Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Encyclopédie
De Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers ("Encyclopedie of beargumenteerd woordenboek van de wetenschappen, kunsten en beroepen") was een intellectuele en artistieke onderneming die het boegbeeld werd van de Verlichting in Frankrijk in de 18e eeuw. De eerste 28 delen zijn in Frankrijk gepubliceerd tussen 1751 en 1772. Denis Diderot en Jean le Rond d'Alembert waren de redacteuren. Daarom wordt dit werk meestal aangeduid als de 'Encyclopedie van Diderot en d'Alembert'. De 'verlichte' kring rond Diderot en d'Alembert worden de Encyclopedisten genoemd. Hun werk werd in sommige landen, zoals Rusland, verboden.
Auteurs en lezers
Zelf schreven Diderot en d'Alembert ook. Diderot schreef 6.000 van de 72.000 artikelen. Andere auteurs waren onder meer Louis de Jaucourt (14 of 18.000 artikelen), Montesquieu, Rousseau en Voltaire. Van de 28 delen waren er elf bestemd voor illustraties (gravures). Dit gigantische project kon alleen slagen dankzij de vóórintekening van particulieren. Die intekenaars bleken later meer te moeten betalen voor het uitdijende project. De redacteuren en drukkers kregen het van de inschrijvers zwaar te verduren. Ook moesten de redacteuren herhaaldelijk met Chrétien-Guillaume de Lamoignon de Malesherbes, directeur van de Koninklijke Bibliotheek en hoofd van de Censuur, onderhandelen, die uit respect voor staat en de kerk de publicatie kon verbieden, wat enkele keren gebeurde. Dankzij vrienden uit adellijke kring en dicht bij de koning (Lodewijk XV), waaronder Madame de Pompadour, kon het project telkens voortgezet worden. De Encyclopedie werd een ongekend succes. Van de oorspronkelijk eerste editie zijn 4.250 exemplaren gedrukt. Spoedig werden herziene uitgaven en clandestiene versies (roofdrukken) gedrukt zodat er naar schatting omstreeks de Franse Revolutie 24.000 exemplaren in omloop waren.
Het project was niet onmiddellijk naar de zin van Diderot. Hij was de eerste om toe te geven dat een uniform kwaliteitsniveau met zoveel auteurs nagenoeg ondoenbaar was.
| Hier zijn we opgezwollen en vol lucht, daar zijn we mager, klein, onooglijk en uitgemergeld. Op weer een andere plaats lijken we wel op een skelet en op een vierde opgepompt, we zijn bij toerbeurt dwergen en reuzen, kolossen en pygmeeën, recht en goed geproportioneerd, of gebocheld, kreupel en misvormd. Voeg bij al deze groteske vormen een betoog dat nu een abstract is, duister of vergezocht, en dan weer slordig of wijdlopig... Maar deze tekortkomingen zijn onontkoombaar bij een eerste poging en zullen in later eeuwen worden hersteld. |
Tussen 1776 en 1780 verscheen - onder een nieuwe redactie - een omvangrijk "Supplement" (Supplément à l'Encyclopédie) uit vier delen artikelen en een deel illustraties.
Voorgeschiedenis
In de 17de eeuw begon de Académie des Sciences, op instigatie van Colbert, aan een encyclopedisch werk, de Description des arts et métiers waarvan de redactie vanaf 1709 in handen was van Réaumur. Vanuit de hoek van de jezuïeten, steeds begaan met opvoeding, kwam de Dictionnaire de Trévoux, oorspronkelijk een woordenboek, de concurrentie aanbinden met de Dictionnaire de Furetière. De uitgever van de Encyclopédie zag een markt voor een meer uitgebreid werk, dat oorspronkelijk bedacht was als een Franse vertaling uit het Engels van de Cyclopaedia van Ephraim Chambers, uitgegeven in 1728.[1] De uitgave zou gefinancierd worden door voorintekening. Er werd een koninklijk privilege aangevraagd en het werk zou vier volumes tekst, één volume illustraties, en één bijlage bevatten. Voor 145 Franse ponden zou de inschrijver het eerste deel in 1746 ontvangen, en de verdere delen in 1748. Het werkvolume werd onderschat en uitgever en vertalers maken ruzie - er komt een handgemeen van. Diderot en Jean le Rond d'Alembert vervoegen het redactieteam in 1747 en nemen de leiding van het immer uitdijend werk. Zij stellen een grote groep medewerkers aan om originele bijdragen te leveren. Diderot zal vijfentwintig jaar lang het titanenwerk leiden. In 1750 is de Prospectus klaar, en kunnen de lezers inschrijven: 10 (8 tekst, 2 illustraties) volumes voor 372 ponden. Het eerste deel komt uit in 1751 en is een succes. Uiteindelijk betalen de inschrijvers 980 ponden voor 26 volumes in-folio.
Staatsgevaarlijk
De redacteuren houden zich echter niet aan de inhoud. In plaats van een compendium van alle kennis uit te geven, glijden subversieve ideeën tussen hun artikelen. Waar de inschrijvers een op feiten gebaseerde Encyclopédie verwachtten, kregen ze polemische lemma's waarvan het meest controversiële 'Prêtres' (priesters) is: "il est doux de dominer sur ses semblables".[2] Ook vermeldenswaard is het lemma 'Représentant', dat de burger definieert als wie bezit: "c’est la propriété qui fait le citoyen".[3] Het lemma 'Grains' (graan) zet de fysiocratische theorie uiteen, bewerend dat industrie de economie niets oplevert en arbeid aan de landbouw onttrekt.[4]. De Encyclopédie werd de "oorlogsmachine" van de Philosophes[5]. In 1752 werd de uitgave een eerste keer verboden. Na de mislukte aanslag van Damiens op de Franse koning Lodewijk XV wordt de tegenstand tegen de Encyclopédie heviger. Tot dan toe werden de verboden met de hulp van de koninklijke censor omzeild. De "devote" partij aan het hof besefte dat de Encyclopédie staatsgevaarlijk was. De aanvallen op godsdienst en staat waren expliciet en paus Clemens XIII veroordeelde de Encyclopédie. D'Alembert verliet de redactie en het koninklijk privilege werd in 1759 teruggetrokken. Niettemin slaagt Diderot erin, met hulp van de koninklijke censor Malesherbes, het werk te voltooien in 1765. Een laatste volume illustraties verscheen in 1772.
Doel
Diderot omschreef het doel van de Encyclopédie als volgt. Het doel is
- de kennis bijeen te brengen die verspreid is over de wereld;
- er het algemene systeem van te laten zien aan onze tijdgenoten;
- en dat door te geven aan de mensen die na ons komen;
- opdat de werken uit voorbije eeuwen niet nutteloos geweest zullen zijn voor de komende eeuwen;
- en opdat onze nakomelingen, beter onderlegd, tevens deugdzamer en gelukkiger worden;
- en opdat wij niet zullen sterven zonder ons verdienstelijk gemaakt te hebben jegens de mensheid.
Galerie
-
Encyclopédie
Voorpagina deel I -
Kennisboom, structuur van de Encyclopédie
-
Frontispice uit 1772
-
Het maken van gravures
-
Camera obscura
-
Klassieke zuilen
-
De menselijke anatomie
Bronnen
Literatuur
- Philipp Blom (2004), Enlightening the World: Encyclopédie, the book that changed the course of history. Londen: Harper Collins publishers.
- Philipp Blom (2010), Het verdorven genootschap: De vergeten radicalen van de Verlichting. Amsterdam: De Bezige Bij.
Externe links
- Online editie in de oorspronkelijke Franse taal (Enccre)
- The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert, collaborative translation project, een steeds groeiend aantal artikelen uit de Encyclopédie vertaald in het Engels (577 artikelen per november 2008)
- The Encyclopedie, discussie in het BBC Radio 4-programma In Our Time van 26 oktober 2006
Bronnen, noten en/of referenties
|
Vrije mediabestanden over Encyclopédie op Wikimedia Commons