na de Franse tijd in de 19e eeuw worden de Selhorsten als boerderijen door de bisdommen verkocht. Tegenwoordig liggen er nog een vijftal Selhorsten in Overijsel en Drenthe:
1. Zwolle, Berkum, Herfterlaan 2. Raalte, Broekland, Wijheseweg 3. Gelselaar,Zelhorstdijk 4. Wierden, Ypelo, Ypeloweg 5. Gees, Zwinderen,Verlengde Hoogeveensevaart
Verder hebben er Selhorsten gelegen te:
1. Losser, Glane, IJmengoor, grensovergang 2. Denekamp, N-Deurningen, Kampstieweg – Selhorstbroek 3. Amersfoort,Hoogland, Fenixlocatie noord 4. Eembrugge, Bloembergen 5. Harderwijk, Herxen,Luttekepoort 6. Zeist,Weerdorp,Odijkerweg 7. Ommen,Balkbrug, Zelhorstweg 8. Groenlo, Bulten / Dinkelland
Bekende locaties buiten Nederland
De oudste bekende Selhorst ligt in Sussex, Engeland. Daar zijn bij archeologische opgravingen uit het begin van de twintigste eeuw, de zaal (sele), veel gebruikersvoorwerpen en een Angelsaksische muntenschat ontdekt. [13] De Sele stamt uit de 5e eeuw en is een Saksische nederzetting die op een nog oudere nederzetting, van voor de 2e eeuw, is gesticht. De munten stammen uit de 9e eeuw, wat overeenkomst met de tijd dat de Saksen zelf munten beginnen te slaan. Uit het onderzoek blijkt dat de locatie op een doorgaande route ligt. In de geschreven geschiedenis komen de eerste Selhorsten vanaf 779 voor in de archieven van de Franken. [14] Vanaf de 8e en 9e eeuw worden in Duitsland de Selhorsten te Herbern, Porta Westfalica, Langenberg en Ascheberg vermeld.
| Bronnen, noten en/of referenties
Voetnoten
|