Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Sofisten
De sofisten waren rondtrekkende leraren en denkers in het oude Griekenland, vooral actief in de 5e en 4e eeuw voor Christus. Ze speelden een cruciale rol in de ontwikkeling van het Griekse onderwijs en de filosofie, hoewel hun reputatie door de geschiedenis heen omstreden is gebleven.
Als professionele leraren boden de sofisten onderwijs aan tegen betaling, wat destijds een revolutionair concept was. Zij vervulden een belangrijke behoefte die op dat moment in Griekenland bestond: het breed toegankelijk maken van wetenschappelijke kennis, die tot dan toe vooral beperkt was gebleven tot kleine, gesloten groepen geleerden. Deze behoefte was nergens zo sterk als in Athene. Daar had je voor een politieke carrière namelijk kennis nodig van wat het Griekse volk intellectueel had bereikt. Ze onderwezen vooral praktische vaardigheden die waardevol waren voor het publieke leven in de Griekse stadstaten, met name welsprekendheid en argumentatie. Hun belangrijkste leerlingen waren vaak jonge mannen uit welgestelde families die een carrière in de politiek ambieerden.
Dit leidde al snel tot een verschuiving: in plaats van theoretische kennis omwille van de kennis, ging het steeds meer om de praktische toepasbaarheid. De sofisten leerden hun studenten niet wat waarschijnlijk waar was, maar wat in politiek opzicht het meest effectief was. Het gevolg was dat welsprekendheid en retorica (de kunst van het overtuigen) belangrijker werden dan zuivere wetenschap en filosofie.
Door deze focus op overtuigen en weerleggen, ontstond er een interessante vraag: was er tussen al die tegenstrijdige meningen die de sofisten hun leerlingen leerden verdedigen én aanvallen, iets van blijvende waarde? Iets wat alle mensen overal ter wereld zouden kunnen accepteren als waar? Deze zoektocht naar universele kennis en gedragsregels zou later de basis vormen voor wat bekend staat als de ’Socratische zoektocht’ – Socrates’ filosofische methode om waarheid te vinden.
Bekende sofisten zoals Protagoras, Gorgias en Hippias introduceerden belangrijke filosofische concepten. Protagoras staat bekend om zijn uitspraak „de mens is de maat van alle dingen”, wat een relativistische kijk op waarheid en kennis impliceert. Deze opvatting stond haaks op het idee dat er absolute waarheden bestaan, een standpunt dat filosofen als Plato juist verdedigden.
De sofisten ontwikkelden ook belangrijke inzichten in taal en retorica. Ze bestudeerden hoe taal werkt en hoe argumenten kunnen worden opgebouwd om anderen te overtuigen. Hun analyse van taalgebruik en argumentatietechnieken vormt nog steeds de basis van moderne retorica en argumentatieleer.
Kritiek op de sofisten kwam vooral van Plato en Aristoteles. Ze verweten de sofisten dat ze meer geïnteresseerd waren in het winnen van discussies dan in het vinden van waarheid. Het woord ’sofist’ kreeg hierdoor een negatieve bijklank, die het tot op de dag van vandaag heeft behouden. Deze kritiek was echter niet geheel terecht: veel sofisten leverden wezenlijke bijdragen aan het denken over kennis, onderwijs en maatschappij.
De erfenis van de sofisten is aanzienlijk. Ze democratiseerden onderwijs door het toegankelijk te maken voor wie ervoor kon betalen, ongeacht afkomst. Hun kritische benadering van traditionele waarheden en hun analyse van taal en argumentatie hebben de ontwikkeling van de westerse filosofie en retorica diepgaand beïnvloed.
Modern onderzoek heeft geleid tot een genuanceerdere waardering van de sofisten. Hun relativistische benadering van kennis en waarheid, hun pragmatische kijk op onderwijs, en hun interesse in de rol van taal en overtuiging in de samenleving blijken verrassend relevant voor hedendaagse discussies over deze onderwerpen.