Doodstraf

De doodstraf is naar de huidige (binnen de Europese rechtspraak gebruikte) definitie een uitvoering van de naar de maatstaven van de hedendaagse beschaafde maatschappij zwaarst mogelijke, door een rechter opgelegde straf, inhoudende het ter dood brengen van de daartoe veroordeelde, waarbij de voltrekking is vastgelegd en onder controle wordt gehouden. Hierin onderscheidt het zich van het buitengerechtelijk lynchen. De doodstraf wordt hoofdzakelijk nog voltrokken in islamitische landen (Midden-Oosten, Afrika, Azië), Azië (China) en de Verenigde Staten.

Voorafgaand aan de uitvoering van de straf (dit wordt een executie genoemd) wordt de dader (eerst: verdachte) berecht en indien schuldig bevonden veroordeeld. De ter dood veroordeelde wordt doorgaans niet onmiddellijk ter dood gebracht, doch veelal voorgaand aan de executie gevangen gehouden, eventueel in verband met het instellen van een rechtsmiddel (hoger beroep of een verzoek om gratie), teneinde de voltrekking af te wenden. Op de dag van de executie wordt de veroordeelde overgebracht naar de plaats waar het vonnis wordt uitgevoerd. Vervolgens vindt de executie plaats volgens een vastgesteld protocol door een van overheidswege bevoegd persoon (de beul) of personen.

Onder deze definitie valt dus niet het door een vertegenwoordiger van de staat doden uit noodweer of het doden om direct gevaar af te weren, bijvoorbeeld het doodschieten van een aan te houden verdachte door een agent indien hij daarbij in onmiddellijk gevaar raakt. Deze daden gelden in de meeste landen als (onder bepaalde omstandigheden) geoorloofd. Ditzelfde geldt voor het in het internationaal recht geoorloofde doden tijdens oorlogshandelingen. Buitengerechtelijke executies zoals lynchpartijen gelden in rechtsstaten als moord.

De doodstraf werd en wordt soms door machthebbers opgelegd om tegenstanders en concurrenten uit de weg te ruimen onder het mom van 'verraders' en 'staatsgevaarlijke elementen'. Dit gebeurt voornamelijk in dictaturen. Meestal gaat het om buitengerechtelijke straffen, dat wil zeggen dat er geen rechtszaak aan te pas is gekomen en de voltrekking van de doodstraf dus illegaal is. In veel dictaturen worden er vaak nog wel schijnprocessen gehouden, oneerlijke processen waarbij de uitkomst al van tevoren vaststaat. Een praktijk die in veel Latijns-Amerikaanse dictaturen voorkwam was het laten 'verdwijnen' van dissidente figuren.

Geschiedenis van de doodstraf

De doodstraf bestaat al duizenden jaren. Veel historische bronnen geven aan dat de doodstraf al in de tijd dat mensen nog in stammen leefden, onderdeel was van het juridische systeem. In z'n algemeenheid kon in die tijd een misdaad worden bestraft met het compenseren van het slachtoffer door de dader, lijfstraffen, het mijden van de dader, verbanning of executie. Het is echter waarschijnlijk dat, omdat de gemeenschappen in die tijd erg klein waren, er weinig misdaden binnen de gemeenschap werden gepleegd en daarnaast dat men zeer terughoudend was met het verbannen of ombrengen van een lid van de gemeenschap. Dit gold echter niet voor misdaden die door mensen van buiten de eigen gemeenschap werden gepleegd. Zelfs relatief kleine misdaden zoals diefstal door iemand van buiten de eigen gemeenschap, werden beschouwd als een aanval op de hele gemeenschap en werden soms zwaar bestraft. Misdaden gepleegd door iemand van een naburige stam konden leiden tot vetes die generaties konden voortbestaan, maar werden ook vaak afgedaan met officiële excuses en compensatie. Deze compensatie konden materieel zijn (bijvoorbeeld het betalen van de schade met vee of slaven), het uitwisselen van bruiden en bruidegommen, maar ook kon besloten worden dat er met bloed moest worden terugbetaald. Soms werd genoegen genomen met dierlijk bloed, dat het menselijk bloed kon vervangen, maar soms werd ook iemand uit de stam van de dader aangeboden voor executie. Dit hoefde niet noodzakelijkerwijs de dader zelf te zijn: het ging om een conflict tussen twee gemeenschappen en niet tussen individuen.

Enkele duizenden jaren geleden verenigden stammen zich langzamerhand tot naties. Door het veroveren van nabijgelegen landen en stammen, vermengde de bevolkingen zich ook meer en ontstond er een bovenklasse gebaseerd op religie, rijkdom of macht en minder op de stam waar men oorspronkelijk vandaan kwam. Zo ontstond ook steeds meer de behoefte om een uniform rechtssysteem in te voeren, waarin onder meer de relaties tussen de maatschappelijke klassen formeel werd vastgelegd. Eén van de oudste en meest bekende rechtssystemen is de Codex Hammurabi uit ca. 1780 v. Chr.. In dit wetboek werden straffen opgenomen voor verschillende misdrijven, waarbij de strafmaat afhing van de maatschappelijke klasse van de dader en die van het slachtoffer. De Codex Hammurabi kende de doodstraf onder meer voor het valselijk iemand beschuldigen van moord, meineed, het ontduiken van een mobilisatieoproep, overspel en het verkrachten van een maagd.

De joodse Thora (vermoedelijk uit de periode rond 750 v. Chr.) kende de doodstraf voor moord, ontvoering, magie, het schenden van de Sabbat, godslastering en een breed scala aan seksuele misdrijven. Tegenwoordig neemt men aan dat executies in Israël en Juda zeldzaam waren, omdat de benodigde bewijslast erg zwaar was.

In het oude Griekenland werd de eerste wet geschreven door Draco, rond 621 v. Chr. De doodstraf werd toegepast voor een groot aantal misdrijven (de uitdrukking draconische maatregelen is hiervan afkomstig).

In Europa was de doodstraf tijdens de Middeleeuwen en de periode erna een algemene straf voor een breed scala aan misdrijven. In de 18e eeuw bijvoorbeeld stond in Groot-Brittannië de doodstraf op niet minder dan 222 misdrijven, waaronder het ongeoorloofd kappen van een boom of het stelen van een dier. Vaak werd de doodstraf in deze periode omgezet in verbanning naar één van de nieuwe koloniën.

In de loop der tijd kwam er een beweging op gang om de doodstraf meer humaan te maken. De juridisch leermeester Moses Maimonides schreef al in de 12e eeuw dat het "beter is om 1000 schuldige mensen vrij te laten dan om één onschuldig iemand ter dood te brengen". In de 18e eeuw werd in Frankrijk de guillotine ingevoerd om het voltrekken van de doodstraf zo snel en pijnloos mogelijk te maken. In een aantal landen waar ophanging een gebruikelijke manier van het voltrekken van de doodstraf was, werd de korte val vervangen door een lange val, waardoor de veroordeelde direct stierf aan een gebroken nek in plaats van langzaam te stikken. In de Verenigde Staten werden eind 19e en 20e eeuw nieuwe methoden gezocht om veroordeelden minder pijnlijk te laten sterven. Als vervanging voor ophanging werd eerst elektrocutie met de elektrische stoel ingevoerd, daarna de gaskamer en ten slotte de dodelijke injectie. Van geen van deze methoden staat echter vast dat ze pijnloos zijn en elk zijn ze omstreden.

Ondanks het feit dat de 'humanere' methoden breed zijn ingevoerd, kennen sommige landen nog steeds methoden die als inhumaan gelden, zoals het langzaam ophangen, het onthoofden met een zwaard en zelfs stenigen.

Met name in het verleden kon een doodstraf als "eervol" of "oneervol" gelden, wat met name voor de familie van de veroordeelde van belang kon zijn. Edelen werden meestal onthoofd, deze executiemethode stond dan ook bekend als "eervol". Een andere "eervolle" methode (met name voor militairen) was het vuurpeloton. Typische voorbeelden van "oneervolle" doodstraffen waren verbranding, een nek- of rugschot, ophanging, en vierendeling. Mede vanwege de aard van hun misdrijven werden de terdoodveroordeelden na de processen van Neurenberg opgehangen en werd hen het "eervolle" vuurpeloton ontzegd.

Liechtenstein was in 1798 het eerste land ter wereld dat de doodstraf afschafte. Een steeds groter aantal landen heeft de doodstraf sindsdien volledig afgeschaft of voert deze niet meer uit. Het afschaffen van de doodstraf is één van de voorwaarden die verbonden is aan het lidmaatschap van de Europese Unie.

    Zie ook: Voor de geschiedenis van de doodstraf in België, zie het artikel Doodstraf in België     Zie ook: Voor de geschiedenis van de doodstraf in Nederland, zie het artikel Doodstraf in Nederland

Uitvoeringsmethoden

Voor het hoofdartikel over dit onderwerp, zie de lijst van uitvoeringsmethoden van de doodstraf. Er zijn diverse manieren om de doodstraf uit te voeren. Tegenwoordig is het in veel landen de bedoeling dat een executie zo snel en 'humaan' mogelijk wordt gedaan. In het verleden en in sommige landen nog steeds was het juist de bedoeling dat de veroordeelde lang en hevig leed als vergelding en als afschrikwekkend voorbeeld voor potentiële misdadigers.

Volgens Amnesty International worden op dit moment wereldwijd vooral de volgende methoden gebruikt om veroordeelden ter dood te brengen: dodelijke injectie met gif, elektrocutie met de elektrische stoel, vergassing in de gaskamer, het ombrengen met een vuurwapen (door middel van een nekschot of fusillade), ophanging, onthoofding of steniging. Ook worden af en toe nog andere methodes gerapporteerd.

Tijd tussen veroordeling en executie

In het verleden (en in sommige landen nog steeds) was er weinig tijd tussen veroordeling en het moment van executie. Vanouds werd een misdadiger meestal snel na de berechting geëxecuteerd, vaak nog dezelfde dag. In veel landen doorloopt de veroordeelde tegenwoordig soms een beroepsprocedure die jaren kan duren, in bijvoorbeeld de Verenigde Staten kan het tientallen jaren duren voordat een ter dood veroordeelde geëxecuteerd wordt. Het komt daarom soms voor dat een executie plaatsvindt op verzoek van de veroordeelde zelf. Meestal gebeurt dit doordat de veroordeelde afziet van beroeps- of clementieverzoeken.

Standpunten over de doodstraf

De doodstraf is een controversieel onderwerp. De mening over de doodstraf varieert sterk van land tot land.

Argumenten voor de doodstraf

Voorstanders van de doodstraf zijn van mening dat het afschrikwekkend werkt, dat het in elk geval herhaling voorkomt, en dat mensen die een zeer slechte daad begaan daarvoor ook de ultieme consequentie moeten dragen. Ook zeggen ze dat de doodstraf goedkoper is voor de samenleving dan langdurige gevangenisstraf. Als tegenargument voor de onherroepelijkheid van de doodstraf argumenteren zij dat een gevangenisstraf ook maar gedeeltelijk te herroepen is; tijd die men al gezeten heeft krijgt men niet meer terug. Verder vinden veel voorstanders van de doodstraf dat het niet correct is dat de belastingbetaler opdraait voor de kosten van gevangenschap van zware criminelen.

Argumenten tegen de doodstraf

Tegenstanders van de doodstraf zijn van mening dat de doodstraf te zwaar is. Ook zou de staat zich op die wijze op hetzelfde morele niveau als een moordenaar stellen. Daarnaast is de doodstraf onherroepelijk: als later blijkt dat er een gerechtelijke fout is gemaakt, en de verkeerde persoon is veroordeeld, is er geen correctie meer mogelijk. Dat een dergelijk gevaar niet denkbeeldig is, blijkt uit het feit dat tientallen mensen die in de Verenigde Staten in een dodencel zaten, later alsnog heropening van hun proces en vrijlating verkregen. Veel tegenstanders van de doodstraf betwisten bovendien het afschrikwekkende karakter van de doodstraf: in landen met de doodstraf is de criminaliteit vaak minstens zo hoog als in landen zonder de doodstraf. Er is nog nooit wetenschappelijk aangetoond, dat een wetssysteem met doodstraf effectiever is dan een zonder de doodstraf. Ook betwisten zij het argument dat de doodstraf zoveel goedkoper is dan levenslange gevangenisstraf: veel van de doodstrafveroordelingsprocessen duren lang en kosten zeer veel geld. Bovendien menen veel tegenstanders dat de doodstraf geen echte straf is, omdat een straf (mede) is bedoeld om van te leren, terwijl dat bij de doodstraf niet het geval is. Verder menen tegenstanders dat de doodstraf een schending van de mensenrechten is en dat moord altijd slecht is, ook al gaat het om een crimineel.

Religieuze standpunten over de doodstraf

Boeddhisme

Er is onenigheid onder Boeddhisten over of het Boeddhisme de doodstraf wel of niet verbiedt. Het eerste van de Vijf Voorschriften verbiedt leven te vernietigen en hoofdstuk 10 bijvoorbeeld van de Dhammapada zegt

Iedereen is bang voor straf; iedereen is bang voor de dood, net als jij. Dood daarom niet.

Ook in andere delen van de Dhammapada staan uitspraken die, vooral door Boeddhisten in het Westen, worden uitgelegd als standpunten tegen de doodstraf. Maar andere Boeddhisten interpreteren de geschriften, waardoor zij om religieuze redenen voorstander van de doodstraf zijn. De meeste landen waar het Boeddhisme de officiële godsdienst is kennen en kenden de doodstraf voor enkele misdrijven. Een bekende uitzondering is de afschaffing van de doodstraf door Keizer Saga van Japan in 718. De doodstraf bleef afgeschaft tot 1165, alhoewel er enkele executies plaatsvonden. Tegenwoordig kent Japan nog steeds de doodstraf, al zijn er ministers van Justitie geweest die vanwege hun geloof weigerden om doodvonnissen te tekenen. Het beleid in andere landen waar Boeddhisten een meerderheid vormen is verschillend: Bhutan bijvoorbeeld heeft de doodstraf afgeschaft, maar Thailand kent nog steeds de doodstraf.

Jodendom

In de halacha (Joodse wet) geldt de doodstraf (in aflopende zwaarte door steniging, verbranding, onthoofding of verwurging) voor uiteenlopende misdrijven, zoals godslastering, diverse seksuele misdaden, moord, ontvoering, verkrachting, het slaan van een ouder en nog een aantal andere delicten. Het Talmoed-tractaat Sanhedrin geeft een weerslag van de debatten die rond het begin van de niet-Joodse jaartelling hierover zijn gevoerd.

Hoewel de doodstraf in theorie dus is toegestaan, zijn de eisen die aan het bewijs gesteld worden (twee kosjere getuigen - Joodse mannen van onbesproken gedrag - moeten het delict gezien hebben én er moet vooraf een waarschuwing zijn gegeven) zo zwaar dat in de praktijk de doodstraf zelden is toegepast. Een Klein Sanhedrin (rechtbank van drieëntwintig rechters, die bevoegd was de doodstraf uit te spreken) dat eens in de zeventig jaar een doodvonnis liet voltrekken werd beschouwd als een bloeddorstige rechtbank.

In het jaar 30 na Chr. kwam er een definitieve uitspraak door het Groot Sanhedrin, het hoogste rechtsorgaan: menselijke rechters waren niet competetent genoeg om een doodvonnis uit te spreken. Nadien is dat dan ook niet meer gebeurd: de doodstraf is een theoretische maximumstraf geworden, die alleen door God gebruikt zou mogen worden maar niet door feilbare mensen. De bekende uitspraak: Het is beter en stemt tot meer tevredenheid om duizend schuldigen vrij te laten dan om één onschuldig iemand ter dood te brengen is dan ook afkomstig van de beroemde Joodse filosoof en rechtsgeleerde Maimonides.

Christendom

Christenen hebben verschillende opinies over de doodstraf. Jezus legde geen straffen op, in tegenstelling tot het Oude Testament zei hij alleen: "Zondig niet meer" (Johannes 8:11), maar na zijn hemelvaart werd spoedig (voor een leugen) de doodstraf opgelegd, waarbij moet worden gezegd dat het vonnis door Godshand leek te worden uitgevoerd (Handelingen 5:1-10). In het Nieuwe Testament zijn uitspraken te vinden die de doodstraf ondersteunen (zoals in Romeinen 13:3-4). Andere christenen zijn juist om religieuze redenen tegen de doodstraf: zij voeren uitspraken van Jezus aan.

De Katholieke Kerk sluit niet uit dat toevlucht wordt genomen tot de doodstraf als de identiteit en de verantwoordelijkheid van de schuldige voldoende zijn vastgesteld en als dat de enige mogelijke weg is om mensenlevens effectief te beschermen tegen onrechtmatige aanvallers. Als echter onbloedige middelen volstaan om de veiligheid van personen te verdedigen en te beschermen tegen de aanvaller, moet de overheid zich volgens de Katholieke Kerk beperken tot deze middelen, omdat zij beter beantwoorden aan de concrete omstandigheden van het algemeen welzijn en ze meer in overeenstemming zijn met de waardigheid van de menselijke persoon.

De Kerk oordeelt tevens dat gezien de mogelijkheden die de overheid thans ter beschikking heeft, de gevallen waarin het absoluut noodzakelijk is de schuldige te doden zeer zeldzaam geworden zijn of praktisch niet meer voorkomen.

Ook andere christelijke kerken, zoals de Anglicaanse Kerk, de Methodisten en de Oosters-orthodoxe Kerk zijn tegen de doodstraf.

Islam

In de Islamitische Wet (sharia) wordt de doodstraf toegestaan. Omdat de jurisprudentie van de sharia het niet toestaat om iets te verbieden wat niet verboden is, is het volgens de sharia ook niet mogelijk om de doodstraf te verbieden. In de meeste Islamitische landen, met uitzondering van alle Turkse landen, staat de doodstraf in vredestijd nog in de wet.

De Koran schrijft de doodstraf voor voor enkele misdrijven, waaronder verkrachting, overspel, homoseksualiteit, afvalligheid van het geloof, hulp aan vijanden van de islam en piraterij. Moord valt niet onder de misdrijven die volgens de sharia met de dood bestraft moet worden: moord wordt gezien als een burgerlijk misdrijf en wordt beschouwd als een misdrijf waarvoor een vergeldingsstraf moet worden opgelegd (dit kan de dood zijn, maar ook een schadevergoeding (diyah) aan de familie van het slachtoffer.

De doodstraf wereldwijd

In de meeste westerse landen is de doodstraf niet meer in gebruik, met als belangrijkste uitzondering de meeste staten van de Verenigde Staten. In de meeste Aziatische en Afrikaanse landen bestaat de doodstraf wel, al wordt hij met name in westelijk Afrika (uitgezonderd Guinee) niet meer toegepast.In de meeste Latijns-Amerikaanse landen bestaat de doodstraf officieel alleen nog in uitzonderlijke omstandigheden, en wordt hij in de praktijk niet meer toegepast.

Volgens gegevens van Amnesty International werden in 2007 tenminste 3000 mensen ter dood veroordeeld, terwijl nog ongeveer 25.000 mensen wachtten op voltrekking van hun vonnis. Officieel zijn er in 2007 wereldwijd ongeveer 1300 mensen ter dood gebracht, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk vele malen hoger omdat veel landen geen betrouwbare gegevens publiceren over de doodstraf. In totaal werden in 24 landen mensen ter dood gebracht.

Gegevens over het aantal uitgevoerde doodvonnissen in de zes landen waar de meeste executies worden uitgevoerd staan in onderstaande tabel (NB: met uitzondering van de gegevens over de Verenigde Staten zijn de genoemde aantallen van de andere vijf landen waarschijnlijk onderschattingen van het werkelijke aantal).

Meeste executies uitgevoerd in 2007

Land	Aantal
China	470+ (andere bronnen spreken van tenminste 5000)¹
Iran	317+
Saoedi-Arabië	143+
Pakistan	135+
Verenigde Staten	42
Irak	33+
¹China beschouwt gegevens over uitvoering van de doodstraf als 'staatsgeheim', vandaar de grote bandbreedte van de schattingen.

Achtergrondinformatie over landen en regio's

Voor meer informatie over de doodstraf in specifieke landen en regio's, zie België · China · Costa Rica · Duitsland · Europa · Filipijnen · Frankrijk · Indonesië · Iran · Japan · Jemen · Nederland · Saoedi-Arabië · Singapore · Spanje · Suriname · Verenigd Koninkrijk · Verenigde Staten · Zuid-Afrika

Doodstraf voor minderjarigen

Het executeren van minderjarigen (mensen die tijdens het plegen van het misdrijf nog geen 18 jaar oud waren) is verboden volgens het Verdrag inzake de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties.

Drie internationale verdragen (het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, het Amerikaans Verdrag inzake de Rechten van de Mens en het Afrikaans Handvest inzake de Rechten en het Welzijn van het Kind) hebben deze bepaling overgenomen. Op de Verenigde Staten na, hebben alle landen tenminste één van deze verdragen geratificeerd.

In maart 2005 verbood het Amerikaanse Hooggerechtshof het executeren van misdadigers die tijdens het uitvoeren van hun misdaad minderjarig waren. Hierdoor is de doodstraf voor minderjarigen in de laatste staten van VS opgeheven en werd direct de doodstraf van ongeveer 80 veroordeelden omgezet in levenslange gevangenisstraf.

Doodstraf voor kinderen komt wereldwijd nog in vijf landen voor: Iran, Soedan, Saoedi-Arabië, Pakistan en Jemen. Van 2005 tot 2008 werden 32 kinderen jonger dan 18 jaar ter dood gebracht, waarvan 26 in Iran. Deze cijfers worden bijgehouden door de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Of de cijfers betrouwbaar zijn, is niet bekend. De landen houden gegevens over de doodstraf voor kinderen meestal geheim. Amnesty International rapporteerde dat in 2007 in Iran, Saoedi-Arabië en Jemen mensen ter dood zijn gebracht voor misdaden die ze als minderjarige gepleegd hadden.

Zie ook

• Laatste maaltijd
• Lijst van personen die werden geëxecuteerd

Externe links

• Handvest van fundamentele rechten van de Europese Unie (PDF)
• Death Penalty Info.org (en)
• Theosofische visie op de doodstraf (PDF)
• Amnesty International Nederland
• Statistieken m.b.t. de doodstraf in Afrikaanse landen (en)

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Death penalty op Wikimedia Commons.