Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Orka
| Orka IUCN-status: Onzeker[1] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Orka (Orcinus orca) | |||||||
| Taxonomische indeling | |||||||
| |||||||
| Soort | |||||||
| Orcinus orca Linnaeus, 1758 |
De orka oftewel zwaardwalvis oftewel Orcinus orca is de grootste predator onder de dolfijnen (Delphinidae).
Beschrijving
Orka's zijn gemakkelijk te herkennen: ze zijn zwart bovenaan, wit onderaan en hebben een witte vlek net boven de ogen. Iedere orka heeft zijn eigen unieke patroon, dat net iets afwijkt van andere orka's, waardoor voor een geoefend oog herkenning en identificatie mogelijk wordt. Ze zijn vrij gedrongen van bouw en hebben een bijzonder opvallende rugvin (vandaar de naam zwaardwalvis), die tot 2 meter hoog kan zijn. Mannetjes kunnen tot 9,5 meter lang worden en tot 6 ton wegen. De vrouwtjes zijn iets kleiner, tot 8,5 meter, en kunnen ongeveer 5 ton wegen. Bij de geboorte zijn kalveren gemiddeld 2,4 meter lang en wegen 180 kilogram. De grotere mannetjes zijn in de groep herkenbaar aan hun hoge, spitse rugvin.
Vrouwtjesorka's worden gemiddeld 50 jaar oud, maar kunnen ouder dan 80 worden. Mannetjes hebben een geringe levensverwachting van ongeveer 30 jaar; er zijn ook gevallen van mannetjesorka's van boven de 50 jaar bekend.
Gedrag
Orka's slapen niet, ze moeten immers naar het oppervlak komen om adem te halen en ze moeten opletten voor bedreigingen. Ze rusten uit door de twee hersenhelften om de beurt uit te laten rusten.
Orka's leven in groepsverband, in zogenoemde troepen. Een troep kan uit 2 tot 90 orka's bestaan, waarin het oudste vrouwtje de leiding heeft. Er zijn ook orka's alleen aangetroffen; dit waren mannetjes. In een kleine troep zijn de orka's meestal een familie met één volwassen mannetje, twee of drie vrouwtjes en een aantal jongen. Grote troepen hebben drie of vier volwassen mannetjes, met ieder een paar vrouwtjes en hun jongen. Deze groepen komen soms samen, en kunnen zo een troep van veertig dieren vormen. Ze komen voor in zowel de warme als de koude wereldzeeën, waarbij ze voornamelijk nabij de kust te vinden zijn.
Voedsel
Het dieet van de orka is bijzonder gevarieerd. Het menu omvat vis, zeevogels (zoals pelikanen, aalscholvers, pinguïns en meeuwen), pijlinktvissen, en zoogdieren, zoals de Weddellzeehond en de zeeleeuw tot zelfs andere walvissoorten en haaien. Walrussen laat hij meestal met rust. Tot op heden is nog nooit een mens aangevallen door een wilde orka.
Orka's jagen in groepen op volle zee en aan de kust. Ze gaan daarbij planmatig, intelligent en inventief te werk zoals het bijeen drijven van een prooi of het afzonderen van een walvissenkalf van de moeder. Nabij de kust van Argentinië komen ze tot aan de waterlijn om zeeleeuwen te verschalken. Ook is bekend dat ze ook grote ijsschotsen kapot stoten om daarop gevluchte zeehonden te grijpen.
Met geen enkele andere bedreiging dan de mens, bevindt deze predator zich aan de top van de voedselketen.
In gevangenschap
Omdat orka's spectaculaire dieren zijn die zich relatief gemakkelijk laten trainen, zijn orka's vrij populair geworden in dolfinaria en themaparken (voornamelijk in Noord-Amerika). Daarbij geven ze blijk van grote intelligentie. Ook het Dolfinarium Harderwijk heeft jaren een orka gehad: Gudrun.
Orka's blijven echter wilde dieren en na een aantal incidenten werd de kritiek op het gevangen houden van deze dieren steeds groter. Sindsdien zijn de omstandigheden om orka's in gevangenschap te houden wel steeds verder verbeterd: de dieren worden steeds ouder en ook worden er regelmatig jongen geboren (meer dan de helft van de orka's die nu in gevangenschap leven zijn er geboren). In gevangenschap krijgen orka's vaak een scheve rugvin. Een definitieve verklaring hiervoor heeft men niet, maar een mogelijke is deze: doordat deze orka's meer tijd aan de oppervlakte doorbrengen dan in het wild, heeft de zwaartekracht meer vat op de rugvin. Mannetjes hebben vaak een grotere rugvin en lijden vaker aan deze aandoening dan wijfjes.
Films
De orka verscheen ook op het witte doek. De bekendste films zijn de drie Free Willy-films, waarmee de problematiek van orka's in gevangenschap wereldwijd grote aandacht kreeg. In Free Willy I speelde de tamme zwaardwalvis Keiko de rol van Willy, in de andere films werden robots gebruikt.
Pogingen werden ondernomen om Keiko terug in de vrije natuur te brengen. Dit lukte slechts gedeeltelijk, want Keiko bleef het gezelschap van de mens opzoeken. Keiko stierf in 2003 ten gevolge van een longontsteking. Hij is vlakbij de baai waar hij leefde begraven.
Symboliek
De zwaardwalvis is een dier met een belangrijke symbolische betekenis in de Nazca-cultuur. Het dier staat symbool voor moed. Nazca-krijgers worden vaak afgebeeld als zwaardwalvis met hoofden die aan het lichaam zijn bevestigd. De zwaardwalvis werd eerst simpel afgebeeld, maar later steeds gecompliceerder.
Externe link
Vrije mediabestanden over Orcinus orca op Wikimedia Commons