Johann Jakob Wettstein

Johann Jakob Wettstein (ook wel geschreven als Wetstein; Bazel, 5 maart 1693 – Amsterdam, 23 maart 1754) was een Zwitsers theoloog en een voorloper van de tekstkritiek van het Nieuwe Testament.

Leven

Als zoon van Johann Rudolph Wettstein, de gereformeerde hoofdpredikant van de Leonhardskirche in Bazel, en diens echtgenote Sara Sarasin, werd Johann Rudolph thuis gelovig opgevoed. Hij studeerde in 1706 af aan de Universiteit van Basel in de theologie, bijbelse filologie, tekstkritiek en archeologie. Hij verwierf de academische graad van Magister (M.A.) in 1709. Wettstein onderzocht al in zijn studententijd Griekse manuscripten van het Nieuwe Testament, waar hij dankzij een familielid, die in de Universiteitsbibliotheek werkte, toegang toe heeft. In 1713 verdedigde hij zijn proefschrift De variis Novi Testamenti lectionibus, waarin hij probeerde aan te tonen dat het bestaan van verschillende tekstversies geen afbreuk doen aan het gezag van de Bijbel.

Op een educatieve reis door Zwitserland, Frankrijk en Engeland ontmoette hij in 1716 Richard Bentley van de Universiteit van Cambridge. Dankzij hem kon Wettstein zijn talenkennis aanzienlijk uitbreiden. Bentley werd zijn wetenschappelijke promotor en nodigde hem uit om in Parijs mee te werken aan een uitgave van de Codex Ephraemi. Hij ontmoette in die tijd ontmoette ook de Zwitserse Brigadier v. Chambrier. Door hem werd Wettstein een tijdje aalmoezenier bij Chambriers regiment. Toen het later te 's-Hertogenbosch gelegerd was, reisde Wettstein ook daarheen, nadat hij in de Konknklijke Bibliotheek van Parijs de Codex Ephraemi had bestudeerd.

Wettstein was een half jaar predikant in 's-Hertogenbosch, tot hij werd teruggeroepen naar zijn geboortestad Basel. In Basel was hij vanaf 1717 diaken in de Leonhardskirche. Omdat hij in 1Timoteüs 3:16 op basis van het manuscriptbewijs koos voor het woord ὅς (hos: „die”) in de plaats van θεός (theos; „God”), werd een kerkelijk onderzoek tegen hem gestart, wat ertoe leidde dat hij in 1730 uit het ambt werd gezet op beschuldiging van socinianisme.

Holland bood hem op dat moment een toevluchtsoord. Nadat hij de beschuldiging van socinianisme had beantwoord, kon hij terugkeren naar Basel en predikte daar in 1732/1733. Rond die tijd werd hij als predikant naar Amsterdam beroepen. Aan het college van de arminianen was hij adjunct van Jean Leclerc (Joannes Clericus, 1657–1736), wiens gezondheid niet meer al te best was. Na Leclercs overlijden in 1736 volgde Wettstein hem op als professor in de filosofie en de kerkgeschiedenis. Hij zijn studies van de manuscripten verder tot aan zijn dood.

Werken

Wettstein wad een groot verzamelaar van tekstvarianten. Zijn in 1751/1752 verschenen editie van het Griekse Nieuwe Testament was voorzien van – meestal verklarende – aantekeningen, waaruit zijn grondige kennis van de joodse en wereldlijke schrijvers bleek. Deze uitgave wordt gezien als belangrijke bijdrage aan de tekstkritiek van het Nieuwe Testament.

Volgens de beschrijving van Bernard Weiss was het Wettsteins bedoeling geweest om een editie van het Nieuwe Testament uit te geven, die enkel gebaseerd was op vroege manuscripten, maar zag hij zich genoodzaakt om een versie van de Textus Receptus uit te geven, omdat zijn drukker weigerde mee te werken aan een tekstkritische editie. De door hem verzamelde tekstvarianten werden door latere tekstcritici gebruikt. Een aantal van de door hem gecollationeerde manuscripten zijn sindsdien verloren gegaan (zoals gedeelten van F^e). In dit werk introduceerde Wettstein ook een systeem van sigla, afkortingen voor de manuscripten, die voor een deel tot nu toe worden gebruikt.

Zijn in 1730 gepubliceerde Prolegemena (voorwoord) bij het Nieuwe Testament werd door Johann Salomo Semler in 1764 heruitgegeven met aantekeningen en een verdere bijlage. In 1752 gaf hij de Syrische tekst uit, met Latijnse vertaling, van twee brieven die (verkeerdelijk) aan de kerkvader Clemens van Rome werden toegeschreven, („Pseudo-Clementijnse brieven”).

---