Waterschap

Een waterschap oftewel hoogheemraadschap is een overheidsinstantie die in een bepaalde regio in Nederland tot taak heeft de waterhuishouding te regelen. Ook wordt de term waterschap gebruikt om de regio aan te duiden waarover die instantie gaat. Het gebied wordt niet bepaald door gemeente- of provinciegrenzen, maar door stroomgebieden of afwateringsgebieden in een bepaalde regio. Als een waterschap aan zee ligt, wordt dit met name in Holland een hoogheemraadschap genoemd. Op dit moment (2008) zijn er 27 waterschappen in Nederland.

Waterschappen behoren tot de oudste instituties van het Nederlandse staatsbestel. Zij vormen letterlijk de basis van het poldermodel: van oudsher hebben waterschappen de taak namens de bewoners van een bepaald gebied de waterhuishouding te regelen. In polders is dat in eerste instantie de zorg voor de waterstand. Weliswaar hebben gemalen vrijwel overal de taak van de windmolen overgenomen, maar nog altijd blijft het land niet vanzelf droog. Het buiten houden van het water is van oudsher een algemeen belang, waarbij polderbewoners genoodzaakt waren samen te werken. Uit die noodzakelijke samenwerking zijn de waterschappen ontstaan. Zij nemen ook in de Nederlandse rechtsgeschiedenis een bijzondere plaats in.

In Vlaanderen is de situatie complex. Er zijn vergelijkbare overheidsinstanties opgericht, ook waterschappen genoemd, waarin lokale waterbeheerders (polders en wateringen, gemeenten, provincies) samenwerken. De uitvoering van projecten zelf ligt echter nog bij de lokale waterbeheerders en worden (nog niet) overkoepelend door het waterschap uitgevoerd.

Bestuur

Bij de inrichting van een waterschap zijn variaties mogelijk. In ieder geval kent een waterschap een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een dijkgraaf of een watergraaf (indien er geen belangrijke dijken binnen de waterschapsgrenzen liggen). Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van categorieën belanghebbenden: eigenaren van grond (de ingelanden), pachters van grond, eigenaren van gebouwen, bedrijven en sinds 1992 ook alle bewoners (de ingezetenen). De leden van het algemeen bestuur worden ook wel hoofdingelanden genoemd. De verschillende categorieën werden in het bestuur vertegenwoordigd naar rato van hun belang en financiële bijdrage aan het waterschap, alhoewel dat principe recentelijk is losgelaten. Aan bepaalde belanghebbenden (bijvoorbeeld milieuorganisaties) kan de bevoegdheid worden toegekend leden te benoemen.

Het algemeen bestuur kiest uit eigen kring een aantal heemraden (soms hoogheemraden genoemd) om zitting te nemen in het dagelijks bestuur. Dit college van dijkgraaf en heemraden is te vergelijken met het college van burgemeester en wethouders bij een gemeente, al is een waterschapsbestuur monistisch terwijl een gemeentebestuur inmiddels dualistisch functioneert. De dijkgraaf is voorzitter van zowel het algemeen als het dagelijks bestuur en wordt door de Kroon benoemd voor een periode van zes jaar.

Het algemeen bestuur wordt gekozen voor een periode van vier jaar middels de waterschapsverkiezingen. Daarbij werd tot nu toe niet op partijen gestemd maar op individuele personen. Bij de waterschapsverkiezingen in november 2008 werd onder de nieuwe Waterschapswet voor het eerst een lijstenstelsel gehanteerd. Anders dan bij de andere verkiezingen (Rijk, provincie, gemeente, Europa) hoeven kiezers voor deze verkiezingen niet naar een stembureau, maar wordt per post gestemd.

De bestuurlijke en financiële structuur van het waterschap is van oorsprong vastgesteld volgens het beginsel belang-betaling-zeggenschap. Volgens dit beginsel wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende categorieën belanghebbenden. In het gebied van het waterschap bevinden zich categorieën die meer belang hebben bij de taken van het waterschap dan andere categorieën. Verwacht kan worden dat een akkerbouwer meer afhankelijk is van het waterpeil dan iemand die alleen in het gebied van het waterschap woont, maar daar geen eigen huis of land heeft. Volgens het beginsel belang-betaling-zeggenschap betaalt een categorie die een verhoudingsgewijs groter belang bij de taken van het waterschap heeft ook een groter bedrag aan het waterschap. Deze hogere betaling leidt op zijn beurt weer tot een grotere zeggenschap in het waterschapsbestuur. Dus hoe groter het belang, hoe groter de betaling en ook hoe groter de zeggenschap. Dit principe is overigens losgelaten, gezien de lasten verhoudingsgewijs vooral op het stedelijk gebied (ingezetenen, woningbezitters, bedrijven) zijn komen te liggen, terwijl de besturen nog altijd relatief veel agrarische vertegewoordigers hebben.

De Nederlandse water- en hoogheemraadschappen zijn verenigd in een koepelorganisatie, de Unie van Waterschappen.

Taken

De volgende taken worden tot de taken van waterschappen gerekend: de waterkeringszorg, het waterkwantiteitsbeheer en het waterkwaliteitsbeheer. Daarnaast kunnen om redenen van doelmatigheid ook andere taken aan het waterschap worden toevertrouwd. Voorbeelden daarvan zijn wegenbeheer en vaarwegenbeheer. Dit zijn taken die in principe algemene democratische overheidslichamen zoals gemeenten of provincies toebehoren. Reden hiervoor is dat in zeer sterke mate ‘bovenwaterschappelijke belangen’ bij deze taak zijn betrokken.

Op het beleidsterrein van het waterschap kan het algemeen bestuur algemeen verbindende voorschriften vaststellen (verordeningen, 'keuren'). Sommige besluiten behoeven de goedkeuring van de provincie (voorafgaand toezicht), ook kunnen reeds genomen besluiten onder bepaalde omstandigheden door de provincie worden geschorst of vernietigd (toezicht achteraf). Waterschappen worden ingesteld of opgeheven bij provinciale verordening.

Functionele democratie

Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Waterschappen zijn net als de provincies en de gemeenten gedecentraliseerde overheidslichamen. Wat het waterschap onderscheidt van provincie en gemeente is zijn taak. Provincie en gemeente hebben in principe een onbepaalde taak, terwijl de taak van waterschappen bepaald is. Bepalend voor provincie en gemeente is het gebied waarbinnen zij verschillende taken vervullen. Provincie en gemeente worden daarom vormen van territoriale decentralisatie genoemd. Bepalend voor het waterschap is zijn taak (of functie); deze taak ligt uitsluitend op het gebied van de waterstaatszorg. Deze beperking van de taak maakt het waterschap tot een lichaam van functionele decentralisatie.

Heffingen

Voor de financiering van de verschillende taken van de waterschappen kunnen zij diverse belastingen heffen. Deze belastingen zijn veelal dekkend, zodat de waterschappen niet afhankelijk zijn van een fonds dat door de rijksoverheid gevuld wordt, zoals gemeenten van het gemeentefonds en provincies van het provinciefonds. Voor de waterkwantiteitstaak (zorgen voor droge voeten) en waterkering (onderhoud van dijken) zijn er de zogeheten omslagheffingen. Sommige waterschappen heffen ook een omslag voor het onderhoud van wegen indien het betreffende waterschap ook wegbeheer als taak heeft. De kosten die worden gemaakt voor deze taken worden verdeeld tussen inwoners in het algemeen (ingezetenenomslag), eigenaren van gebouwde objecten (omslag gebouwd) en ongebouwde object (omslag ongebouwd). Voor de waterkwaliteitstaak (het zuiveren van afvalwater) heffen de waterschappen de verontreinigingsheffing. Dit geldt zowel voor gebruikers/eigenaren van woningen en bedrijven. De vernieuwde Waterschapswet introduceert overigens één watersysteemheffing in plaats van de huidige heffingen voor waterkwantiteit, waterkering en het kwaliteitsbeheer van oppervlaktewateren. De zuiveringsheffing blijft ongewijzigd. Uit deze heffing moeten ook de kosten voor de verwerking van regenwater betaald worden.

Zie ook

• Lijst van Nederlandse waterschappen;
• Waterschapsverkiezingen;
• Waterschapsverkiezingen 2008;
• Calamiteus waterschap;
• Rijkswaterstaat;
• Bedrijfschap.

Externe links

• Unie van Waterschappen (koepelorganisatie)
• Waterschappen Portal
• Riool.info - informatie over waterbeheer
• Alle waterschapswapens van Nederland

Referenties

• Een oudere versie van deze pagina is met toestemming overgenomen van Overheid.nl.