Tijd

Zie ook : tijd (doorverwijspagina)

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Maatdam.

Tijd kan na hoogte, breedte en lengte gezien worden als de vierde dimensie. Van een gebeurtenis kan gezegd worden dat deze na een andere gebeurtenis plaatsvindt. Een gebeurtenis vindt plaats op een tijdstip. De tijd wordt wel gezien als een opeenvolging van tijdstippen. Daarnaast kan bepaald worden hoe lang een gebeurtenis na een andere plaatsvindt. Het betreft dan de tijdsduur tussen twee tijdstippen. Tijd is het begrip waarmee deze volgorde en duur worden beschreven.

Tijd volgt uit het axioma van (of ligt zelf als axioma ten grondslag aan) oorzakelijkheid. Dat wil zeggen dat we tijd alleen kunnen definiëren als we het bestaan van oorzakelijkheid erkennen, of andersom, dat oorzakelijkheid alleen in termen van tijd kan worden gedefinieerd.

In de filosofie en taalwetenschap, met name de semantiek, worden tijdslogica's onderzocht. Dit zijn formele logische systemen die het begrip tijd formaliseren.

Eenheden van tijd

Tijd is meetbaar en wordt gemeten in eenheden door middel van een klok. De internationaal vastgelegde SI-eenheid is de seconde. Zie de Lijst van eenheden van tijd voor andere eenheden.

Relativiteit

De ontwikkeling van de Speciale relativiteitstheorie door Albert Einstein in het begin van de 20e eeuw heeft het absolute begrip van tijd, zoals wij dat in het dagelijks leven ervaren, naar de prullenbak verwezen. Uit twee postulaten leidde Einstein af dat tijd geen absoluut begrip is. Van twee gebeurtenissen, a en b, is dan niet altijd te zeggen of a voor, gelijktijdig met of na b heeft plaatsgevonden. De ene waarnemer kan eerst a waarnemen en dan b, een andere eerst b en dan a.

Essentieel hierbij is of er een causaal verband mogelijk is tussen gebeurtenissen a en b, in acht genomen dat een signaal nooit sneller kan reizen dan het licht. Veronderstel dat b volgens een waarnemer kort gebeurt na a, maar dat de afstand tussen a en b zeer groot is. In dit geval kan b geen gevolg zijn van a, omdat een signaal uit a nooit op tijd aankomt bij b. De twee gebeurtenissen a en b zijn dus niet causaal verbonden, er wordt ook wel gezegd dat ze een ruimte-achtig verband hebben. In deze situatie zullen alle andere waarnemers ook een ruimte-achtig verband waarnemen, onder hen zijn sommigen die waarnemen dat a en b gelijktijdig plaatsvinden, of dat a gebeurt ná b.

Stel nu dat a en b gebeurtenissen zijn die volgens een waarnemer gebeuren op plaatsen die niet ver van elkaar liggen, maar dat b wel zoveel later gebeurt dan a, dat een signaal langzamer dan het licht van a naar b kan reizen. In dat geval kan er een causaal verband zijn tussen de gebeurtenissen, en kan b een gevolg zijn van a. Er wordt ook wel gezegd dat ze een tijd-achtig verband hebben. Alle andere waarnemers zullen ook een tijd-achtig verband waarnemen, en altijd gebeurt a vóór b.

Tijd als vierde dimensie

Er zijn overeenkomsten aan te wijzen tussen de begrippen ruimte en tijd. Een gebeurtenis heeft behalve een plaats ook een tijdstip, en evenzo kan een object bepaalde afmetingen in de ruimte hebben, maar ook in de tijd indien het gedurende een bepaalde duur bestaat. Omdat de ruimte uit drie dimensies bestaat, wordt tijd wel eens de vierde dimensie genoemd. Een gebeurtenis heeft aldus een "positie" in de zogenaamde ruimte-tijd, ook wel Minkowskiruimte. In de natuurkunde is het op deze manier samen beschouwen van ruimte en tijd soms praktisch.

Aan de andere kant is er onderscheid tussen ruimte en tijd. Men kan zich vrijelijk bewegen in de ruimte, maar niet in de tijd. Vanuit theoretisch oogpunt is dit alles het gevolg van de wetten van de causaliteit en het onderscheid tussen ruimte-achtige en tijd-achtige verbanden zoals dit volgt uit de relativiteitstheorie. Elke natuurkunde wet of theorie zal dan ook onderscheid moeten maken tussen tijd en ruimte volgens deze principes.

Symboliek

De tijd wordt vaak gepersonifieerd als een oude man met baard en een zeis in zijn hand, Vadertje Tijd. Dit is een verwijzing naar de oude Griekse god Chronos.

Zie ook

• Klok
• Real-time
• Slingertijd
• Tijdzone (voor een overzicht van alle tijdzones)
• Ruimte-tijd