Pesach

Pesach (Hebreeuws: פסח, afgeleid van ’sloeg over’, ’ging voorbij’: Pasach), ook bekend als het lentefeest, vrijheidsfeest of matzefeest is een van de belangrijkere feesten in het jodendom. Met Pesach herdenkt men de joodse slavernij in Egypte en de uittocht uit Egypte (’Exodus’) en daarmee de bevrijding van de slavernij. Deze gebeurtenissen, die niet zijn geverifieerd via bronnen buiten het jodendom, staan centraal in de joodse ethos.

Pesach duurt zeven of acht dagen en begint op de avond van de 14e nisan die in maart of april kan vallen. Pesach eindigt in Israël op de 21e nisan en daarbuiten op de 22e nisan.
Het feest vangt aan met één sederavond in Israël en twee erbuiten. Op deze sederavond worden teksten gelezen, liederen gezongen, de vier vragen worden gesteld („Waarom eten wij anders dan alle avonden matze?” „Waarom zitten wij anders dan alle andere avonden niet rechtop?” „Waarom is deze avond zo anders dan alle andere avonden?” en „Waarom eten we anders dan alle andere avonden bittere kruiden?”), er worden vier bekers wijn (of druivensap) gedronken en een maaltijd (de sedermaaltijd) wordt genuttigd volgens een vrij vaste ordelijke afloop (het woord seder betekent ook ’orde’. Gedurende de hele Pesachweek, die bij sommige joden zeven dagen duurt en bij anderen acht, mag men volgens de religieuze voorschriften geen gerezen voedsel eten. In plaats van gewoon gegist brood eet men matzes: ’ongerezen’, ’ongedesemde’ broden.

Op de sederavond wordt uit de haggada gelezen, een boekje waarin de gebeurtenissen voor en tijdens de uittocht samengevat zijn, met uitleg voor kinderen en volwassenen.

Mozes

In het Bijbelboek Exodus wordt beschreven hoe Mozes het volk in opdracht van God na op de dag af 430 jaar in Egypte van de slavernij bevrijdde, in de maand Aviv. De toenmalige farao weigerde hen te laten gaan, omdat het goedkope arbeidskrachten waren, maar na de tien plagen mocht het volk weg. Vervolgens wordt de doortocht door de Rode Zee (toen nog Schelfzee) beschreven en 40 jaar omzwervingen door de Sinaïwoestijn voordat het beloofde land Kanaän in bezit genomen mocht worden.

De besnijdenis

De avond voor de uittocht werd de Pesachtraditie ingesteld, gesteund door voorschriften die Mozes had gekregen (hoofdstuk 12): men moest met een bosje hysop bloed van een ’vlekkeloos’ geslacht lam smeren op beide deurposten en de bovendorpel; men moest staande en met reiskleren aan een maaltijd nuttigen van ongezuurd brood, en het gebraden vlees van het offerdier. Slaven mochten wel mee-eten, maar alleen als ze besneden waren. Dat gold ook voor vreemdelingen, bijwoners en dagloners. Het Pesach moest thuis, in de gezinskring, gevierd worden en er mocht geen stukje vlees naar buiten worden gebracht. Er mocht geen been van het dier gebroken worden. Het hele volk van Israël moest dit vieren.

De broodkoeken waren ongezuurd omdat het volk haastig moest vertrekken, zonder te kunnen wachten tot het deeg gerezen en volgens gewoonte bereid was (Exodus 12:39). Het moest ’s avonds of ’s nachts worden gegeten omdat het „een nacht van waken ter ere van de Here” (Exodus 12:42) zou zijn, omdat Hij hen die nacht Egypte had uitgeleid. Later werd het vroegste tijdstip van de paasmaaltijd officieel vastgesteld op 19.00 uur. Het hele feest duurde vanaf die tijd zeven dagen.

De lossing

De traditionele Pesachviering gebeurt nog altijd volgens vaste patronen. De oudste zoon van een joodse familie moest volgens Exodus 12  worden ’gelost’ (niet als alle eerstgeboren dieren verplicht geofferd, maar met een plaatsvervangend offer daarvan gered). Tijdens de traditionele Pesachmaaltijd legt de vader of familieoudste de betekenis van het Pesach uit, en refereert onder andere aan de ’lossing’ van de eerstgeboren zoon. Die vraagt dan wat dat allemaal betekent, waarop de vader Gods daden bij de uittocht memoreert, en het belang van de ’lossing’. Het jongste kind stelt de vier vragen, en daarmee begint de vertelling van het pesachverhaal. Vier bekers wijn doen de ronde onder leiding van de mannelijke oudste van het gezin. Die maaltijd valt op de 14e Nisan, de dag dat het volle maan is en in de maand waarvan de 14e dag, van de nieuwe maan af gerekend, valt op of na de lente-equinox.

Bloed aan de deurpost

Na de tijd van koning Salomo ging het bergafwaarts met het houden van de voorschriften en feesten. In 621 v.Chr. herstelde koning Josia de tempeldienst en ook het Pesach. Opnieuw werden de Mozaïsche voorschriften voor het feest ingevoerd: bloed aan de deurpost en bovendorpel, reiskleren aan; het slachten van een ontwijd dier ’tussen de avonden’, (dat wil zeggen bij het volle maan tussen de eerste zonsopkomst en volledige zonsondergang) het eten van gebraden vlees met soms de ingewanden naast de kop gelegd, ongezuurd brood en bittere kruiden, soms een soort bruine vruchtenmoes. Wijn kwam er pas later bij. Tot aan de Babylonische ballingschap (ca. 470-400 v.Chr.) functioneerde het feest met wisselend succes.

Na de ballingschap werd het Pesach opnieuw een pelgrimsfeest. Men kwam van overal voor een week naar Jeruzalem, waar de herbouwde tempel weer een prominente rol vervulde. Begrijpelijkerwijs stond de viering de eerste tijd in het teken van de terugkeer uit Babylonië, maar geleidelijk aan kwam het accent weer op de Exodus te liggen.

Pesach en Matsot

Het paaslam van de familie of gemeenschap werd op de 14e Nisan (voorbereidingsdag) na het middaguur in de tempel geslacht, daarna meegenomen naar het onderkomen, gebraden en bij de maaltijd op 15 Nisan na 19.00 uur genuttigd. Er werd wijn gedronken, ongezuurd brood en sla van bittere kruiden gegeten en een loflied gezongen, het Hallel.

Pesach en het christendom

Christenen noemen Pesach vaak ’Pascha’ (Uitspraak: Pas·cha, niet Pasja). Pascha is het Aramese woord voor Pesach. In de Oosters-orthodoxe Kerk verbond men het woord Pascha met het Griekse pascho (dat ’lijden’ betekent). Daarmee gaf men een christelijke betekenis aan Pasen. In het Hebreeuws kreeg het woord ’Pascha’ de betekenis van het christelijke paasfeest, als contrast met het joodse Pesach. Het Nederlandse woord ’Pasen’ is op zijn beurt afgeleid van Pascha. In een aantal andere talen zijn echter woorden in gebruik zoals (en) Easter en (de) Ostern, die duiden op andere invloeden op de Paasgebruiken zoals die door vele christenen worden gevolgd, zoals de invloed van de Isjtar of Ostara-cultus.

Aangezien Jezus en zijn volgelingen zelf Pesach vierden, is er eind 20e eeuw en begin 21e eeuw een gebruik onder sommige groepen christenen ontstaan — oorspronkelijk in Duitsland — om jaarlijks de sederavond te vieren met als doel zo ’dichter bij Jezus te staan’. Ook discussiëren sommige christenen of dit nieuwe gebruik wel authentiek en gewenst is. Het jodendom zelf stelt dat de Pesachregels alleen van toepassing zijn op mensen die joods zijn; het jodendom hekelt de externe uitdraging van religie.

Data

Het joodse Pesach duurt volgens de rabbijnse kalender zeven (in Israël) of acht (buiten Israël) dagen:

• 2007: ’s avonds 2 april - ’s avonds 9/10 april
• 2008: ’s avonds 19 april - ’s avonds 26/27 april
• 2009: ’s avonds 8 april - ’s avonds 15/16 april
• 2010: ’s avonds 29 maart - ’s avonds 5/6 april
• 2011: ’s avonds 18 april - ’s avonds 25/26 april

Zie ook

• Sederavond
• Haggada

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Passover op Wikimedia Commons.

Jodendom