Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Iris (anatomie)
netvlies (retina), regenboogvlies (iris), hoornvlies (cornea), gele vlek (macula lutea), oogzenuw, lens, pupil
De iris oftewel regenboogvlies is het diafragma van het menselijk oog. Het is een ringvormig gepigmenteerd orgaan achter het hoornvlies dat de hoeveelheid doorgelaten licht naar het netvlies bepaalt door samentrekken van de kringspier (dit leidt tot verkleining van de doorlaat-opening dus minder licht) of ontspannen (vergroting van de doorlaat-opening dus meer licht) van de pupilspieren. Bij veel licht vernauwt de pupil, terwijl ze in het donker verwijdt: geneesmiddelen en verdovende middelen kunnen de pupilafmeting beïnvloeden. Bovendien veranderen de pupillen ook bij emoties (groter) of bij kijken op korte afstand (kleiner).
van het linker oog van een meisje.
Kleur
De iris bepaalt de kleur van het oog zoals wij die ervaren. Blauwe of bruine ogen zijn feitelijk blauwe of bruine irissen. Een oog met weinig pigmentatie is blauw en een oog met veel pigmentatie is bruin. De kleur van de iris is een polygene eigenschap en wordt bepaald door het aantal en type van pigmenten. Mens en dier hebben vele fenotype variaties. Deze variaties ontstaan door verschillen in de verhouding tussen de twee types melanine namelijk eumelanine en feomelanine. De prachtige kleuren van de ogen van vogels ontstaan door andere melanines: pteridines, purines en carotenoïden. Drie elementen in de iris dragen bij tot de uiteindelijke kleur. De hoeveelheid melanine in het pigment epithelium, de hoeveelheid melanine in het stroma en de dichtheid van het stroma. Alle ogen bevatten in het epithelium het zwarte pigment eumelanine. De dichtheid van het stroma bepaalt vooral de hoeveelheid licht die geabsorbeerd wordt door het onderliggende epitheliumpigment. Ook kan iemand 2 verschillende kleuren iris hebben. Dit wordt heterochromia iridis genoemd.
Bepaling van de kleur van het oog
De kleur van het oog is een erfelijke eigenschap die bepaald wordt door meerdere genen. Het is sinds 2004 bekend dat het grootste deel (>75%) van het verschil tussen blauwe en bruine ogen wordt veroorzaakt door een gen op chromosoom 15: OCA2. Dit gen is 1 van de oorzaken van oculocutaan albinisme. In 2008 is door 2 verschillende groepen ontdekt dat de belangrijkste determinant net buiten dit gen ligt, in een gebied dat codeert voor een ander gen, HERC2. Maar waarschijnlijk heeft HERC2 niets met oogkleur te maken.[1] [2] De kleur van het oog van een zuigeling stabiliseert zich rond de zesde maand.
Classificatie van de kleuren
De kleur kan veel informatie geven over een persoon. Een classificatie van de kleuren kan nuttig zijn bij het documenteren van pathologische veranderingen en hoe een individu reageert op diverse oculaire geneesmiddelen. Diverse classificeringssystemen gaan van een eenvoudige ordening van "licht" naar "donker" tot fotografische vergelijkingsstandaarden. Anderen hebben getracht objectieve standaarden voor kleurvergelijking in te voeren. Dit is niet eenvoudig omdat kleurwaarneming afhankelijk is van de lichtomstandigheden. De kleuren kunnen herleid worden tot een geleidelijke overgang van donkerbruin naar lichtblauw. Seddon ontwikkelde een classificatie die gebaseerd is op de overheersende kleur van de iris (bruin, lichtbruin, grijs en blauw) en de hoeveelheid aanwezig bruin en geel pigment. Er zijn slechts drie hoofdkleuren aanwezig: bruin, blauw en groen omdat er slechts drie genen coderen voor de kleur van de iris. De andere kleuren die waargenomen worden zijn slechts veranderingen in de hoeveelheid melanine. Bruin is het meest voorkomend, gevolgd door blauw. Groen is het meest zeldzaam.
Bruin
Bij de mens bevatten bruine ogen grote hoeveelheden melanine (hoofdzakelijk eumelanine) in het stroma. Dit absorbeert vooral licht van korte golflengte. Zeer donkerbruine irissen kunnen zwart lijken. Mensen met lichtbruine irissen hebben ogen met een "whiskeykleur". Bruine ogen gaan meestal ook samen met bruin of zwart haar. Bruin is een dominante kleur en in vele populaties is het (met enige uitzonderingen) de enige aanwezige kleur.
Hazelnoot
Wordt vooral veroorzaakt door de Rayleighverstrooiing. Een aantal studies hebben hazelnoot als mediane kleur tussen bruin en donkerbruin aangeduid. Dit kan soms leiden tot een meerkleurige iris. Dat wil zeggen een oog dat bruin is dicht bij de pupil en kolenzwart of amber aan de buitenrand van de iris. Hazelnoot komt het meest voor in Zuid- en Oost-Europa alsook in het noorden van het Arabisch schiereiland en het Midden-Oosten, maar zelden in Oost-Azië. Het is niet eenvoudig hazelnoot te constateren. Soms wordt het voor bruin aangezien en soms voor groen, ofwel als lichtbruin en geel-bruin. Vooral de lichtbruine variant komt voor in het Midden-Oosten.
Amber en geel
Amberkleurige ogen hebben een goud/gele/koperen kleur. Dit zou komen door het pigment lipochroom. Dit komt ook voor in violette en groene ogen. Bij andere dieren komen zij meer voor dan bij de mens. Bij de mens worden ze ook wel "kattenogen" genoemd. De gele ogen van sommige duiven bevatten het fluorescerende pigment pteredine. De gele ogen van de hoornuil bevatten het ptederine xanthopterine in de chromatoforen van het stroma (hier worden ze dan xantophoren genoemd). In het menselijk oog kunnen ook gele puntjes voorkomen. Die worden veroorzaakt door het pigment lipofuscine (het zogenaamde lipochroom).
Groen
Groene ogen bevatten weinig melanine. Groene ogen worden wel eens gerelateerd aan licht haar zoals blond of rood. Maar bij mensen met donker haar worden zij ook aangetroffen. Zij komen echter het meest voor in het Midden-Oosten, Saoedi-Arabië, Iran, Pakistan en India. De Pathanen (etnische Afghanen) worden genoemd: "Hare Ankheian Vaale" (deze met de groene ogen). In de Chinese en Griekse mythologie hebben de goden groene ogen, wellicht vanwege de zeldzaamheid bij mensen. Een zeer bekende foto die in 1985 op de cover van het National Geographic magazine verscheen, is een close-up van Sharbat Gula, een Pathanen-meisje met starende groene ogen. In 2002 werd zij opgespoord en kon ze worden geïdentificeerd door haar irissen te vergelijken met de foto.
Blauw
Blauwe ogen komen over het algemeen voor in Europa en in landen met een populatie van Noord-Europese afkomst zoals Canada, de Verenigde Staten, Australië en Zuid-Afrika, in mindere mate in Argentinië, Uruguay of Brazilië. In de rest van de wereld is de kleur zeldzaam. Ongeveer 8% van de wereldbevolking heeft blauwe ogen. Blauwe ogen hebben weinig melanine in het stroma. De langere golflengten van het lichtspectrum worden geabsorbeerd en de kortere worden verstrooid (Rayleighverstrooiing).
Oogkleurverandering
De kleur van het oog kan in de loop der tijd veranderen. De meeste blanke baby's hebben bij de geboorte blauwe ogen, die later kunnen veranderen in elke kleur. Na het derde levensjaar staat je oogkleur in principe vast. Maar oogkleurverandering komt heel frequent voor, namelijk door contact met zonlicht, net als de huid. Praktisch alle ogen die niet permanent bruin zijn worden bruiner door zonlicht. Zo kan iemand met groene ogen in de zomer veel bruine vlekken ontdekken. Bij blauwe ogen wordt het vaak een lichtbruine ring van bij de pupil (en wordt vaak als een gele ring gezien). In de winter keert de normale kleur terug.
Zie ook
- º Eiberg H, Troelsen J, Nielsen M, Mikkelsen A, Mengel-From J, Kjaer KW, Hansen L. Blue eye color in humans may be caused by a perfectly associated founder mutation in a regulatory element located within the HERC2 gene inhibiting OCA2 expression. Hum Genet. 2008 Jan 3; PMID 18172690
- º Kayser et al., Three Genome-wide Association Studies and a Linkage Analysis Identify HERC2 as a Human Iris Color Gene, The American Journal of Human Genetics (2008), article in press.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Iris (eye) op Wikimedia Commons.