Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Spleen
Spleen (uit het Engels) is (met name in de literatuur) een melancholische, licht depressieve gemoedstoestand van lusteloosheid mee aan te duiden[1] die minder ernstig is dan het lijkt. Soms wordt het woord op zijn Nederlands uitgesproken.
Het komt neer op het zich ’lekker droevig’ voelen of niet goed raad met zich weten. Ook teksten die vanuit deze toestand zijn geschreven worden ook wel spleen genoemd.
Letterlijk betekent het in het Engels de milt. Het woord is oorspronkelijk afkomstig uit het Grieks: σπλήν.
De hippocratici (rond 420 voor Christus) en Galenus (2e eeuw na Christus) zagen de oorsprong van melancholie (’zwartgalligheid’) al in een teveel aan zwarte gal, een van de vier lichaamssappen die in de milt worden geproduceerd. In het Frans werd de term splénétique synoniem met weltschmerz of zelfs melancholie. Het werd gethematiseerd in de 19e eeuw door de Franse Romantische schrijver Charles Baudelaire in zijn werken zoals Les Fleurs du mal met de gedichten Spleen I, II, III en IV. ’Spleen’ geeft ook weer wat de Romantiek eigenlijk inhield.
In tegenstelling tot dit concept noemt de Talmoed (traktaat Berachoth 61b) de milt het orgaan van de lach, hoewel niet uitgesloten is dat er voordien een verband bestond met de geneeskundige leer van de lichaamssappen.
In het Duits werd het woord Spleen vanaf de late 18e eeuw gebruikt om excentrieke en hypochondrische neigingen aan te duiden, die men kenmerkend vond voor Engelsen.[2] In hedendaags Duits betekent Spleen in de omgangstaal een bevlieging, tic, een opwelling of gril, en enigszins pejoratief een lichte gekte, obsessie of idee-fixe,[3] vaak in de context van excentriekelingen.[4]
In China vertegenwoordigt de milt 脾 (pi2) een van de fundamenten van het temperament en wordt verondersteld de wilskracht te beïnvloeden. De uitdrukking 发脾气 wordt gebruikt in ongeveer de betekenis van ’woede uiten’.
In popmuziek
- Spleen was begin jaren 80 een newwaveradioprogramma van de VPRO, gepresenteerd door Ignit van Kasteren.
- Spleen and Ideal is de titel van een muziekalbum van Dead Can Dance
- Spleen United is een Deense electrorockband.
- Cow with spleen is een lied op het album Angst van de Nits
- Le Spleen n’est plus à la mode is een tekst uit het nummer Tout Oublier van Angèle en Roméo Elvis
Nederlandstalig gedicht
Een Nederlandstalig gedicht met de titel Spleen is vooral bekend in deze versie:
- Ik zit mij voor het vensterglas
onnoemlijk te vervelen.
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.
- Ik zit mij voor het vensterglas
Het rijmpje verscheen in deze versie in 1954 in de verzamelbundel Ongerijmde rijmen, samengesteld door Michel van der Plas. Het is enigszins bewerkt van een gedichtje zonder titel dat Godfried Bomans in 1947 had uitgegeven in De Linie.[5]
Verwijzingen
- º Algemeen Nederlands Woordenboek, https://anw.ivdnt.org/article/spleen
- º Stanley Eric, “Polysemy and synomyny and how these concepts were understood from the eighteenth century onwards in treatises, and applied dictionaries of English”, Coleman J, McDermott A Historical dictionaries and historical Dictionary Research: Papers from the international conference on historical lexicography and lexicology, at the University of Leicester, 2002 (en). Walter de Gruyter, Germany (2002), p. 170–171
- º Sjabloon:Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache
- º Duden. Das große Wörterbuch der deutschen Sprache in 10 Bänden. 3., völlig neu bearbeitete und erweiterte Auflage. Dudenverlag, Mannheim/Leipzig/Wien/Zürich 1999; siehe auch Spleen auf duden.de
- º Jan Dirk Snel, Over een rijmpje dat toch van Godfried Bomans was, 29 september 2021, https://jandirksnel.wordpress.com/2021/09/29/twee-hondjes-over-een-rijmpje-dat-toch-van-godfried-bomans-was/
Zie ook
Wikibooks: Gedichten uit de wereldliteratuur/Spleen
