Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Kaaibakken
(Rijksmuseum 1763)
Kaaibakken (Gronings), blokgooien (Drents), piksjitten (Fries - blokjeschieten) en butken (Twents) zijn benamingen voor traditioneel volksvermaak en een (buiten)spel. In het spel gaat het er om om met een kogel, een bal (bijvoorbeeld een jeu de boulesbal), een blokje of zoals oorspronkelijk een afgerond veldkeitje, anderen proberen af te gooien of een houten blok (de kaai) te raken met daarop de door de spelers ingezette munten. Ook het Hollandse steenwerpen toont veel overeenkomsten.
Het spel heeft kenmerken van het kegelen, Jeu de boules, het Zweedse Kubb en het Italiaanse Bocce.
Oorsprong en geschiedenis
Kaaibakken / blokgooien / butken / piksjitten wordt waarschijnlijk al honderden jaren gespeeld en is vaak omgeven door (lokale) tradities en gebruiken. De spelregels werden van generatie op generatie mondeling doorgegeven. Daarbij wordt vermeld dat het spel oorspronkelijk gespeeld werd door boeren en veenarbeiders en dan met name in de winter, wanneer er minder werk voor handen was. Dat verklaard wellicht ook waarom bij de Friese en Noord-Hollandse varianten het spel alleen in de winter en op het ijs wordt gespeeld. Bij winst kon men zich van het gewonnen geld wat extra's veroorloven.
De in de Sallandse regio gebruikte speeltermen geven een indicatie over de ouderdom. Zo kan men de ingezette munten winnen als deze van het blok vallen. Daarbij is het van belang of deze dan kop of munt terechtkomen , men noemt dit '’let'’ en '’lieuw'’. Deze benamingen zijn uit de 19e eeuw waarbij op de centen munten op de kopzijde de letter 'W' (let) en op de muntzijde het wapen van de (Generaliteits)leeuw stond. In Overijssel waar het spel bekend is onder de naam 'butken' is dit waarschijnlijk afgeleid van het Middeleeuwse muntje dat butken of botje werd genoemd.
Opmerkelijk is dat het spel en de huidige spelregels plaatselijk nog wel eens wat kunnen verschillen, maar dat men in iedere regio trots is op de eigen traditie en spreekt van typisch cultureel erfgoed.
Populariteit
Op verschillende plaatsen in Groningen, Drenthe, Twente en Oost Friesland wordt het spel nog steeds gespeeld en worden er met enige regelmaat wedstrijden georganiseerd. In Nieuwe Pekela worden al sinds de jaren 80 van de vorige eeuw jaarlijks de nationale kampioenschappen georganiseerd. In het Noorddrentse Roden werd (volgens de overlevering) dagelijks gespeeld, en het spel was zo populair dat er 'lu oet Stad' (mensen uit de stad Groningen) speciaal voor kwamen kijken. Er was toen zelfs een eetkraampje aanwezig bij het speelveld op de heide.
Spelregels
Er zijn een aantal lokale verschillen in de wijze waarop het spel gespeeld wordt. Globaal gelden de navolgende regels:
Anders dan bijvoorbeeld bij het klootschieten wordt er alleen onderhands gegooid.
Als het blok geraakt wordt en omvalt, dan moeten de 'letten' (koppen) weer op het blok, en de 'lieuwen' (leeuwen/munt) mag de speler houden. Deze speler mag dan nog eens werpen, maar alleen om te proberen de stien van een andere speler te raken. Degene die afgegooid wordt, is 'dood' en moet terug naar de meet om te wachten op de volgende spelronde.
Een speler die kans ziet om alle andere spelers af te gooien is de winnaar en er kan een nieuwe speelronde worden begonnen. Ook als een speler het blok omgooide en alle fiches vallen met de muntzijde omhoog is dit een kans om te winnen. Deze speler is op dat moment dan namelijk 'schotholder' en dat betekent dat je je stien (en het blok) moet laten liggen waar ze op dat moment liggen. De andere overgebleven spelers mogen nog eenmaal proberen de stien van de schotholder te raken. Lukt dit niet, dan is het spel gewonnen door de schotholder. Maar lukt het een andere speler wel om de schotholder's stien te raken dan is deze speler de nieuwe schotholder. De laatste fiches die hij/zij gewonnen had, worden dan afgestaan aan de nieuwe schotholder.
De speelvolgorde blijft in de volgende speelronde gelijk, alleen gaan de 'doden' nu het eerst, in de volgorde waarin zij in het vorige spelronde werden afgegooid. Men speelt gebruikelijk ten minste een aantal - bijvoorbeeld 6 - speelrondes.
De spelregels werden onder andere vastgelegd bij het Veenkoloniaal museum te Veendam.[1]
Erkenning Cultureel Erfgoed
Het 'blokgooien in Roden' is op 9 juli 2015 toegevoegd (op positie 79) aan de lijst van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (NCVIE)[2][3].
Externe link
Bronnen, noten en/of referenties
|
.png){kind=link}