Essay:Gedachten over Wikipedia

Dit is een gebruikersessay geschreven door Tjako 14 aug 2008 22:06 (UTC)

In dit betoog tracht ik mijn gedachten te laten gaan over wikipediasystemen, en een beknopte analyse te maken van wikipedia's als kennisinstrument. Dat vele wikipedia's problemen ondervinden die soms tot grote conflicten of problemen leiden is aan dit essay ten grondslag liggend.

Inleiding

Dat kennisvergaring en -verspreiding van alle tijden is, moge bekend zijn. Dat door de komst van nieuwe media kennis nu razendsnel over de aardbol kan worden verspreid is een ontwikkeling die toe te juichen valt. De komst van steeds geavanceerdere informaticasystemen en de groei van het aantal internetgebruikers, de toenemende mogelijkheden van informatievoorziening hebben geleid tot onder andere het ontstaan van Wikipedia. Waar oude (papieren) encyclopedieën nog door een beperkt aantal redacteuren werden samengesteld en werd 'gefixeerd' op gedrukt papier, bood Wikipedia plotseling de mogelijkheid om kennis van over de gehele wereld via het internet te bundelen en beschikbaar te maken maar bovenal om die kennis vrij bewerkbaar te maken. Aan de groei van wiki's kleven echter ook bezwaren.

Probleem 1

Doordat gebruikersgemeenschappen in wiki's groeien, wordt een wissel getrokken op diverse aspecten die de gepresenteerde kennis behelzen:

• Feitelijke juistheid (wie kan nagaan of de gepresenteerde kennis 'klopt'?)
• Neutraliteit (Point of View, worden er meningen weergegeven of feiten?)
• Verifieerbaarheid (zijn bronnen en gepresenteerde feiten betrouwbaar?)
• Relevantie (voor wie is welke kennis relevant en wie beslist dat?)

Probleem 2

• Bij de groei van een gemeenschap wordt de noodzaak van goede regelgeving groter. Waar een kleine gemeenschap relatief eenvoudig consensus kan bewerkstelligen, worden bij grotere gemeenschappen de mogelijkheden tot consensus steeds kleiner. Hierdoor komt een wiki voor de keuze: moet er op enige wijze 'leiding worden gegeven' aan het proces, of moet de gemeenschap zelf 'uitvechten' wat er uiteindelijk in de encyclopedie komt?
• Wanneer vervolgens regels of richtlijnen worden opgesteld ontstaat het probleem van handhaving. Hiertoe worden dan organen in het leven geroepen als commissies, overleggroepen, hiërarchische structuren met gewone gebruikers en gebruikers met meer mogelijkheden, hetgeen al snel kan leiden tot een machtspatroon.
• Het nivo van de bijdragen kan door groei afzakken, omdat elke leek zijn edits kan doen in elk willekeurig lemma. Ook ontstaan veel lemma's over wellicht minder encyclopediewaardige zaken als Pokemonfiguren of kookrecepten.

Probleem 3

• Bij groei van een wiki wordt al snel het overzicht verloren over de vele pagina's met informatie, hulp, regels, richtlijnen, portalen, sjablonen, verwijderprocedures, competenties, en structuur.
• Dit leidt dan tot chaotische taferelen als elkaar tegensprekende regelingen, oeverloze discussies over standpunten, welles-nietes-discussies en tot slot vaak een vechtsfeer tussen gebruikers.
• In het ergste geval laaien er conflicten op die aan oorlogssituaties doen denken, waarbij groepen gebruikers tegenover elkaar komen te staan, en facties worden gevormd. Zelfs uitsluiting van kritische of 'lastige' gebruikers wordt een probleem.

Hoe zou een wiki er idealiter moeten uitzien?

Deze Wikisage biedt een kans om tot een betere encyclopedie te komen. Waarom?

• Gebruikers kunnen essays schrijven, waarin hun eigen "Point of View" (POV) kan doorklinken. Gebruikers kunnen eigen onderzoek doen. Gebruikers kunnen aan eigen werk refereren. Gebruikers kunnen meedenken over de structuur en organisatie.
• Omdat de gemeenschap nog relatief klein is kan er al in een vroeg stadium gekeken worden naar de beste organisatievorm. Er kan zonder dat er problemen van grootschaligheid optreden bij voorbaat worden gekeken naar hoe grootschaligheidsproblemen aangepakt kunnen worden, juist met als achtergrond de vroegere wiki's die er problemen mee kregen.
• Uiteraard bestaat de mogelijkheid dat deze tweede generatie wiki het ook niet lukt alle bovengeschetste problemen te kunnen voorkomen of op te lossen, en zal er daarna wellicht zelfs weer een derde generatie ontstaan, met wie weet ook meer technische mogelijkheden (zoals WYSIWYG-edit-programmatuur).

Relatie tussen regels en vrijheid

In een ideale wikipedia zijn de regels zo opgesteld dat er maximale vrijheid binnen het geldende stramien is voor gebruikers om 'hun ding te doen'. Vrijheid is echter ook inzicht in noodzakelijkheid, en zonder enige regel zal al snel anarchie optreden. Wanneer men de gemeenschap van wikigebruikers vergelijkt met een staatsbestel treden frappante overeenkomsten op, waaruit wellicht lering getrokken kan worden:

• Er zou een trias politica kunnen zijn (welke op de meeste wiki's ontbreekt, omdat er geen democratisch systeem is)
• Er zou vrijheid van meningsuiting moeten zijn (waartoe het fenomeen essay's al een goede aanzet is)
• Er zou democratie moeten zijn in enige vorm om over regels te kunnen debatteren en te beslissen over veranderingen
• Er zouden raden moeten zijn die adviseren op grond van expertise en ervaring op een bepaald gebied (bijvoorbeeld vakkundigen bij lemma's, of juristen bij regelgevingszaken, of computerexperts bij de implementatie van softwaremogelijkheden, bemiddelaars of arbiters bij mogelijke conflictsituaties)
• Het uitsluiten van gebruikers zou slechts moeten op grond van vandalisme, onfatsoenlijk gedrag en ontduiking van bestaande regels, en niet op grond van meningsverschillen, stijl van bijdragen of gedrag of vanwege inzichtelijke of inhoudelijke conflicten). Een eventueel blokkeerbeleid zou dan ook gericht moeten zijn op respect, tolerantie en wijsheid, zodat in principe iedereen met enige expertise op een bepaald terrein kan blijven bijdragen.

Voorlopige conclusies

• Een toekomstige wiki is gediend bij openheid, transparantie en democratie
• Een toekomstige wiki moet standpunten als kenniselementen kunnen opnemen (immers: elke vorm van kennis is gebed in een structuur van uitgangspunten of meningen)
• Een toekomstige wiki moet structuren bieden die:
  • enerzijds waarborgen dat de wiki kan groeien, dat de kennis erin zo volledig mogelijk en veelzijdig is, dat de gepresenteerde kennis bruikbaar is, dat de kennis aanpasbaar is;
  • anderzijds waarborgen dat zoveel mogelijk gebruikers hun expertise kunnen bijdragen, dat overleg mogelijk is en blijft, dat standpunten en meningen gerespecteerd worden en zelfs een plek binnen de structuren krijgen.
• Een toekomstige wiki moet vooral de lezer centraal stellen. Daar elke lezer andere invalshoeken heeft of op zoek is naar andersoortige kennis dient de kennis in de wiki veelkleurig en veelzijdig te worden gepresenteerd. Wat voor de één onrelevant schijnt kan voor een ander vitaal zijn, wat de één 'point of view' vindt kan de ander als 'vaststaand feit' zien (denk aan geloofszaken, alternatieve geneeswijzen, wetenschappelijke controverses, politieke standpunten, etc.)

De wikisage kan een aanzet daartoe vormen, hoewel de richting en de structuur ervan nog niet gegeven zijn. Aan ons de taak die te bepalen, zodat de tweede en eventuele volgende generaties wiki's kunnen floreren en we kunnen leren van in eerdere versies gemaakte dwalingen.