Gevaarlijke stoffen

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die door hun intrinsieke eigenschappen of de omstandigheden waaronder ze voorkomen gevaar, schade of ernstige hinder voor mens, dier en/of milieu kunnen veroorzaken. Gevaarlijke stoffen worden geclassificeerd naar hun intrinsieke eigenschappen of de omstandigheden waaronder ze voorkomen in gevarenklassen, die per wetgeving verschillen. Onder het GHS moet dit geharmoniseerd worden. Er zijn verschillende nationale en internationale wetten en voorschriften van toepassing voor productie, vervoer, opslag, gebruik en afvalverwerking waarbij de exacte definitie kan verschillen. Voor de internationale regelgeving dienen de VN-aanbevelingen voor het vervoer van gevaarlijke goederen als leidraad. De onder de vervoerswetgeving vallende gevaarlijke stoffen hebben een uniek VN-nummer.

Vervoer
Soort vervoer	Internationaal verdrag	Code
Spoorweg	COTIF	RID
Binnenvaart	ADNR
Wegvervoer	ADR
Zeevaart	SOLAS	IMDG-code
Luchtvaart	IATA/ICAO

Terminologie

De termen gevaarlijke stoffen, gevaarlijke goederen en gevaarlijke lading worden allen gebruikt, maar betekenen niet noodzakelijk hetzelfde.

In de scheepvaart wordt met gevaarlijke lading de lading bedoeld die door de wijze waarop deze per schip wordt vervoerd een gevaar kan opleveren voor schip en bemanning doordat zij bijvoorbeeld kunnen overgaan. Hiertoe behoren ertsen en concentraten, steenkool, graan in bulk en gezaagd hout aan dek. Gevaarlijke stoffen in bulk worden ook als gevaarlijke lading beschouwd.

Gevaarseigenschappen

Bij de meeste gevaarlijke stoffen is één gevaarseigenschap bepalend, maar combinaties komen ook voor. Een onderverdeling wordt gemaakt in:

• brandbaar;
• oxiderend;
• explosief;
• corrosief;
• giftig;
• radioactief.

Productie

In Europa geldt het REACH-systeem voor registratie, evaluatie en toelating van chemische stoffen die in de Europese Unie geproduceerd of geïmporteerd worden. Hierbij wordt onder andere onderscheid gemaakt in PBT- en zPzB-stoffen en CMR-stoffen.

Vervoer

De eisen die gesteld worden aan het vervoer van gevaarlijke stoffen zijn onder te verdelen in:

• classificatie;
• verpakking;
• etikettering;
• samenlading;
• segregatie;
• noodprocedures;
• procedures voor eerste hulp;
• controle.

Opslag

De eisen die worden gesteld aan de opslag van gevaarlijke stoffen zijn in Nederland geregeld met de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen.

Gebruik

Veiligheidsinformatiebladen, MSDS's en werkplekinstructiekaarten moeten werknemers die met gevaarlijke stoffen werken informeren welke gezondheidsschade deze kunnen veroorzaken en hoe dit te voorkomen moet worden.

Beleid

Europa

Al op 27 juni 1967 werd door de Europese raad de eerste stoffenrichtlijn (67/548/EEC) vastgesteld. Deze richtlijn was aanvankelijk gericht op het tegengaan van handelsbeperkingen voor het op de markt brengen van nieuwe stoffen en ging alleen over indeling, verpakking en kenmerking van stoffen. In latere wijzigingen werd de werking van deze richtlijn verruimd met voorzorgsbepalingen ter bescherming van mens en milieu, zoals bv de lozing van gevaarlijke stoffen op het oppervlaktewater (76/464/EEC). Eind jaren zeventig werd de stoffenrichtlijn uitgebreid (79/831/EEC) met een notificatiesysteem voor gevaarlijke stoffen. Alle tot 1981 bekende gevaarlijke stoffen (oude stoffen) werden in het systeem ELINCS opgenomen. Alle stoffen die sindsdien nieuw op de markt worden gebracht worden na het doorlopen van een procedure in het systeem EINECS opgenomen. In de jaren negentig werd de stoffenrichtlijn verder uitgebreid met risicobeoordelingen voor nieuwe stoffen (92/32/EEC).

Indelingen

Bestaande/nieuwe stoffen

Deze termen zijn geïntroduceerd in richtlijn 79/831/EEC. Tot dan toe bekende stoffen staan bekend als oude stoffen en zijn opgenomen in het systeem EINECS, totaal 100.106 stoffen. Stoffen die sinds 1981 nieuw op de Europese markt komen staan bekend als nieuwe stoffen en zijn opgenomen in het systeem ELINCS. Bestaande en nieuwe stoffen worden in de Europese regelgeving verschillend behandeld. Zo geldt alleen voor nieuwe stoffen een uitgebreide notificatieprocedure. Dit verschil maakt dat fabrikanten veelal de voorkeur geven aan bestaande stoffen en innovatie wordt tegen gehouden. Met de invoering van REACH wordt het verschil tussen bestaande en nieuwe stoffen gelijk getrokken.

Zwarte/Grijze lijst

Zwarte/grijze lijststoffen hebben hun oorsprong in de gevaarlijke stoffenrichtlijn 76/464/EEC, respectievelijk in bijlage I (zwarte lijst) en bijlage 2 (grijze lijst). De 8 zwarte-lijststoffen zijn stoffen geselecteerd op basis van hun toxiciteit, persistentie en bio-accumulatie, zoals organische halogeenverbindingen, carcinogene stoffen en kwik- en cadmiumverbindingen. Grijze-lijststoffen zijn minder schadelijke stoffen als zink-, koper- en loodverbindingen, cyanide en ammoniak. Zwarte-lijststoffen worden door EG regels aangepakt en Grijze-lijststoffen door regelgeving in de lidstaten zelf. In 1982 is lijst I aangevuld met 129 (later 132) kandidaat stoffen. De bedoeling was dat alle zwarte-lijststoffen gereguleerd zouden worden, maar dit is tot nu toe slechts met 18 stoffen gebeurd. Er is lange tijd onduidelijkheid geweest of de resterende 122 stoffen nu als zwarte of als grijze lijst stof moesten worden behandeld door de lidstaten.

Prioritair/Prioritair gevaarlijk

De afgelopen 20 jaar is de kandidaat lijst I stoffenlijst geleidelijk omgevormd tot prioritaire stoffenlijst. In Nederland werd in het eerste nationale milieubeleidsplan (NMP1, 1988) voor het eerst een lijst met 50 prioritaire stoffen gepresenteerd. In 2001 kreeg de Nederlandse staat een boete van de EG omdat ze niet alle 141 stoffen uit de Europese prioritaire stoffenlijst had overgenomen en hier geen waterkwaliteitsdoelstellingen voor had vastgesteld. Daarop heeft Nederland in de Regeling milieukwaliteitseisen gevaarlijke stoffen oppervlaktewateren de lijst tot 162 prioritaire stoffen uitgebreid.

In Europa wordt de richtlijn gevaarlijke stoffen (76/464/EEC) geleidelijk vervangen door de nieuwe prioritaire-stoffenrichtlijn (2006/397) als onderdeel van de Kaderrichtlijn Water. Vooralsnog zijn slechts 33 prioritaire stoffen hierin ondergebracht, waarvan 11 als prioritair gevaarlijk worden aangemerkt.

In Nederland heeft het ministerie van VROM in 2006 een voorstel gedaan om de lijst met prioritaire stoffen verder te laten groeien. In deze lijst zijn alle stoffen opgenomen die op een of meer nationale of internationale prioriteiten lijsten voorkomen. De lijst richt zich naast het compartiment water ook op het compartiment lucht.

Externe links

• Handboek implementatie milieubeleid EU in Nederland, min. VROM
• De website van het RIVM
• www.europadecentraal.nl
• Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen

  Vrije mediabestanden over Gevaarlijke stoffen op Wikimedia Commons

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: