Synchronisch versus diachronisch

Diachronisch oftewel diachroon komt van de Oud-Griekse woorden dia ("door") en chronos ("tijd"). Het betekent letterlijk 'door de tijd'. Het wordt gebruikt als kwalificatie van een analyse of onderzoek: een diachronische analyse onderzoekt de ontwikkeling van een verschijnsel door de tijd heen, hoe in de loop der tijd veranderingen zijn opgetreden en dergelijke. Bij de studie van (gedrags-)veranderingen, of het effect van therapieën over langere termijn spreekt men ook over longitudinale studies. Het tegengestelde is hier dan een dwarsdoorsnede-studie, ook met een Engels jargon "cross-sectional" onderzoek genoemd.

Inzake psychiatrie worden er longitudinale onderzoeken gebruikt / gehanteert, om de betreffende personen voor een langere tijd te observeren en er van te leren, alsook tot een goede diagnose te komen. Veelal blijkt er jammerlijk te weinig tijd of geld beschikbaar voor te zijn, en soms ook dat de artsen en verplegers er zelf onvoldoende tijd in (willen) steken, danwel teveel focussen op een beperkt aantal factoren (stereotypen, algemene richtlijnen), wat in uiterste gevallen kan leiden tot naïviteit. Een longitudinaal onderzoek moet dan ook uitgaan van veranderingen, waar nodig.

In de geologie kunnen aardlagen of biozones diachroon zijn. Continu vervolgbare lagen of zones met een vergelijkbare inhoud hoeven op verschillende plaatsen niet even oud te zijn. Bij een kouder wordend klimaat zullen bijvoorbeeld flora en fauna die kenmerkend zijn voor een bepaalde klimaatzone Zuidwaarts migreren. Bij een continu aanwezige laag met deze flora en fauna zal een Noordelijke plek een hogere ouderdom hebben dan een Zuidelijke plek. De laag heeft weliswaar dezelfde kenmerken maar loopt 'schuin door de tijd' van Noord naar Zuid en is daarmee diachroon.

In de geschiedwetenschap is een diachronisch thema bijvoorbeeld antisemitisme vanaf Julius Caesar tot en met Hitler.

Synchronisch of synchroon komt van syn ("samen met") en chronos. Het duidt een onderzoek of analyse aan waarin een fenomeen op één punt in de tijd onderzocht wordt. De aandacht ligt dan niet bij verschillen tussen verschillende tijden, maar op verschillen tussen bijvoorbeeld verschillende plaatsen.

Bij de plantenanatomie wordt de term longitudinaal ook wel gebruikt bij het doorsnijden van de scheuttop.

In de geschiedwetenschap is een synchroon thema bijvoorbeeld antisemitisme in de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw in de Sovjet-Unie, Verenigde Staten, Duitsland en Frankrijk.