Zwarte Zee

Zwarte Zee
Bestand:Locatie Zwarte Zee.PNG
Locatie	tussen Europa en Klein-Azië
Oppervlakte	422 000 km²
Diepte (max.)	2210 m
Afbeeldingen
De Zwarte Zee vanuit de ruimte
De Zwarte Zee vanuit de ruimte
Bestand:Morzeczarne1.jpg

De Zwarte Zee ligt ingeklemd tussen Europa en Klein-Azië. De landen rond de Zwarte Zee zijn Turkije, Bulgarije, Roemenië, Oekraïne, Rusland en Georgië. De zee is bij Istanboel via de zee-engte van de Bosporus, de Zee van Marmara en de Dardanellen met de Egeïsche Zee en Middellandse Zee verbonden. Het diepste punt is 2210 meter. De oppervlakte bedraagt 422.000 km².

Geografische kenmerken

De Zwarte Zee wordt gevoed door vijf grote rivieren: de Donau, de Dnjepr, de Dnjestr, de Don en de Koeban. Verder zijn er vier rivieren die in Turkije ontspringen. Te weten van west naar oost, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak en de Çoruh. De laatste stroomt bij Batoemi in Georgië de zee in. Het kustgebied is in het westen en noorden vlak, maar in het oosten en zuiden en ook bij het schiereiland de Krim bergachtig. Ten oosten daarvan ligt de Zee van Azov.

Door de relatief nauwe verbinding tussen de Zwarte Zee en de Middellandse Zee lopen twee stromingen:

• een oppervlakkige stroming met oppervlaktewater van de Zwarte Zee, dat een relatief laag zoutgehalte (ca. 18 ‰) heeft vanwege de overvloedige wateraanvoer door de grote rivieren;
• een dieptestroming met veel zouter water (ca. 40 ‰) uit de Middellandse Zee.

Door het hogere soortelijke massa verspreidt het zoute dieptewater zich over de gehele bodem van de Zwarte Zee. Van menging met het oppervlaktewater is vrijwel geen sprake. Dit heeft tot gevolg dat er nagenoeg geen zuurstof wordt toegevoerd aan de diepere lagen. Beneden de 150 meter diepte is de Zwarte Zee een anoxische, dode zee, terwijl de oppervlaktewateren juist tamelijk visrijk zijn. Dode organische materie uit de bovenlaag zinkt in grote hoeveelheden naar de diepte, waar deze materie door de anaerobe bacteriën slechts gedeeltelijk wordt afgebroken. Hierbij komt waterstofsulfide vrij, dat de diepere waterlagen vergiftigt.

De naam

In de oudheid werd de Zwarte Zee regelmatig bevaren door de Grieken, die deze zee aanduidden met de naam Pontos Euxeinos, de Gastvrije Zee. De Zwarte Zee was in werkelijkheid juist berucht door haar stormen in de herfst en winter. Oorspronkelijk werd zij dan ook Pontos Axeinos genoemd, de Ongastvrije Zee, maar de Griekse zeelui waren bang om met het gebruiken van deze naam de goden van de zee te provoceren en kozen daarom voor een eufemistische naam.

Kara betekent zwart en noord in de Turkse talen. Nomadische volkeren geven geografische objecten meestal een naam aan de hand van hun ligging ten opzichte van hun rijk. Tevens heeft Kara (zwart) een bijkomende betekenis van onherbergzaamheid. Naast de ligging zijn dus ook de slechte weersomstandigheden de aanleiding voor de Turkse naam Kara Deniz, waaraan de in de meeste moderne talen gangbare naam "Zwarte Zee" is afgeleid.

De overstroming van de Zwarte Zee na de ijstijd

Zie Zwarte Zee, overstroming na de ijstijd voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Zwarte Zee was een reusachtig zoetwatermeer gedurende de laatste ijstijd, het Weichselien. Enerzijds stonden de oceanen en de daarmee in open verbinding staande Middellandse Zee 120 m lager dan het huidige niveau omdat veel water lag opgeslagen in enorme landijsmassa's. Anderzijds stond de Zwarte Zee zelf ook 70 tot 155 m lager dan nu door de toegenomen verdamping en verminderde aanvoer van rivieren. Waar zich nu de Bosporus bevindt, was er enkel een droge depressie van circa 15 tot 50 m diep.

Er was dus geen verbinding tussen de Zwarte Zee en de Middellandse Zee. De Zwarte Zee werd steeds zoeter door de aanvoer van rivierwater.

Toen na de ijstijd de zeespiegel weer steeg, kwam er een moment dat de Middellandse Zee en de Zwarte Zee weer met elkaar werden verbonden. Over de manier waarop dat gegaan is, bestaan verschillende inzichten. De twee voornaamste theorieën worden gegeven door de geologen William Ryan en Candace Major.

Belangrijke havens

• Istanboel (Turkije)
• Boergas (Bulgarije)
• Varna (Bulgarije)
• Constanţa (Roemenië) (Zie Haven van Constanţa)
• Odessa (Oekraïne)
• Sebastopol (Oekraïne/Rusland)
• Rostov aan de Don (aan de Zee van Azov) (Rusland)
• Novorossiejsk (Rusland)
• Batoemi (Georgië)
• Trabzon (Turkije)
• Samsun (Turkije)
• Zonguldak (Turkije)

zie ook Cherson

Maritieme grensgeschillen

Op 3 februari 2009 werden door het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag naar aanleiding van een voorgelegd geschil tussen deze staten de maritieme grenzen van Roemenië en Oekraïne vastgelegd. Daarbij werd niet de aanspraak van een van beide staten toegekend, maar werd een methode gevolgd gebaseerd op de VN-zeerechtverdrag (UNCLOS) uit 1982, alsook eigen jurisprudentie.

Roemenië had het geschil met Oekraïne op 16 september 2004 aanhangig gemaakt. De kwestie werd ook van belang geacht wegens de aanwezigheid van olie en gas in de bodem van het betwist stuk zee. Een geschilpunt was ook of een gebied genaamd Slangeneiland van invloed kon zijn op de getrokken grens, al naargelang of het als een (onbewoond) eiland dan wel als een rots werd betiteld. Volgens het oordeel van het hof was er geen reden om op grond van de aanwezigheid van deze plek op de kaart de vanuit de kust getrokken grens te verleggen.

In 1948 had de toenmalige Sovjet-Unie bewerkstelligd dat dit Slangeneiland aan de Sovjet-Unie werd afgestaan, maar na het uiteenvallen daarvan werd het opgeëist door Oekraïne. Terwijl het eiland nog betwist werd, tekenden Roemenië en Oekraïne in 1997 een burenverdrag, op grond waarvan Roemenië de kwestie kon voorleggen aan het ICJ.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen Ballard, R. et al. (2001), Deepwater archeology of the Black Sea: The 2000 season at Sisop, Turkey. American Journal of Archeology 105, 607-23. korte samenvatting van lezing op congres: http://gsa.confex.com/gsa/inqu/finalprogram/abstract_54332.htm

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Black Sea op Wikimedia Commons.

43°17′49″N, 34°1′46″E