Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Luthéal
De Luthéal is een vleugel zodanig geprepareerd dat de klankkleur veranderd kan worden. Qua geluid iets tussen een harp, een klavecimbel en een pianoforte in. In 1922 door de Belg George Cloetens ontworpen en daarmee een voorloper van de geprepareerde piano.
Beschrijving
De Luthéal heeft vier registers die in verschillende combinaties te gebruiken zijn. Het klavier van de vleugel lijkt daarmee een beetje op een kerkorgel. Als je de registers inschakelt blijft de pianoklank gehandhaafd. Voor het klavecimbelregister hangen de stalen contactpennen dan een millimeter boven de snaren. De pennen raken de snaren pas vanaf mezzoforte en zo krijg je de klankkleur die op die van het klavecimbel lijkt, maar wel met het dynamische bereik van een vleugel. Bij het harpregister liggen dunne viltjes op alle snarenkoren, precies op de helft van de snaarlengte, waardoor het geheel een octaaf hoger klinkt en een reeks even boventonen ontstaat. Wanneer deze registers beide worden ingeschakeld, ontstaat de typische klank van de Hongaarse cimbalom.
Muziek uit begin 19e eeuw
Ravel
In de vioolpartij van Maurice Ravels Tzigane staat vermeld: "Violon et piano (ou luthéal)". Het is niet duidelijk hoe Ravel met het instrument in aanraking kwam, maar wel staat vast dat de eerste uitvoering van de Tzigane met piano-luthéal plaatsvond in 1924, in de Parijse Salle Gaveau, door de violist Samuel Dushkin en de 'luthéalist' Beveridge Webster.
Camille Saint-Saëns
Ook in sommige uitvoeringen van het werk van Camille Saint-Saëns is dit instrument te horen: in de 3e Symphonie (Orgelsymphonie) met de Berliner Symphoniker o.l.v. James Levine op DGG, alsook in de uitvoering van het 5e pianoconcerto (2e deel) door Pascal Rogé (piano) met de Royal Philharmonia o.l.v. Charles Dutoit (Decca).
Herontdekking van het instrument
Het was de violist Theo Olof die met zijn speurtocht naar het verloren gewaande instrument de stoffige geschiedenis van het Luthéal nieuw leven inblies. Hij vond het enige nog bekende exemplaar tenslotte in het Brusselse Muziekinstrumentenmuseum van het Brusselse conservatorium, ingebouwd in een Pleyel-vleugel uit 1911.
Nieuwe muzikale toepassing
De Luthéal is te horen in een compositie van de hand van Daniël Wayenberg; "Cadens, Serenade en Toccata".
De Concertzender heeft een twee uur durend programma 'Het Radio Diner' gemaakt over de Luthéal, met daarin interviews met Daniël Wayenberg, Theo Olof en de Werkhovense pianobouwer Evert Snel die de Luthéal reconstrueerde voor Olof en Wayenberg.
De eerste Luthéal-opname
Na voltooiing van de restauratie in 1979 van een Pleyel-vleugel uit 1911 en het daarop aangebrachte Luthéal-mechaniek, werd in 1980 de eerste Luthéal opname op LP uitgebracht.
- Theo Olof, viool
- Daniel Wayenberg, luthéal en piano
- kant 1
- Daniel Wayenberg: demonstraties van de mogelijkheden van de luthéal. Improvisaties over "It's a long way ..."
- Maurice Ravel: Tzigane, Rapsodie voor viool en luthéal
- kant 2
- Maurice Ravel: Sonate Posthume voor piano en viool (1897)
- Claude Debussy: Sonate voor viool en piano (1917)
- Label: EMI, 1980 - 1A 057-26469 - Stereo
Zie ook
Externe links
- De luthéal ontdekt door Theo Olof (www.pianotopics.nl)
- De piano-luthéal herontdekt (www.audio-muziek.nl)