Kerstboom

Een kerstboom is een naaldboom die traditioneel rond kerstmis in huis wordt gehaald om versierd te worden met kaarsjes (meestal elektrisch), ballen, slingers, engelenhaar, uiteenlopende decoratieve figuren (engelen, rendieren, pakjes... ) en eventueel een piek. De traditie van de kerstboom is allengs uitgebreid tot verlichte en versierde bomen op pleinen en in parken, straten en tuinen.

De kerstboom gaat terug op een voor-christelijk, ook wel "heidens" vruchtbaarheidssymbool. De groenblijvende boom vertegenwoordigt daarin de vernieuwing van het leven.

In veel gemeenten wordt een grote verlichte kerstboom neergezet, meestal op een markt, plein of andere centrale plaats in de stad of het dorp.

Ouderdom van het gebruik

Over de ouderdom van het gebruik van de kerstboom lopen de bronnen zeer uiteen. Het heeft waarschijnlijk een Oudgermaanse oorsprong, waarbij de boom (eik) centraal stond in een mid-winter-viering (eigenlijk de kortste dag). Mogelijk werd die boom dan verlicht.

Feit is dat de christelijke kerken, en vooral de Rooms-katholieke Kerk, de kerstboom lange tijd hebben geweerd. De kerstboom heeft met de inhoud van het Kerstfeest niets te maken en leidt de aandacht van het Kerstkind af. Opvallend genoeg zijn het juist hun negentiende-eeuwse geestverwanten die ervoor hebben gezorgd dat de kerstboom in Nederland ingang vond. In de negentiende eeuw heeft het Réveil een belangrijke rol gespeeld bij de introductie van deze kerstboom. Kenden in eerste instantie alleen rijke gezinnen het gebruik van een spar in huis, de zondagsschool heeft hem wijd populair gemaakt. De zondagsschool, opgericht door figuren uit het Réveil, was niet alleen een geschikte manier om de evangelieboodschap te verbreiden maar ook om armen van middelen te voorzien. Sindsdien staat de kerstboom, volgens sommige kerken symbool voor 'het Licht'.

De katholieke kerk heeft zijn eigen christelijke betekenis aan de boom gegeven. De driehoekige vorm van de kerstboom zou de heilige drie-eenheid vertegenwoordigen van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest...

Kerstbomenverkoop

De traditionele straathandel als verkoopkanaal van kerstbomen is de laatste jaren verschoven naar het grootwinkelbedrijf, tuincentra en via internet. Dit heeft vooral te maken met de 'one stop shopping cultuur' van tegenwoordig. Men heeft steeds minder tijd om een kerstboom op straat te kopen. Men gaat liever naar een centraal punt waar men tevens de rest van de dagelijkse boodschappen kan doen. Het verkopen van kerstbomen via internet begint ook steeds populairder te worden.

Tuincentra en grootwinkelbedrijven gebruiken de kerstboom als 'trigger' om bezoekers naar hun winkel te trekken. De kerstboom wordt daar tegen een zeer concurrerende prijs aangeboden. De winst tijdens de kerstdagen wordt niet gemaakt op de kerstbomen, maar meer op de versiering in en om de kerstboom.

Uit milieuoverwegingen maken adoptie-, huur- of statiegeldbomen opgang. De bomen (met kluit) worden gehuurd en kunnen na de kerstdagen weer ingeleverd worden, waarna ze herplant worden.

Het gros van de kerstbomen komt uit Scandinavië en de Ardennen.

Boomsoort

De meest populaire kerstboom is de fijnspar, Picea abies. Ook andere soorten uit de geslachten Zilverspar, Spar, Den en Pseudotsuga zijn in gebruik als kerstboom. In het kerstlied is O, Tannenbaum vertaald als O, dennenboom, wat heel terecht is, aangezien zowel "spar" als "den" oude Nederlandse woorden zijn voor "naaldboom". De laatste decennia wordt de naam "den" meestal gereserveerd voor wat vroeger "pijnboom" heette (het genus Pinus).

Kunstkerstboom

Naast de echte kerstboom bestaat er ook de kunstkerstboom die vooral in tuincentra te koop zijn. Deze boom is meestal opgebouwd uit een metalen frame en vlamvertragende kunststof. De punten van de takken zijn lichtjes. Dit is gedaan om de boom een zo perfect mogelijke vorm te geven. Tegenwoordig kan men een spuitbus, met de geur van een echte boom, bij de kunstkerstboom kopen om zo toch de illusie te wekken een 'echte' boom te hebben.

Versiering

Een kerstboom wordt vaak versierd. Enkele bekende onderdelen van de versiering:

• Slingers om de kerstboom
• Kerstballen en andere hangende versiersels
• Een piek, ster of engel op de punt van de kerstboom
• Een kerststal onder de boom
• Cadeau's onder de kerstboom
• Engelenhaar
• Kerstboomverlichting, vaak slingers van lampjes die om de boom gewikkeld worden
• Kerstdorp, aardewerken miniatuurhuisjes

Kerstboomverbranding

In het begin van het nieuwe jaar worden tijdens een kerstboomverbranding de kerstbomen verbrand in veel Nederlandse en Vlaamse gemeenten. Vooral jongeren verzamelen dan kerstbomen en leveren ze in op een bepaalde plaats. Vervolgens worden de kerstbomen op een avond in het bijzijn van de brandweer aangestoken en verbrand.

Trivia

• Jaarlijks is bij IJsselstein de grootste verlichte kerstboom te zien in de vorm van lichtjes in de zendmast.

  Vrije mediabestanden over Christmas tree op Wikimedia Commons