Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Circadiaan ritme
Een circadiaan ritme is een biologisch ritme waarvan de cyclus ongeveer één dag duurt (Latijn: circa = ongeveer, dies = dag). Men spreekt ook wel van een 24-uurs ritme of slaap-waakritme.
Een organisme is onderhevig aan een groot aantal biologische processen, die doorgaans automatisch verlopen volgens een bepaald ritme. Circadiaan verlopende functies vertonen een patroon dat dagelijks herhaald wordt. Het ritme wordt via de biologische klok endogeen gestuurd (door innerlijke erfelijke factoren in de hersenen vastgelegd) en functioneert onafhankelijk van omgevingsfactoren als licht en temperatuur.
De lichaamstemperatuur (rectaal gemeten) is een goed voorbeeld van een functie met een circadiaan ritme. In de late middag (6 uur voor het inslapen) is deze het hoogst, en 2 uur na het inslapen het laagst. Ook andere lichaamfuncties vertonen een circadiaan ritme, zoals afscheiding van bepaalde hormonen, hartritme, slaappatroon, volume van de urineblaas, behoefte aan eten en drinken en gevoeligheid voor farmaca.
Wordt het individu afgeschermd van bepaalde omgevingsfactoren, dan blijven de circadiaan verlopende processen volgens hun eigen innerlijke ritme doorlopen. Onder invloed van uiterlijke factoren, zoals zonlicht, getijden, klimaat of sociale omgeving, worden de circadiane invloeden afgezwakt en wordt het gedrag van het individu meer bepaald door die omgevingsfactoren.
Invloed van licht
In omstandigheden waar kunstmatig de omgeving altijd licht of donker wordt gehouden blijft het circadiane ritme gehandhaafd. Hierbij ontbreekt dus tijdaanduiding van de omgeving (ook wel Zeitgeber) genoemd en gaat het endogene (eigen) ritme overheersen. Het ritme is bijvoorbeeld in een altijd donkere omgeving iets korter dan 24 uur, waardoor het over opeenvolgende dagen steeds iets naar voren schuift in de tijd (zie illustratie).[1]
Biologische klok
Het mechanisme in de hersenen dat verantwoordelijk is voor de regulatie van het circadiane ritme wordt de biologische klok genoemd. Dit mechanisme bevindt zich in een kerngebied in de hypothalamus dat nucleus suprachiasmaticus wordt genoemd. Licht dat op het netvlies van de ogen valt wordt via speciale ganglioncellen naar de hypothalamus, en vandaar naar de SCN geleid. Deze ganglioncellen bevatten het lichtgevoelig pigment melanopsine. De SCN controleert het waak-slaapritme door andere hersengebieden zoals de epifyse (pijnappelklier) te stimuleren. De epifyse produceert het hormoon melatonine, dat slaperigheid veroorzaakt. Bij lagere vertebraten is de epifyse een lichtgevoelig orgaan dat bijvoorbeeld door de dunne schedelwand licht registreert. Melatonine wordt hoofdzakelijk gedurende de nacht geproduceerd, maar bij grote tijdverschuivingen, zoals bij jetlag of bij nachtdienst c.q. ploegendienst, kunnen mensen ook overdag door slaperigheid worden overvallen, of 's nachts moeilijk in slaap komen. Het kan dagen duren voordat men zich aangepast heeft aan de effecten van grote tijdverschuivingen.
Jetlag
Er is een verband gelegd tussen het eetgedrag en een jetlag. Onderzoekers hebben ontdekt dat wie van de ene tijdzone naar de andere reist in een vliegtuig, geen last hoeft te krijgen van deze verschuiving. Men zou daartoe de hele reis moeten vasten en pas weer gaan eten op de normale etenstijd van het land van aankomst.[bron?]
Experiment
In 1989 verbleef Stefania Follini 4 maanden ondergronds voor een isolatie-experiment.
Zie ook
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º J.W. Kalat, Biological Psychology, 8th Edition. Thomson, Wadsworth