Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Friso van Oranje-Nassau van Amsberg: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (5 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox | {{Infobox dynastie | ||
| | | afbeelding = Friso 2b.jpg | ||
| | | onderschrift = ''Friso van Oranje-Nassau van Amsberg'' in 2008 | ||
| naam = Johan Friso Bernhard Christiaan David van Oranje-Nassau van Amsberg | |||
| | | leven = 1968–2013 | ||
| functie1 = [[Prins der Nederlanden]] | |||
| | | periode1 = [[25 september]] [[1968]] – [[24 april]] [[2004]] | ||
| | | voorganger1 = | ||
| | | opvolger1 = | ||
| | | functie2 =[[Prins van Oranje-Nassau]] | ||
| | | periode2 = 25 september 1968 – [[12 augustus]] [[2013]] | ||
| | | voorganger2 = | ||
| | | functie3 = [[Graaf (titel)|Graaf]] van Oranje-Nassau | ||
| | | periode3 = 24 april 2004 – 12 augustus 2013 | ||
| | | vader = [[Claus van Amsberg]] | ||
| | | moeder = prinses [[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]] | ||
| | | dynastie = [[Monarchie in Nederland|Oranje-Nassau]] | ||
| | | broerzus = koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]<br />prins [[Constantijn der Nederlanden|Constantijn]] | ||
| | | partner van = [[Mabel Wisse Smit]] | ||
| | | kinderen = Luana (2005)<br />Zaria (2006) | ||
| | | geboorteplaats = [[Utrecht (stad)|Utrecht]] | ||
| kinderen | | handtekening = | ||
| | | website = http://www.koninklijkhuis.nl/encyclopedie/wie-is-wie/in-memoriam/prins-friso-%281968-%E2%80%93-2013%29/ | ||
| portaal = | |||
| heraldiek = | |||
| heraldiek-uitleg= Wapen als prins der Nederlanden | |||
}} | }} | ||
{{Link stamboom|stamboom=[[Stamboom Johan Friso van Oranje-Nassau (1968)|Stamboom]]}} | {{Link stamboom|stamboom=[[Stamboom Johan Friso van Oranje-Nassau (1968)|Stamboom]]}} | ||
'''Johan Friso Bernhard Christiaan David | '''Johan Friso Bernhard Christiaan David, Prins van Oranje-Nassau, graaf van Oranje-Nassau,'''<ref>[[Hoge Raad van Adel]], ''Jaarverslag 2004''</ref> '''jonkheer van Amsberg'''<ref name="kb">[https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2004-126.html Koninklijk Besluit van 19 maart 2004 houdende bepalingen inzake titels, predikaat en geslachtsnaam van Z.K.H. Prins Johan Friso Bernhard Christiaan David der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Jonkheer van Amsberg, met ingang van zijn huwelijk]</ref> ([[Utrecht (stad)|Utrecht]], [[25 september]] [[1968]] – [[Den Haag]], [[12 augustus]] [[2013]]) was het tweede kind van prinses [[Beatrix der Nederlanden|Beatrix]] en prins [[Claus van Amsberg|Claus]] en een jongere broer van koning [[Willem-Alexander der Nederlanden|Willem-Alexander]]. Daarmee was hij bij zijn geboorte derde in de lijn om zijn grootmoeder koningin [[Juliana der Nederlanden|Juliana]] op te volgen als staatshoofd van het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. | ||
Zijn [[Peterschap| | [[Friso]] was zijn roepnaam. Desondanks stond hij tot 2004 in de media bekend als Johan Friso. Dat jaar liet hij in een officiële verklaring weten in het vervolg Friso genoemd te willen worden.<ref>[http://www.refdag.nl/achtergrond/koninklijk-huis/prins_johan_friso_of_prins_friso_1_624090 Prins Johan Friso of prins Friso?], ''[[Reformatorisch Dagblad]]'', 20 februari 2012</ref> | ||
De prins werd officieel aangeduid als ''Zijne Koninklijke Hoogheid prins Friso van Oranje-Nassau'', met ''prins van Oranje-Nassau'' als persoonlijke titel. | |||
== Jeugd == | |||
Friso werd geboren in het [[Universitair Medisch Centrum Utrecht|Academisch Ziekenhuis]] in Utrecht. De toenmalige '[[Lijst van hofpredikanten van Oranje-Nassau|hofpredikant]]' [[Henk Kater]] doopte hem op 28 december 1968 in de [[Dom van Utrecht]].<ref name="doop">[http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010554429:mpeg21:a0008 Oorkonde], ''[[Nederlands Dagblad]]'', 30 december 1968</ref> Zijn [[Peterschap|peetouders]] waren zijn maternale grootmoeder koningin Juliana, prins [[Harald V van Noorwegen|Harald van Noorwegen]], [[Herman van Roijen]], [[Johan Christian von Jenisch|Johan Christian Freiherr von Jenisch]] en Christina von Amsberg, een jongere zus van zijn vader.<ref name="doop"/> | |||
Zijn jeugdjaren bracht hij tot 1981 met zijn ouders en twee broers door op kasteel [[Drakensteyn]] in [[Lage Vuursche]]. ''„Je mag Alex wel in elkaar slaan, maar niet doodslaan, want dan moet ik koning worden”'', is een bekende uitspraak van hem uit zijn kindertijd over zijn broer Willem-Alexander en zijn afkeer van het koningschap.<ref name="Friso">[http://www.nrc.nl/nieuws/2013/08/12/prins-friso-bescheiden-man-en-harde-werker/ Prins Friso: een bescheiden man en een harde werker], ''[[NRC Handelsblad]]'', 12 augustus 2013</ref> | |||
== Studies == | |||
De prins doorliep de [[lagere school]] op de [[Nieuwe Baarnse School]]. Daarna ging hij naar [[Het Baarnsch Lyceum]] in [[Baarn]] dat hij in 1981 inruilde voor het [[Vrijzinnig-Christelijk Lyceum|Eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum]] in Den Haag, waar hij in 1986 zijn [[Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|vwo]]-diploma behaalde. Van 1986 tot en met 1988 volgde hij de studie Mechanical Engineering aan het College of Engineering van de [[Universiteit van Californië in Berkeley]], die hij met succes afrondde. Voor de militaire [[dienstplicht]] werd hij afgekeurd wegens [[astma]].<ref name="Elsevier">[http://www.elsevier.nl/Nederland/nieuws/2013/8/Prins-Friso-wie-is-deze-tweede-zoon-van-de-Koningin-ELSEVIER330939W/ Prins Friso: wie was deze tweede zoon van prinses Beatrix?], ''[[Elsevier (opinieweekblad)|Elsevier]]'', 12 augustus 2013</ref> | |||
Van 1988 tot 1994 studeerde hij [[Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek]] aan de [[Technische Universiteit Delft]], waar hij zijn [[ingenieur]]stitel behaalde bij [[professor]] [[Klaas Smit (ingenieur)|Klaas Smit]]. Bij de Amerikaanse vliegtuigfabrikant [[McDonnell Douglas]] liep hij stage.<ref name="Friso"></ref> | |||
Vanaf 1990 studeerde hij tevens [[bedrijfseconomie]] aan de [[Erasmus Universiteit Rotterdam]]. In 1995 slaagde hij hier voor zijn [[doctoraalexamen]]. Door het behalen van drie universitaire diploma’s begon men hem in de media ’prins bolleboos’ te noemen. | |||
Om voorbereid te zijn op een eventueel koningschap volgde hij privélessen in onder andere parlementaire geschiedenis en [[Studie Nederlands Recht|Nederlands Recht]]. | |||
== Carrière == | == Carrière == | ||
Friso werkte vanaf 1995 als ''fellow consultant'' bij [[McKinsey & Company]] in [[Amsterdam]].<ref name="Elsevier"></ref> In 1996 stopte hij bij dit bedrijf. In 1997 volgde de prins een [[postdoctorale opleiding]] aan het [[INSEAD|European Institute of Business Administration]] (INSEAD) te [[Fontainebleau]] in [[Frankrijk]], waar hij zijn [[Master of Business Administration]] behaalde. | |||
Na voltooiing van deze studie kreeg | Na voltooiing van deze studie kreeg Friso in 1998 een baan aangeboden bij de zakenbank [[Goldman Sachs|Goldman Sachs International]] in [[Londen]], waar hij Friso Vanoranje heette.<ref name="Elsevier"></ref> In april 2003 nam hij er ontslag als vicepresident investment banking.<ref name="URENCO">{{en}}[http://www.urenco.com/page/344/URENCO-announces-successor-to-Bart-Le-Blanc-as-Chief-Financial-Officer.aspx URENCO announces successor to Bart Le Blanc as Chief Financial Officer], ''urenco.com'', 4 oktober 2010</ref> Per 1 maart 2004 werd hij parttime mededirecteur van [[Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek|TNO Space]] te [[Delft]]. | ||
Friso was betrokken bij innovatieve ondernemingen op het gebied van duurzame energie, medische diensten, duurzame voedsel & landbouw, en technologie, onder andere bij Rabo Ventures. Friso was medeoprichter van het [[MRI Centrum]] in [[Amsterdam]], een commerciële medische instelling met meerdere locaties die zich focust op het maken van scans. De prins was tevens medeoprichter en aandeelhouder van de luchtvaartmaatschappij [[Wizz Air]],<ref>{{Citeer web |url=http://www.refdag.nl/achtergrond/koninklijk-huis/friso_geen_reservekoning_gewoon_adviseur_1_278170 |titel=Friso: geen reservekoning, gewoon adviseur |auteur=W. G. Hulsman |uitgever=''Reformatorisch Dagblad'' |datum=26 september 2008}}</ref> een [[Lagekostenluchtvaartmaatschappij|prijsvechter]] met voornamelijk Oost-Europese bestemmingen. Daarnaast had de prins enkele commissariaten bij bedrijven en organisaties. Zo was hij van 2004 tot 2013 lid van de [[Raad van Bestuur]] van het Belgische [[Telenet]]. | |||
Per 1 januari 2011 was Friso werkzaam bij [[URENCO]], een [[Consortium (organisatievorm)|consortium]] dat verrijkt [[uranium]] produceert. Hij trad in dienst op het hoofdkantoor in het Engelse [[Stoke Poges]] ter voorbereiding op zijn functie als [[Chief Financial Officer|financieel directeur]], die op 1 april dat jaar inging. Hij werd tevens lid van de Raad van Bestuur.<ref name="URENCO"></ref> Op 5 oktober 2012 aanvaardde de Raad van Bestuur van URENCO zijn ontslag. Na overleg met zijn familie waren beide partijen tot de conclusie gekomen dat URENCO continuïteit nodig had en dat Friso binnen afzienbare tijd zijn werkzaamheden niet zou kunnen hervatten nadat hij door het ski-ongeval op 12 februari van dat jaar in een coma was terecht gekomen.<ref>{{en}}[http://www.urenco.com/page/507/URENCO-CFO-Resignation.aspx URENCO-CFO resignation], ''urenco.com'', 11 oktober 2012</ref> | |||
De prins ondersteunde initiatieven om innovatie en techniek te bevorderen, zoals [[Jet-Net]] (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland), de [[Stichting Toekomstbeeld der Techniek]] en de [[Stichting Biowetenschappen en Maatschappij]], die mede door zijn vader was opgericht. Hij was eerder betrokken bij de [[Stichting De Avond van Wetenschap & Maatschappij]] en [[Witteveen+Bos]].<ref>[http://web.archive.org/web/20131016220143/http://www.koninklijkhuis.nl/encyclopedie/wie-is-wie/koninklijke-familie/prins-friso Prins Friso], ''koninklijkhuis.nl''</ref> | |||
== Maatschappelijke functies == | == Maatschappelijke functies == | ||
Prins Friso | Prins Friso bekleedde de volgende maatschappelijke functies: | ||
*Erevoorzitter | * Erevoorzitter [[Prins Claus Fonds]], een positie die hij deelde met zijn jongere broer prins [[Constantijn der Nederlanden|Constantijn]] | ||
*Lid | * Lid College van Advies Stichting [[Christiaan Huygensprijs]] | ||
*Beschermheer | * Beschermheer [[Vereniging De Hollandsche Molen]] | ||
== Privé == | == Privé == | ||
=== | === Ontkenning homoseksualiteit === | ||
Doordat Friso in zijn jonge jaren nooit met vriendinnen in de openbaarheid kwam, werd hier en daar in de media gesuggereerd dat hij mogelijk [[homoseksueel]] was. Roddelbladen publiceerden erover, alsook de homobladen [[sQueeze]] en [[Gay Krant]]. In [[Eindhoven]] werd in 1998 een maandelijks homofeest naar hem genoemd, het Friso-feest. Nadat enkele serieuze kranten zich hadden afgevraagd wat de gevolgen zouden zijn voor het koningshuis als een homoseksuele prins eventueel koning zou worden, bracht Friso op 14 februari 2001 via de [[Rijksvoorlichtingsdienst]] (RVD) een officiële verklaring uit, waarin hij meldde „niet homoseksueel, maar heteroseksueel” te zijn. Directeur-generaal [[Eef Brouwers]] van de RVD liet weten dat „de prins beweringen dat hij iets zou zijn wat hij niet is, meer dan beu is”.<ref>{{Citeer web |url=http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2770737/2001/02/15/Prins-Friso-Ik-ben-hetero-geen-homo.dhtml |titel=Prins Friso: Ik ben hetero, geen homo |uitgever=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=15 februari 2001 |bezochtdatum=17 augustus 2013}}</ref> | |||
Op | Op 7 juli 2002 meldde de RVD dat [[Mabel Wisse Smit]] „tot de nauwe vriendenkring van de prins” behoorde. Een jaar later, op 30 juni 2003, volgde de verloving. | ||
=== | === Huwelijk === | ||
Nadat Friso zich verloofd had met Mabel, schreef [[minister-president]] [[Jan Peter Balkenende]] op 10 oktober 2003 aan het parlement dat Friso en Mabel ’onvolledige en onjuiste’ informatie hadden gegeven over Mabels contacten met de in 1991 vermoorde drugscrimineel [[Klaas Bruinsma (drugsbaron)|Klaas Bruinsma]] en dat de regering daarom besloten had voor het voorgenomen huwelijk geen [[toestemmingswet]] in te dienen bij de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]].<ref name="brieven">[http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/archief/article/detail/1766032/2003/10/11/De-brieven-van-Friso-en-Balkenende.dhtml De brieven van Friso en Balkenende], ''Trouw'', 11 oktober 2003</ref> | |||
Friso had naar aanleiding van de controverse een dag eerder schriftelijk bij Balkenende aangegeven zelf ook niet meer de Staten-Generaal om toestemming te willen vragen. Hij gaf aan desondanks toch met Mabel te zullen trouwen.<ref name="brieven"></ref> | |||
Friso schreef in het door hem openbaar gemaakte schrijven dat hij en Mabel ten onrechte de indruk hadden gewekt „dat het ging om een oppervlakkige relatie van ongeveer twee en een halve maand in 1989, met daarna nog een enkele ontmoeting”. Hij gaf aan dat in tegenstelling tot wat gezegd was, de contacten niet waren beëindigd, nadat Mabel zich bewust was geworden van Bruinsma`s criminele activiteiten.<ref name="brieven"></ref> | |||
In werkelijkheid, zo gaf Friso toe, betrof het „meer dan een oppervlakkige relatie” en hadden Mabel en Bruinsma gedurende drie maanden in 1989 „regelmatig contact met elkaar”. „Toen Mabel zich bewust werd van zijn activiteiten heeft zij in de daarop volgende anderhalf jaar hem nog met enige regelmaat gezien”, aldus Friso in zijn brief. „Feit is ook”, zo schrijft hij, „dat Mabel meerdere malen gelogeerd heeft bij de heer Bruinsma”.<ref name="brieven"></ref> | |||
Friso en Mabel trouwden op 24 april 2004 in [[Delft]]. Het huwelijksfeest werd sober gevierd in verband met het overlijden van Friso’s grootmoeder, prinses Juliana, een maand eerder. In de [[Oude_Kerk_(Delft)|Oude Kerk]] zegende [[dominee]] [[Carel ter Linden]] het huwelijk in. Getuigen van de bruidegom bij de kerkelijke inzegening waren zijn beide broers, zijn vrienden Lodewijk Beijst en Dante Weijerman en zijn nichtje Sophie von der Recke, een dochter van de jongste zuster van prins Claus. | |||
Doordat er voor het huwelijk geen toestemming was gevraagd bij de Staten-Generaal werden hij en zijn eventuele toekomstige afstammelingen op grond van artikel 28 van de Grondwet van de erfopvolging uitgesloten. Op grond van de [[Wet lidmaatschap koninklijk huis]] verloor hij daarmee ook het lidmaatschap van het [[Koninklijk Huis (Nederland)|Koninklijk Huis]]. Tevens verloor hij de titel ’Prins der Nederlanden’. Bij Koninklijk Besluit van 19 maart 2004, nr. 126, is bepaald dat Friso het gebruik van de titel ’Prins van Oranje-Nassau’ als persoonsgebonden en niet-erfelijke titel mocht voortzetten, evenals het predicaat ’Koninklijke Hoogheid’. Voorts werd aan prins Friso vanaf het tijdstip van de voltrekking van zijn voorgenomen huwelijk de erfelijke titel van [[graaf (titel)|graaf]] verleend met de [[geslachtsnaam]] [[Van Oranje-Nassau van Amsberg]].<ref name="kb"/> | |||
Het echtpaar kreeg twee kinderen: | |||
* Emma '''Luana''' Ninette Sophie, gravin van Oranje-Nassau, jonkvrouw van Amsberg (26 maart 2005) | |||
* Joanna '''Zaria''' Nicoline Milou, gravin van Oranje-Nassau, jonkvrouw van Amsberg (18 juni 2006) | |||
=== Gift aan William J. Clinton Foundation === | |||
Friso schonk een bedrag van 100.000 tot 250.000 [[Amerikaanse dollar]] aan de [[William J. Clinton Foundation]] van de voormalige Amerikaanse president [[Bill Clinton]]. Het fonds maakte in december 2008 de giften bekend van alle donateurs, maar gaf niet de exacte bedragen. Alleen de orde van grootte werd aangegeven. Wanneer Friso de schenking deed, werd evenmin bekendgemaakt.<ref>[http://vorige.nrc.nl/binnenland/article2098698.ece Friso en Postcode Loterij doneren aan Bill Clinton], ''NRC Handelsblad'', 19 december 2008</ref> | |||
=== Persoonlijkheid === | |||
Friso schuwde de publiciteit en wilde zo weinig mogelijk publieke verplichtingen.<ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/9644/Prins-Johan-Friso-overleden/article/detail/3491960/2013/08/14/Begrafenis-van-prins-Friso-wordt-geen-publieke-show.dhtml Begrafenis van prins Friso wordt geen publieke show], ''[[de Volkskrant]]'', 14 augustus 2013</ref> | |||
Hij noemde zichzelf resultaatgericht.<ref>[http://nos.nl/koningshuis/video/36559-gesprek-met-prins-friso-en-mabel-wisse-smit-2004.html Gesprek met prins Friso en Mabel Wisse Smit], ''NOS'', 19 april 2004</ref> Friso stond bij familie en vrienden erom bekend dat hij heel direct kon zijn en een uitgesproken mening kon hebben.<ref>[http://nos.nl/koningshuis/artikel/541064-friso-kon-heel-direct-zijn.html Friso kon heel direct zijn], ''NOS'', 16 augustus 2013</ref> | |||
== [[Ski ongeluk prins Friso]] == | |||
[[Bestand:Graf prins Friso.jpg|thumb|350px|Graf Prins Friso.]] | |||
Tijdens zijn laatste vakantiedag in het Oostenrijkse [[Lech (Vorarlberg)|Lech]] raakte Friso op 17 februari 2012 met zijn plaatselijke jeugdvriend Florian Moosbrugger bedolven onder een [[sneeuwlawine]].<ref>{{de}}{{Citeer web |url=http://www.krone.at/Schlagzeilen/Arlberg_Prinz_Johan_Friso_von_Lawine_verschuettet-Drama_um_Prinzen-Story-312080 |titel=Arlberg: Prinz Johan Friso von Lawine verschüttet |auteur=C. Budin, T. Schrems en G. Krauthackl |uitgever=''Krone.at'' |datum=17 februari 2012|bezochtdatum=17 februari 2012}}</ref> Moosbrugger wist zich te bevrijden, mede doordat hij een [[lawine-airbag]] droeg. Doordat Friso een [[lawinepiep]] bij zich had, wisten de reddingswerkers waar hij lag. Friso lag onder een laag van veertig centimeter sneeuw. Vijfentwintig minuten na het ongeval werd hij bevrijd. Al die tijd hadden zijn hersens te weinig zuurstof gehad. Ter plekke werd hij gedurende vijftig minuten [[reanimatie|gereanimeerd]].<ref>[http://nos.nl/koningshuis/video/539329-17-februari-2012-de-dag-van-het-ongeluk-van-prins-friso.html 17 februari 2012, de dag van het ongeluk van prins Friso], ''NOS'', 12 augustus 2012</ref> Toen zijn hart weer begon te kloppen, werd hij per helikopter naar het [[Landeskrankenhaus Innsbruck|Landeskrankenhaus]] in [[Innsbruck]] gebracht. Friso bevond zich ten tijde van het ongeval in het zogenaamde vrije skigebied, buiten de piste. Het lawinegevaar was die dag [[Lawine#Classificatie van het gevaar|4 op een schaal van 5]], wat betekent dat buiten de pistes skiën een groot risico inhoudt. | |||
Uit [[Magnetic resonance imaging|MRI]]-onderzoek bleek dat Friso aan het [[hypoxie (medisch)|zuurstofgebrek]] een ’massieve beschadiging’ van de hersens had overgehouden. Hij bevond zich in comateuze toestand. Het was zeer onzeker of hij ooit weer bij [[bewustzijn]] zou komen.<ref>[http://nos.nl/artikel/344599-friso-heeft-ernstige-hersenschade.html Friso heeft ernstige hersenschade], ''NOS'', 24 februari 2012</ref><ref>[http://www.koninklijkhuis.nl/nieuws/nieuwsberichten/2012/februari/zijne-koninklijke-hoogheid-prins-friso-24-februari-2012-1310/ Mededeling van het Koninklijk Huis: Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Friso, ''koninklijkhuis.nl'', 24 februari 2012]</ref> | |||
Op 1 maart 2012 werd Friso overgebracht naar het [[Wellington Hospital]] in zijn woonplaats Londen.<ref>[http://www.bnr.nl/topic/prins-friso/222034-1203/rvd-friso-in-londen RVD: Friso in Londen], ''[[BNR Nieuwsradio]]'', 1 maart 2012</ref> De RVD deelde op 19 november 2012 mee dat de prins ’sinds kort’ (...) ’af en toe tekenen’ vertoonde ’van zeer gering bewustzijn’. De overheidsdienst meldde dat de gezondheidstoestand onzeker bleef en dat het medisch team nog steeds ’zeer bezorgd’ was.<ref>[http://www.koninklijkhuis.nl/nieuws/nieuwsberichten/2012/november/zijne-koninklijke-hoogheid-prins-friso/ Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Friso], ''[[Rijksvoorlichtingsdienst]]'', 19 november 2012</ref> | |||
Op 9 juli 2013 werd de prins naar [[Paleis Huis ten Bosch]] in Den Haag gebracht, aangezien verdere behandeling in het ziekenhuis geen meerwaarde meer zou hebben.<ref>{{de}}[http://www.bunte.de/newsline/prinzessin-mabel-bittet-die-medien-um-privatsphaere_aid_43301.html Prinzessin Mabel bittet die Medien um Privatsphäre], ''Bunte'', 10 juli 2013</ref> Friso verkeerde volgens de RVD tot zijn overlijden in een [[minimaal-bewuste toestand]].{{#tag:ref|In het [[Engels]] bekend als ’minimally conscious state’, ook MCS genoemd.}} | |||
== Overlijden == | |||
Prins Friso overleed op 12 augustus 2013 op 44-jarige leeftijd in Paleis Huis ten Bosch, volgens de Rijksvoorlichtingsdienst „aan complicaties die zijn opgetreden ten gevolge van de hersenbeschadiging veroorzaakt door zuurstoftekort bij zijn ski-ongeval in Lech, Oostenrijk”.<ref>[http://www.koninklijkhuis.nl/nieuws/nieuwsberichten/2013/augustus/zijne-koninklijke-hoogheid-prins-friso-overleden/ Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Friso overleden], ''koninklijkhuis.nl'', 12 augustus 2013</ref> | |||
Friso werd op 16 augustus 2013 in besloten kring begraven op de [[Nederlands Hervormde Begraafplaats Hoge Vuurseweg]] in [[Lage Vuursche]]. Voorafgaand was er een besloten rouwplechtigheid in de plaatselijke [[Stulpkerk]], die werd geleid door dominee Carel ter Linden.<ref>[http://www.nu.nl/binnenland/3549610/prins-friso-vrijdag-in-besloten-kring-begraven.html Prins Friso vrijdag in besloten kring begraven], ''Nu.nl'', 13 augustus 2013, laatst geraadpleegd op 13 augustus 2013</ref> Alleen familieleden en naasten waren aanwezig.{{#tag:ref|Onder de aanwezigen bevonden zich Friso’s peetoom koning [[Harald V van Noorwegen]], Florian Moosbrugger en de [[Italië|Italiaanse]] minister van Buitenlandse Zaken [[Emma Bonino]], die de peettante is van gravin Luana.}} Prins Friso was, sinds de begrafenis van prinses [[Marianne van Oranje-Nassau|Marianne]] in 1883, de eerste Oranje die niet bijgezet maar begraven werd. | |||
Op 2 november 2013 vond in de Oude Kerk in Delft een besloten herdenkingsbijeenkomst plaats voor familie, vrienden en collega’s. Onder de <!--300 buitenlandse--> aanwezigen bevonden zich de zanger [[Bono (zanger)|Bono]], [[Kofi Annan]], aartsbisschop [[Desmond Tutu]] en het kroonprinselijk paar uit Noorwegen.<ref>[http://www.trouw.nl/tr/nl/13209/Troonswisseling/article/detail/3538004/2013/11/02/Koning-Willem-Alexander-De-wond-begint-te-genezen.dhtml Koning Willem-Alexander: „De wond begint te genezen”], Trouw.nl, 2 november 2013</ref> Er werden onder meer twee liederen gezongen uit de [[Sahel Opera]], die uit een idee van Friso’s vader ontstond. | |||
== Kwartierstaat== | |||
{{:Kwartierstaat Friso van Oranje-Nassau van Amsberg}} | |||
== | == Onderscheidingen == | ||
Prins Friso ontving de volgende onderscheidingen: | |||
* [[Ridder (ridderorde)|Ridder]] [[Grootkruis]] in de [[Orde van de Nederlandse Leeuw]] | |||
* Ridder Grootkruis in de [[Huisorde van Oranje]] | |||
* Ridder Grootkruis in de [[Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau]] | |||
{{ | == Externe links == | ||
* [http://nos.nl/video/6154-geboorte-prins-johan-friso.html Aangifte burgerlijke stand geboorte prins Friso], ''[[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]'', 28 augustus 2008 | |||
{{References | * [http://nos.nl/koningshuis/video/lq/373009-prins-friso-wordt-gedoopt-in-utrecht.html Prins Friso wordt gedoopt in Utrecht], ''NOS'', 12 maart 2011 | ||
* [http://nos.nl/koningshuis/video/36560-het-huwelijk-van-prins-friso-en-mabel-wisse-smit-2004.html Huwelijksdag van prins Friso en Mabel Wisse Smit], ''NOS'', 24 april 2004 | |||
{{Commonscat|Prince Friso of Orange-Nassau}} | |||
{{Wikiquote}} | |||
{{Appendix|2= | |||
{{References}} | |||
}} | }} | ||
[[Categorie:Oranje-Nassau van Amsberg]] | {{authority control|TYPE=p|Wikidata=Q352981 }} | ||
[[Categorie:Van Oranje-Nassau van Amsberg]] | |||
Huidige versie van 27 dec 2021 om 08:21
| Johan Friso Bernhard Christiaan David van Oranje-Nassau van Amsberg | ||
| 1968–2013 | ||
| ||
| Friso van Oranje-Nassau van Amsberg in 2008 | ||
| Prins der Nederlanden | ||
| Periode | 25 september 1968 – 24 april 2004 | |
| Prins van Oranje-Nassau | ||
| Periode | 25 september 1968 – 12 augustus 2013 | |
| Graaf van Oranje-Nassau | ||
| Periode | 24 april 2004 – 12 augustus 2013 | |
| Vader | Claus van Amsberg | |
| Moeder | prinses Beatrix | |
| Dynastie | Oranje-Nassau | |
| Broers/zussen | koning Willem-Alexander prins Constantijn | |
| Partner van | Mabel Wisse Smit | |
| Kinderen | Luana (2005) Zaria (2006) | |
| Geboorteplaats | Utrecht | |
| Website | ||
Johan Friso Bernhard Christiaan David, Prins van Oranje-Nassau, graaf van Oranje-Nassau,[1] jonkheer van Amsberg[2] (Utrecht, 25 september 1968 – Den Haag, 12 augustus 2013) was het tweede kind van prinses Beatrix en prins Claus en een jongere broer van koning Willem-Alexander. Daarmee was hij bij zijn geboorte derde in de lijn om zijn grootmoeder koningin Juliana op te volgen als staatshoofd van het Koninkrijk der Nederlanden.
Friso was zijn roepnaam. Desondanks stond hij tot 2004 in de media bekend als Johan Friso. Dat jaar liet hij in een officiële verklaring weten in het vervolg Friso genoemd te willen worden.[3]
De prins werd officieel aangeduid als Zijne Koninklijke Hoogheid prins Friso van Oranje-Nassau, met prins van Oranje-Nassau als persoonlijke titel.
Jeugd
Friso werd geboren in het Academisch Ziekenhuis in Utrecht. De toenmalige 'hofpredikant' Henk Kater doopte hem op 28 december 1968 in de Dom van Utrecht.[4] Zijn peetouders waren zijn maternale grootmoeder koningin Juliana, prins Harald van Noorwegen, Herman van Roijen, Johan Christian Freiherr von Jenisch en Christina von Amsberg, een jongere zus van zijn vader.[4]
Zijn jeugdjaren bracht hij tot 1981 met zijn ouders en twee broers door op kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche. „Je mag Alex wel in elkaar slaan, maar niet doodslaan, want dan moet ik koning worden”, is een bekende uitspraak van hem uit zijn kindertijd over zijn broer Willem-Alexander en zijn afkeer van het koningschap.[5]
Studies
De prins doorliep de lagere school op de Nieuwe Baarnse School. Daarna ging hij naar Het Baarnsch Lyceum in Baarn dat hij in 1981 inruilde voor het Eerste Vrijzinnig Christelijk Lyceum in Den Haag, waar hij in 1986 zijn vwo-diploma behaalde. Van 1986 tot en met 1988 volgde hij de studie Mechanical Engineering aan het College of Engineering van de Universiteit van Californië in Berkeley, die hij met succes afrondde. Voor de militaire dienstplicht werd hij afgekeurd wegens astma.[6]
Van 1988 tot 1994 studeerde hij Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek aan de Technische Universiteit Delft, waar hij zijn ingenieurstitel behaalde bij professor Klaas Smit. Bij de Amerikaanse vliegtuigfabrikant McDonnell Douglas liep hij stage.[5]
Vanaf 1990 studeerde hij tevens bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In 1995 slaagde hij hier voor zijn doctoraalexamen. Door het behalen van drie universitaire diploma’s begon men hem in de media ’prins bolleboos’ te noemen.
Om voorbereid te zijn op een eventueel koningschap volgde hij privélessen in onder andere parlementaire geschiedenis en Nederlands Recht.
Carrière
Friso werkte vanaf 1995 als fellow consultant bij McKinsey & Company in Amsterdam.[6] In 1996 stopte hij bij dit bedrijf. In 1997 volgde de prins een postdoctorale opleiding aan het European Institute of Business Administration (INSEAD) te Fontainebleau in Frankrijk, waar hij zijn Master of Business Administration behaalde.
Na voltooiing van deze studie kreeg Friso in 1998 een baan aangeboden bij de zakenbank Goldman Sachs International in Londen, waar hij Friso Vanoranje heette.[6] In april 2003 nam hij er ontslag als vicepresident investment banking.[7] Per 1 maart 2004 werd hij parttime mededirecteur van TNO Space te Delft.
Friso was betrokken bij innovatieve ondernemingen op het gebied van duurzame energie, medische diensten, duurzame voedsel & landbouw, en technologie, onder andere bij Rabo Ventures. Friso was medeoprichter van het MRI Centrum in Amsterdam, een commerciële medische instelling met meerdere locaties die zich focust op het maken van scans. De prins was tevens medeoprichter en aandeelhouder van de luchtvaartmaatschappij Wizz Air,[8] een prijsvechter met voornamelijk Oost-Europese bestemmingen. Daarnaast had de prins enkele commissariaten bij bedrijven en organisaties. Zo was hij van 2004 tot 2013 lid van de Raad van Bestuur van het Belgische Telenet.
Per 1 januari 2011 was Friso werkzaam bij URENCO, een consortium dat verrijkt uranium produceert. Hij trad in dienst op het hoofdkantoor in het Engelse Stoke Poges ter voorbereiding op zijn functie als financieel directeur, die op 1 april dat jaar inging. Hij werd tevens lid van de Raad van Bestuur.[7] Op 5 oktober 2012 aanvaardde de Raad van Bestuur van URENCO zijn ontslag. Na overleg met zijn familie waren beide partijen tot de conclusie gekomen dat URENCO continuïteit nodig had en dat Friso binnen afzienbare tijd zijn werkzaamheden niet zou kunnen hervatten nadat hij door het ski-ongeval op 12 februari van dat jaar in een coma was terecht gekomen.[9]
De prins ondersteunde initiatieven om innovatie en techniek te bevorderen, zoals Jet-Net (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland), de Stichting Toekomstbeeld der Techniek en de Stichting Biowetenschappen en Maatschappij, die mede door zijn vader was opgericht. Hij was eerder betrokken bij de Stichting De Avond van Wetenschap & Maatschappij en Witteveen+Bos.[10]
Maatschappelijke functies
Prins Friso bekleedde de volgende maatschappelijke functies:
- Erevoorzitter Prins Claus Fonds, een positie die hij deelde met zijn jongere broer prins Constantijn
- Lid College van Advies Stichting Christiaan Huygensprijs
- Beschermheer Vereniging De Hollandsche Molen
Privé
Ontkenning homoseksualiteit
Doordat Friso in zijn jonge jaren nooit met vriendinnen in de openbaarheid kwam, werd hier en daar in de media gesuggereerd dat hij mogelijk homoseksueel was. Roddelbladen publiceerden erover, alsook de homobladen sQueeze en Gay Krant. In Eindhoven werd in 1998 een maandelijks homofeest naar hem genoemd, het Friso-feest. Nadat enkele serieuze kranten zich hadden afgevraagd wat de gevolgen zouden zijn voor het koningshuis als een homoseksuele prins eventueel koning zou worden, bracht Friso op 14 februari 2001 via de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) een officiële verklaring uit, waarin hij meldde „niet homoseksueel, maar heteroseksueel” te zijn. Directeur-generaal Eef Brouwers van de RVD liet weten dat „de prins beweringen dat hij iets zou zijn wat hij niet is, meer dan beu is”.[11]
Op 7 juli 2002 meldde de RVD dat Mabel Wisse Smit „tot de nauwe vriendenkring van de prins” behoorde. Een jaar later, op 30 juni 2003, volgde de verloving.
Huwelijk
Nadat Friso zich verloofd had met Mabel, schreef minister-president Jan Peter Balkenende op 10 oktober 2003 aan het parlement dat Friso en Mabel ’onvolledige en onjuiste’ informatie hadden gegeven over Mabels contacten met de in 1991 vermoorde drugscrimineel Klaas Bruinsma en dat de regering daarom besloten had voor het voorgenomen huwelijk geen toestemmingswet in te dienen bij de Staten-Generaal.[12]
Friso had naar aanleiding van de controverse een dag eerder schriftelijk bij Balkenende aangegeven zelf ook niet meer de Staten-Generaal om toestemming te willen vragen. Hij gaf aan desondanks toch met Mabel te zullen trouwen.[12] Friso schreef in het door hem openbaar gemaakte schrijven dat hij en Mabel ten onrechte de indruk hadden gewekt „dat het ging om een oppervlakkige relatie van ongeveer twee en een halve maand in 1989, met daarna nog een enkele ontmoeting”. Hij gaf aan dat in tegenstelling tot wat gezegd was, de contacten niet waren beëindigd, nadat Mabel zich bewust was geworden van Bruinsma`s criminele activiteiten.[12]
In werkelijkheid, zo gaf Friso toe, betrof het „meer dan een oppervlakkige relatie” en hadden Mabel en Bruinsma gedurende drie maanden in 1989 „regelmatig contact met elkaar”. „Toen Mabel zich bewust werd van zijn activiteiten heeft zij in de daarop volgende anderhalf jaar hem nog met enige regelmaat gezien”, aldus Friso in zijn brief. „Feit is ook”, zo schrijft hij, „dat Mabel meerdere malen gelogeerd heeft bij de heer Bruinsma”.[12]
Friso en Mabel trouwden op 24 april 2004 in Delft. Het huwelijksfeest werd sober gevierd in verband met het overlijden van Friso’s grootmoeder, prinses Juliana, een maand eerder. In de Oude Kerk zegende dominee Carel ter Linden het huwelijk in. Getuigen van de bruidegom bij de kerkelijke inzegening waren zijn beide broers, zijn vrienden Lodewijk Beijst en Dante Weijerman en zijn nichtje Sophie von der Recke, een dochter van de jongste zuster van prins Claus.
Doordat er voor het huwelijk geen toestemming was gevraagd bij de Staten-Generaal werden hij en zijn eventuele toekomstige afstammelingen op grond van artikel 28 van de Grondwet van de erfopvolging uitgesloten. Op grond van de Wet lidmaatschap koninklijk huis verloor hij daarmee ook het lidmaatschap van het Koninklijk Huis. Tevens verloor hij de titel ’Prins der Nederlanden’. Bij Koninklijk Besluit van 19 maart 2004, nr. 126, is bepaald dat Friso het gebruik van de titel ’Prins van Oranje-Nassau’ als persoonsgebonden en niet-erfelijke titel mocht voortzetten, evenals het predicaat ’Koninklijke Hoogheid’. Voorts werd aan prins Friso vanaf het tijdstip van de voltrekking van zijn voorgenomen huwelijk de erfelijke titel van graaf verleend met de geslachtsnaam Van Oranje-Nassau van Amsberg.[2]
Het echtpaar kreeg twee kinderen:
- Emma Luana Ninette Sophie, gravin van Oranje-Nassau, jonkvrouw van Amsberg (26 maart 2005)
- Joanna Zaria Nicoline Milou, gravin van Oranje-Nassau, jonkvrouw van Amsberg (18 juni 2006)
Gift aan William J. Clinton Foundation
Friso schonk een bedrag van 100.000 tot 250.000 Amerikaanse dollar aan de William J. Clinton Foundation van de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton. Het fonds maakte in december 2008 de giften bekend van alle donateurs, maar gaf niet de exacte bedragen. Alleen de orde van grootte werd aangegeven. Wanneer Friso de schenking deed, werd evenmin bekendgemaakt.[13]
Persoonlijkheid
Friso schuwde de publiciteit en wilde zo weinig mogelijk publieke verplichtingen.[14] Hij noemde zichzelf resultaatgericht.[15] Friso stond bij familie en vrienden erom bekend dat hij heel direct kon zijn en een uitgesproken mening kon hebben.[16]
Ski ongeluk prins Friso
Tijdens zijn laatste vakantiedag in het Oostenrijkse Lech raakte Friso op 17 februari 2012 met zijn plaatselijke jeugdvriend Florian Moosbrugger bedolven onder een sneeuwlawine.[17] Moosbrugger wist zich te bevrijden, mede doordat hij een lawine-airbag droeg. Doordat Friso een lawinepiep bij zich had, wisten de reddingswerkers waar hij lag. Friso lag onder een laag van veertig centimeter sneeuw. Vijfentwintig minuten na het ongeval werd hij bevrijd. Al die tijd hadden zijn hersens te weinig zuurstof gehad. Ter plekke werd hij gedurende vijftig minuten gereanimeerd.[18] Toen zijn hart weer begon te kloppen, werd hij per helikopter naar het Landeskrankenhaus in Innsbruck gebracht. Friso bevond zich ten tijde van het ongeval in het zogenaamde vrije skigebied, buiten de piste. Het lawinegevaar was die dag 4 op een schaal van 5, wat betekent dat buiten de pistes skiën een groot risico inhoudt.
Uit MRI-onderzoek bleek dat Friso aan het zuurstofgebrek een ’massieve beschadiging’ van de hersens had overgehouden. Hij bevond zich in comateuze toestand. Het was zeer onzeker of hij ooit weer bij bewustzijn zou komen.[19][20]
Op 1 maart 2012 werd Friso overgebracht naar het Wellington Hospital in zijn woonplaats Londen.[21] De RVD deelde op 19 november 2012 mee dat de prins ’sinds kort’ (...) ’af en toe tekenen’ vertoonde ’van zeer gering bewustzijn’. De overheidsdienst meldde dat de gezondheidstoestand onzeker bleef en dat het medisch team nog steeds ’zeer bezorgd’ was.[22]
Op 9 juli 2013 werd de prins naar Paleis Huis ten Bosch in Den Haag gebracht, aangezien verdere behandeling in het ziekenhuis geen meerwaarde meer zou hebben.[23] Friso verkeerde volgens de RVD tot zijn overlijden in een minimaal-bewuste toestand.[24]
Overlijden
Prins Friso overleed op 12 augustus 2013 op 44-jarige leeftijd in Paleis Huis ten Bosch, volgens de Rijksvoorlichtingsdienst „aan complicaties die zijn opgetreden ten gevolge van de hersenbeschadiging veroorzaakt door zuurstoftekort bij zijn ski-ongeval in Lech, Oostenrijk”.[25]
Friso werd op 16 augustus 2013 in besloten kring begraven op de Nederlands Hervormde Begraafplaats Hoge Vuurseweg in Lage Vuursche. Voorafgaand was er een besloten rouwplechtigheid in de plaatselijke Stulpkerk, die werd geleid door dominee Carel ter Linden.[26] Alleen familieleden en naasten waren aanwezig.[27] Prins Friso was, sinds de begrafenis van prinses Marianne in 1883, de eerste Oranje die niet bijgezet maar begraven werd.
Op 2 november 2013 vond in de Oude Kerk in Delft een besloten herdenkingsbijeenkomst plaats voor familie, vrienden en collega’s. Onder de aanwezigen bevonden zich de zanger Bono, Kofi Annan, aartsbisschop Desmond Tutu en het kroonprinselijk paar uit Noorwegen.[28] Er werden onder meer twee liederen gezongen uit de Sahel Opera, die uit een idee van Friso’s vader ontstond.
Kwartierstaat
Onderscheidingen
Prins Friso ontving de volgende onderscheidingen:
- Ridder Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- Ridder Grootkruis in de Huisorde van Oranje
- Ridder Grootkruis in de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau
Externe links
- Aangifte burgerlijke stand geboorte prins Friso, NOS, 28 augustus 2008
- Prins Friso wordt gedoopt in Utrecht, NOS, 12 maart 2011
- Huwelijksdag van prins Friso en Mabel Wisse Smit, NOS, 24 april 2004
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Prince Friso of Orange-Nassau op Wikimedia Commons.
Citaten van of over Friso van Oranje-Nassau van Amsberg op Wikiquote
