Vrijschepen

Een veemschepen of vrijschepen (niet te verwarren met de schepenen van een stadsbestuur) was een ingewijde (wetende) van het Veemgericht. Het gebruik van runen (herkenningstekens), brieven en gebruiken werden geheim gehouden voor de onwetenden. Op openbaring daarvan stond de doodstraf. Ook geheim bleef diegene die een vonnis moest uitvoeren, dat waren meestal de twee jongst ingewijde schepenen.

Geschiedenis

Veemgericht

In rechtszaken werd een verschil gemaakt of de gedaagde een wetende of nietwetende was (op de hoogte van de veemgebruiken). Als een wetende werd aangeklaagd vroeg de vrijgraaf middels een vroonbode de veemschepenen bijeen en vroeg dan of de zaak veemvroegig was. Indien dat het geval was werd een dagvaarding uitgevaardigd, om op een vastgestelde dag voor de vrijstoel te verschijnen. De termijn tussen dagvaarding en verschijnen bedroeg zes weken en drie dagen. In die tijd kon de aangeklaagde zich voorbereiden op zijn verdediging. In de dagvaarding stond de naam van de aangeklaagde, de namen van de aanklagers, de naam van de rechter en de plaats waar het gericht zou plaatsvinden. Twee veemschepenen brachten de dagvaarding naar de aangeklaagde.

Procedure

Het proces verliep volgens overleveringen om een vastgestelde procedure. Hij stak de dagvaarding met een speciale dolk in de deur van de aangeklaagde en riep met luide stem zijn boodschap, en sneed uit de deurpost drie kerven in de vorm van een wolfsangel rune. De houtspanen nam hij mee als bewijs dat hij zijn plicht had uitgevoerd. Aan de aangeklaagde werden nog twee even lange termijnen gegund als de eerste termijn was verstreken. De tweede dagvaarding werd dat door vier veemschepenen gedaan. De derde werd door zes schepenen en de vrijgraaf gebracht. Als de aangeklaagde bij de derde termijn niet was verschenen dan werd hij als ’wederspannig’ beschouwd. Verscheen de aangeklaagde in het geding, dan vroeg de vrijgraaf op een kleine hoogte gezeten, met voor hem een zwaard, strop en kruis gelegen aan de vroonbode of het de tijd en de plaats was om de bank aan te spannen.

Aanklacht

Dan werd de aanklacht voorgebracht. De procedure was vrij eenvoudig. De aangeklaagde bezwoer zijn onschuld, de aanklager kon hem dan met twee eedshelpers dus drie eeden overtuigen. De aangeklaagde kon dan zes eedshelpers aanstellen, de klager wederom met dertien. Eindelijk kon de aangeklaagde zich dan met twintig eedshelpers zuiveren, want met eenentwintig eeden kon men niet tot vervolging overgaan. Dan werd de aangeklaagde in een vonnis vrijgesproken. Werd hij overtuigd dan spraken zij een ban over hem uit en vervreemdden hem, dat werd gedaan door een stokje boven zijn hoofd te breken. Hij kon slechts onder de ban uitkomen door een aanklager voldoening te geven.

Uitspraak

Nadat een vrijgraaf een ban had uitgesproken in een openbaar dingspel, werd de zitting heimelijk voortgezet met acht aanwezigen. Iedere vrijschepen was verplicht hen te helpen, wie zij ook waren! Wanneer de brief van de vrijgraaf werd getoond, maar ook als minsten drie vrijschepenen verklaarden dat een zaak rechtsgeldig was. Als drie vrijschepenen samen waren, mochten zij de beschuldigde pakken, aan de dichtstbijzijnde boom hangen, en een mes in die boom steken als teken dat hier geen bijzondere wraakoefening had plaatsgevonden, maar de onverbiddelijke uitvoering van het veemgericht. Dezelfde procedure vond plaats bij een heterdaad. Als er een Hebende hand aanwezig was (opgeheven hand, die de misdaad had volbracht), Blickender Schein wanneer er overduidelijk een teken aanwezig was voor de misdaad (bijvoorbeeld een bloedend zwaard), Gichtiger mund wanneer de misdadiger bekende, of als hij gezegd zou hebben dat hij de dader was, kon hij door drie veemschepenen zonder verdere vorm van proces ter plekke worden opgehangen.

Anderzijds bestond er ook geen opsporingsplicht. Het oude Germaanse recht kende een eenvoudige vuistregel: "Waar geen klager is, daar is ook geen rechter". Daarmee werd bewerkstelligd dat als een vrijschepen geen grieven van een verongenoegd persoon kon doorspelen naar de rechtbank, de vrijschepen zou in zo'n geval zelf als klager kunnen optreden, hetgeen niet de bedoeling was. Uiteindelijk was het hun voldoende dat wanneer een klager optrad zij hem zo goed mogelijk wilden helpen.