Café

Een café oftewel kroeg oftewel knijp oftewel bar (vroeger staminee genaamd) is vanouds een bijeenkomstplaats waar dorpse zaken worden besproken onder het genot van alle mogelijke drank (sterke drank, bier, koffie, thee, frisdrank).

Het is en was niet ongebruikelijk na het werk, voor het naar huis gaan, eerst de kroeg te bezoeken, zeker in de tijd dat loon aan het eind van de week of maand nog in harde valuta in het loonzakje werd uitbetaald. Overigens staat tegenwoordig in de Nederlandse drank- en horecawet dat werkgevers hun personeel niet in een café mogen uitbetalen, horecaondernemers uiteraard uitgezonderd. Het café had tot voor kort voor sommige mensen een associatie als 'mannenplek', maar als geruime tijd worden meer en meer kroegen geopend voor specifiek publiek zoals tieners, en ook (alleengaande) vrouwen weten de weg te vinden naar het café.

Standaardinventaris voor een 'echte' kroeg zijn de bar (of toog) met hoge krukken, de tap en soms een biljarttafel.

Geschiedenis

Voor de 16e eeuw bestonden eigenlijk nog geen kroegen zoals we die tegenwoordig kennen. Er waren herbergen, logementen en taveernes die gericht waren op het bieden van eten, rust en onderdak aan reizigers, maar ook de eigen stadsbewoners bezochten herbergen. Jan Steen en Adriaan Brouwer schilderden heel wat interieurs van drankgelegenheden.

Halverwege de 17e eeuw begon de opmars van koffie in Europa. Dit resulteerde in het ontstaan van koffiehuizen voor de meer welgestelden uit eigen stad. Hiervan is de term café (koffie in het Frans) afkomstig.

De bruine kroeg ontstond begin 19e eeuw, toen meer en meer mensen als extra kostwinning hun voorkamer inrichtten als plaats waar mensen iets konden drinken. In Vlaanderen was op het einde van de 19e eeuw één op de zes huizen zo'n drankhuis. De Belgische Wet Van der Velde, die sterke drank in cafés verbood, moest het alcoholisme onder de verpauperde bevolking tegengaan, maar de bieren kregen wel een hoger alcoholpercentage. De traditionele inrichting van de bruine kroeg, met kleedjes op tafel en lampjes aan de muur, is vaak wel intact gebleven.

Begin 20e eeuw werden cafés opgezet in Jugendstil en later Art deco. Hiermee kwam de scheiding tussen kroegen en cafés echt op gang; de kroeg voor het volk, het café voor de middenklasse.

Tot het midden van de 20e eeuw was het (in zuidelijk Nederland) niet ongewoon om overledenen in een plaatselijk café op te baren. Zo refereert de naam van het Sittardse café "'t Sjterfhoes" (het sterfhuis) nog aan deze tijd.

Vanaf 9 juni 1966 zijn er in Nederlands vanuit de rijksoverheid regels gesteld aan de inrichting. Een café moet minimaal een oppervlakte hebben van 35 m² en er worden eisen gesteld onder meer aan de hoogte van de zaak en de toiletten. De "huiskamerkroegen" moesten hierdoor sluiten. Een bekende uitzondering op deze wet is het kleinste café van Nederland, De Moriaan in Maastricht, met een oppervlakte van nog geen 20 m².

Vanaf 1 juli 2008 geldt er wettelijk een rookverbod, waarmee het verboden is in horecagelegenheden te roken, omdat het personeel recht heeft op een rookvrije werkplek. Diverse kroegen in Nederland lappen dit verbod aan hun laars, omdat in kroegen traditioneel door de bezoekers, eigenaren en personeel veel gerookt wordt. Deze kroegen kregen te maken met boetes maar deze zijn medio 2009 onderhevig aan diverse rechtszaken. Tussentijds mochten toen kroegeigenaren 'zonder personeel' toch weer de asbakken op de bar / tafel zetten.

Naamgeving

In de geschiedenis is de naamgeving van het woord koffiehuis en café van betekenis veranderd, van een locatie waar vooral koffie gedronken wordt, naar een plek waar vooral alcoholische drank wordt gebruikt. Dezelfde verandering van betekenis ziet men bij het woord coffeeshop, dit woord duidt geen gelegenheid aan waar vooral koffie gedronken wordt, maar is een plaats waar softdrugs kunnen worden gekocht en gebruikt.

In Vlaanderen is het woord kroeg minder gebruikelijk: ook volksdrankhuizen worden er meestal café genoemd.

Cafés in Nederland en België

Nederland

In Nederland waren op 1 juli 2006 18.061 cafés gevestigd. Amsterdam was de stad met de meeste cafés (1476). Van de steden met meer dan 100.000 inwoners had Maastricht de hoogste 'cafédichtheid' (21,3 per 10.000 inwoners).(bron: Bedrijfschap Horeca en Catering)

België

In België waren eind 2005 ongeveer 19.300 cafés gevestigd. Dit aantal is de laatste jaren aanzienlijk afgenomen. In 1998 waren in België nog ongeveer 25.100 cafés.

Taal

De Nederlandse taal voorziet in terminologie als:

• bruine kroeg - de schaarser verlichte, ouderwetse kroeg.
• (elf)kroegentocht - tocht als groepsamusement van de ene kroeg naar de andere.
• kroeglopen - het regelmatig binnenlopen bij kroegen.
• kroegtijger - een persoon die vaak in een café zit.
• tooghanger - iemand die geregeld in een café blijft hangen.
• stamgast - vaste gast aan bijvoorbeeld de stamtafel of een vaste plaats aan de bar.
• kroegcommissie - commissie uit een studentenvereniging voor kroegzaken

• kroegjool - feest op de studentensociëteit.

In België bestaat de staminee (ofwel van "Está mineta?" of "Zijn er meisjes?" zoals de Spanjaarden in de zestiende eeuw vroegen, ofwel van 'stam', naar de gotische zuilen die dakconstructies stutten),

In Engeland en Ierland spreekt men van de pub en in de Verenigde Staten de saloon. Menig Duitser gaat dan weer prat op zijn eigen Kneipe of Stammlokal (vaak met 'Stammtisch', de tafel van de stamgasten).

Trivia

Noordelijkste café

Het noordelijkste café ter wereld bevindt zich in Longyearbyen op de eilandengroep Spitsbergen, op 78°13′ noorderbreedte.

Stamcafé

Als iemand een bepaald café frequent bezoekt, kan hij dit café zijn stamkroeg of stamcafé noemen.

In de stamkroeg kent hij het bedienend personeel bij de (voor)naam. Ook de namen van andere vaste klanten zal hij kennen. Omgekeerd weet het personeel, wat de klant drinkt. Bij zijn binnenkomt wordt zijn consumptie ongevraagd voor hem klaargezet – een gebaar van zijn hand is voldoende. Dit geeft de klant een vertrouwd gevoel, hij voelt zich thuis in het café en beschouwt het personeel en de andere vaste klanten als goede kennissen.

De vaste klanten verzamelen zich vaak rond de bar of rond een grote tafel, die daarom de stamtafel wordt genoemd.

Externe links

• Overzicht van café's en hun activiteiten in België
• Overzicht van café's en hun activiteiten in Europa

  Vrije mediabestanden over Bars op Wikimedia Commons