Jaap Ypey

Jaap Ypey (Amsterdam, 14 juni 1916 - Obergurgl, 1 februari 1986) was een Nederlandse archeoloog, vooral gespecialiseerd in de Merovingische tijd. In Nederland is hij vooral bekend van het grote Frankische grafveld van Rhenen. Ook kreeg hij vooral bekendheid door zijn restauratie van het metalen voorwerp.

JaapYpey1985

Biografie

Levensloop

In 1934 behaalde hij het HBS-B diploma; daarna ging hij voor tekenleraar studeren. In 1939 behaalde hij de Middelbare akte tekenen en kunstgeschiedenis, en het diploma Tekenleraar. Op 25 juni 1942 is hij getrouwd met A.M. Janssen, in Baarn, de woonplaats van zijn vrouw. Het jonge stel betrok daarop een woning aan de Stille Veerkade te Den Haag.
In juni 1950 verhuisde het jonge gezin naar Amersfoort, vanwege de werkzaamheden bij de R.O.B.
Begin 1980 werd er verhuisd naar Hoogland.
Op 1-2-1986 kwam Jaap Ypey plotseling te overlijden ten gevolge van een sneeuwlawine in zijn geliefde wintersportoord Obergurgl.

Werk

• Op 1 januari 1947 werd hij aangenomen als een van de eerste werknemers bij de R.O.B., door de toenmalige directeur dhr P. Glazema.
• Hij is begonnen als tekenaar en restaurator, en werd rond 1964 benoemd tot Hoofd Laboratorium, welke functie hij bleef bekleden tot aan zijn pensionering.
• Op 28 augustus 1981 is zijn afscheid van de R.O.B. groot gevierd, met vele collega's uit binnen- en buitenland.
• Hij vervulde een pioniersrol op het gebied van de restauratie van archeologische voorwerpen
• door zijn invloed kreeg het vak van archeologisch restaurator inhoud en aanzien (* zie ook: "in memoriam Jacob Ypey, door prof. W v.Es" in Antiek 20, 1986).
• Hij introduceerde het röntgenapparaat in de archeologie in Nederland.(1962).
• Hij heeft vooral bekendheid gekregen, in binnen- en buitenland, door de restauratie van metalen voorwerpen.
• Specialisatie damascering: zijn vertrouwdheid met de kunst van het smeden (hij heeft o.a. meerdere jaren als kunstsmid gewerkt) heeft tot fundamentele publicaties op het gebied van gedamasceerde wapens geleid.
• Hij was niet alleen een zeer kundig restaurator, echter ook een onderzoeker van formaat en een productief auteur. Zijn publicaties zijn in vele Nederlandse en buitenlandse tijdschriften verschenen (zie Bibliografie).
• Onderscheidingen e.d.
  - De waardering voor zijn werk was vooral ook in Duitsland groot, getuige zijn opname als corresponderend lid van het toonaangevende Duitse Archeologische Instituut, op de geboortedag van Winckelmann, 9 december 1960.[4]
  - In 1969, op 9 januari, werd de Mr.J. W. Frederiksprijs aan Jaap Ypey uitgereikt voor zijn van grote vakkennis getuigende publicatie "Archeologica uit de collectie Mr. J. W. Frederiks in bruikleen aan het museum Boymans-van Beuningen".
• Specialisatie Rhenen
  De bewerking van het grafveld Rhenen (1951) liep als een rode draad door zijn hele carrière heen. Hij heeft verschillende artikelen over Rhenen geschreven, o.a in 1964 over een bijzonder merovingisch slot van een kist uit een vrouwengraf (no. 413); daarvoor in 1956 reeds verscheen er in de serie Het geheim van de spade, een fraai fotoboek met daarin al vele objecten uit dit grafveld. Overigens is dit boekje bijna hetzelfde als "Kunst en schoonheid uit de vroege Middeleeuwen" uit 1955. In 1973 en 1978 publiceerde hij 2 overzichtsartikelen in respectievelijk de duitse en de franse taal. Ook in 1980 en 1983 verschenen er 2 artikelen over Rhenen (in het duits).
  

  Bestand:1979a.JPG

  Nieuwjaarskaart 1979 Jaap Ypey

  Daarnaast waren voorwerpen uit dit grafveld regelmatig het onderwerp van de handgemaakte nieuwjaarskaarten (linoleumsnedes), welke hij elk jaar aan familie en vrienden en zijn uitgebreide kennissenkring bij de vele instellingen en musea verstuurde.
  
  Het door Jaap Ypey samengestelde manuscript voor de grote overzichtscatalogus- eigenlijk zijn levenswerk, de bekroning van zijn wetenschappelijk oeuvre- was bijna af en werd in 1983 ter correctie naar Duitsland gestuurd. Daar wilde de correctie echter niet vlotten door allerlei omstandigheden. Ook door het plotselinge overlijden van Ypey in 1986 is het manuscript daarna een tijdlang uit zicht geraakt; pas in 2009 in het kader van het project "odyssee" van het ministerie van OCW ("Reviving Rhenen") werd er weer echt beweging in gebracht. Een remmende factor hierin waren ook nieuwe vondsten, de nieuwere archeologische inzichten, wijze van documenteren, wijze van tekenen (normalisatie-niveau) enz enz.
  In oktober 2014 is -ruim 60 jaar na de eigenlijke opgraving- deze 700 pagina's dikke catalogus gepubliceerd. katalogus Rhenen.
  De gehele catalogus is op de website van de uitgever in te zien.

Jaap Ypey

Lezingen

In aanvulling op zijn publicaties hield hij ook vele lezingen, waarvan een aantal in het buitenland.
Een kleine selectie:
- 1962 Philips technisch-wetenschappelijk röntgen-congres 12/13 okt.: "met het röntgen-apparaat in de archeologie"
- 1972 Freiburg tijdens ATM (= Arbeitsgemeinschaft des Technisches Museumpersonal)-tagungen: "Erfahrungen bei der Behandlung von Leder, Holz, Glas und Metallgegenständen im Labor zu amersfoort."
- 1979 Fachtagung über Damaszenerstahl, Schloss Rheydt - Mönchengladbach: "Frühmittelalterliche Waffen mit Damast"
- 1982, okt., Boulogne sur Mer
- 1983 lezing over Rhenen (zie: De Vallei, 7-2-1983)

Maquette Doornenburg 1968 gemaakt door Jaap Ypey

Maquettes

een selectie van door hem gebouwde maquettes:

• 12e eeuwse boerderij de lisidunahof, Oud-Leusden)(1985)
• Doornenburg 1963-1964-1968)(enige jaren geleden gerestaureerd door Anton van de Water)
• Valckensteyn (1966)
• Elst, romeinse tempel (1957)
• Bulgersteyn 1500

Bibliografie

Zie Jaap Ypey - Bibliografie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hieronder een selectie.

1955

• Kunst en schoonheid uit de vroege Middeleeuwen; de merovingische grafvelden van Alphen, Rhenen en Maastricht; inl. door P. Glazema, Amersfoort

1957

• Een zeldzaam laat-Merovingisch glas in het rijen-grafveld te Bergeijk, Noord-Brabant - Bijl.: Beschrijving der buidelbekers, BROB 8, 1957-8, 82-91.

1961

• Das Bergen von stark angegriffenem Glas während einer Ausgrabung mit Hilfe einer Kunstharzlösung, BROB 10-1, 1960-1, 363-367.

1963

• Eine Riemenzunge mit anglo-karolingischem Tierornament aus der Waal bei Rossum, Prov. Gelderland, und ein Steigbügelfragment von Huizum, Prov. Friesland, BROB 12-3, 1962-3, 177-186.
• Archaeology with the X-ray Apparatus, Medica Mundi 9, 1963, 72-76.
• Ein merowingerzeitliches Kastenschloss in einem Frauengrab aus Rhenen, Prov. Utrecht, BROB 14, 1964, 84-88.

1967

• Twee aardewerkstempels bevorderd tot Ibero-Keltische fibulae, Numaga 14, 1967, 104-113 (ROB-overdrukken, 5).

1971

• Een Gicelin-zwaard in Nederland, Antiek 6, 1971-2, 521-527 (ROB-overdrukken, 34) .

1975

• Das fränkische Gräberferd zu Rhenen, prov. utrecht, BROB 23, 1973 (1975), 289-312.

1976

• Mondharpen, Antiek 11, 1976-1977, 209-231 (ROB-overdrukken, 97).
• Eine Schleifkammer mit Staubabzug, Arbeitsblätter für Restauratoren 9, 1976, Heft 2, Gruppe 17, 15-17.

1978

• La chronologie du cimetière franc de Rhenen (Pays-Bas - province d'Utrecht) in: M. Fleury et P. Périn (éd.), Problèmes de chronologie relative et absolue concernant les cimétières mérovingiens d’entre Loire et Rhin, Paris 1978 (Bibliothèque de l'Ecole des hautes études, IVe section, 326), 51-57 (ROB-overdrukken, 120).

1980

• A Sword with Damascened Blade from Dorestad, Hoogstraat I, in: W.A. van Es/W.J.H. Verwers, Excavation at Dorestad 1, The Harbour: Hoogstraat I, ’s-Gravenhage 1980 (Nederlandse Oudheden, 9) 190-206.

1981

• Une garniture de ceinturon de Boulogne-sur-Mer (Pas-de Calais). Septentrion 11, 1981, 114-116.

1982

• Een HILTIPREHT-zwaard uit Elst(U.)? Westerheem 31 ,1982, 48-52. (ROB-overdrukken 173).
• Europäische Waffen mit Damaszierung. Archäologisches Korrespondenzblatt 12, 1982, 381-388. (R0B-overdrukken 176) .

1983

• Rekonstruktionsversuch der Schwertklinge von Sutton Hoo. Archäologisch Korrespondenzblatt 13, 1983, 495-498. (ROB-overdrukken 204).

1985

• (met W.J.H.Willems en P.B.Hallebeek) Ein angelsächsisches Schwert aus der Maas bei Wessem, Provinz Limburg (Niederlande) . Archäologisches Korrespondenzblatt 15, 1985, 103-113. (ROB-overdrukken 246).

1986

• Een paar “gouden” fibulae “uit de Rijn”, Antiek 20, no. 9, april 1986, 578-583 (ROB-overdrukken, 258).

1991

• Des armes européennes avec damas soudé, in: Actes du Colloque sur l’art des invasions en Hongrie et en Wallonie (1979).

Necrologieën

• Es, W.A. van, 1986: In memoriam Jacob Ypey (14.6.1916-1.2.1986), Antiek 20, 584
• Kalee, C.A., 1986: In memoriam J. Ypey, Westerheem 35, 212
• Westphal, H., 1986: Nachruf, Arbeitsblätter für Restauratoren 19, Gruppe 24, 155
• Dijkman, W., 1986: De conservering van archeologische vondsten: een hommage aan Jaap Ypey (1916-1986), Bonnefans 2, 49-50
• Périn, Patrick, 1995: À la mémoire de Jaap Ypey (1916-1986): L’Habitat Rural du Haut Moyen Age (France, Pays-Bas, Danemark et Grande-Bretagne), par Claude Lorren et Patrick Perin

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties