Woonboot

Een woonboot in Amsterdam.

Een woonboot is een verzamelnaam voor boten die zodanig zijn ingericht dat men erop kan wonen en waarvan de primaire functie ook wonen is. Een woonboot is niet meer (primair) bedoeld om mee te reizen. Een woonboot kan een ponton zijn met een soort huis erop, maar ook een zeilschip of, wat veel voorkomt, een oud binnenvaartschip.

Soorten woonboten

Vaak wordt het volgende onderscheid in soorten woonboten gemaakt:

1. Arken. Dit zijn betonnen casco's waarop een houten, stenen of kunststof opbouw is bevestigd.
2. Scharken. Dit zijn veelal metalen schepen, vaak in onbruik geraakte binnenvaartschepen of schuiten, waarop een houten, stenen of kunststof opbouw is gemaakt. Ze lijken op Arken, maar onderscheiden zich door de metalen onderbouw. Ze moeten ééns in de vijf jaar naar de werf voor onderhoud.
3. Woonschepen: vaak traditionele schepen, uit de vaart genomen binnenvaartschepen of anderszins historische schepen die een liggende (niet varende) woonfunctie hebben gekregen. Soms zijn deze woonschepen nog in staat tot varen.

In het Amsterdams (centrum)beleid krijgen woonschepen momenteel voorkeur boven arken en scharken, vanwege uiterlijke kenmerken. Het wooncomfort van arken is doorgaans beter dan op scharken en woonschepen. Arken maken het meest efficiënt gebruik van de beschikbare ligplaats, woonschepen het minst. Op sommige plaatsen kunnen arken behoorlijk uit de toon vallen in de omgeving, terwijl ze op andere plaatsen beter in de omgeving passen. Meestal geldt daarom tegenwoordig een (streng) welstandsbeleid dat wordt toegepast bij alle veranderingen en vervangingen aan alle typen woonboten.

Ligplaatsbeleid in Nederland

Gemeenten en waterschappen hebben vaak speciale gedeelten van kanalen of havens aangewezen voor woonboten. Deze officiële ligplaatsen hebben dan ook vaak nutsvoorzieningen, zoals gas, water en elektriciteit.

In Nederland is een beperkt aantal officiële ligplaatsen voor woonboten beschikbaar; ongeveer 10.000. Nederland kent een restrictief ligplaatsbeleid; het aantal officiële ligplaatsen wordt in principe niet uitgebreid. De vraag naar ligplaatsen is daarom groot. Een officiële ligplaats is opgenomen in het bestemmingsplan, heeft daarin een woonfunctie en heeft een ligplaatsvergunning. Ligplaatsvergunningen kunnen overdraagbaar en niet-overdraagbaar zijn; ofwel bij verkoop van de woonboot kan de vergunning al dan niet automatisch aan de nieuwe eigenaar overgaan. Voor historische woonschepen is tevens een beperkt aantal ligplaatsen in historische havens beschikbaar. Veel woonboten hebben echter geen vergunning en liggen in feite dus illegaal of worden gedoogd: de gemeente is op de hoogte van de illegale situatie maar kiest ervoor om deze vooralsnog te laten bestaan.

Diverse gemeenten of deelgemeenten voeren een actief woonbotenbeleid. Het gaat daarbij onder meer om liggelden (precario), vergunningen, afmetingen, welstand en nautische issues (vrije doorvaart etc). Soms komen woonbootbewoners en gemeentebestuur tegenover elkaar te staan. Met name in Amsterdam kan het debat stevige vormen aannemen, vooral als het gaat om onderwerpen als het wegslepen van illegale woonboten of de verhoging van liggelden.

Woonboten hebben een eigen woonadres. Bijzonder hieraan is het gebruik van de letters t/o = tegenover. De woonboot ligt dan tegenover het huis met het adres zonder t/o, dus Boterdiep t/o 15, ligt aan de overkant van het huis Boterdiep 15. Ook de aanduiding a/b met de betekenis aan boord komt voor. Na a/b volgt dan de naam van de boot. Het adres is dan: Julianakade a/b Drie Gezusters. Tegenwoordig hebben boten meestal een gewoon nummer. Om ze te onderscheiden van "gewone" nummers worden ze (ook) vooraf gegaan door a/b. Er worden ook nummers gebruikt die extra hoog zijn (Julianakade a/b 3). Men begint ook wel te tellen bij 1000 (Singel 1003). In de gemeente Amsterdam is men ertoe overgegaan de woonboten een eigen huisadres te geven. Een letter-toevoeging indiceert dat het om een woonboot gaat. Zo heeft de woonboot tegenover Prinsengracht 824 het nummer 824G gekregen.

Roerend of onroerend?

Het Hof Arnhem heeft op 15 oktober 2007 in zaak 06/00491 bepaald, dat overeenkomstig een arrest van de Hoge Raad bij een woonboot sprake is van vereniging met de grond, als die woonboot enkel door middel van beugels is verbonden met in de bodem verankerde meerpalen. Om te bepalen of ook sprake is van een duurzame vereniging gaat het er om dat de woonboot duurzaam met de grond verenigd is als die, mede gelet op de bedoeling van degene door wie of in wiens opdracht het tot stand is gebracht, naar aard en inrichting bestemd is om duurzaam ter plaatse te blijven en dit ook naar buiten kenbaar is uit bijzonderheden van aard en inrichting van dat gebouw of werk.

Hoewel de meeste woonboten als roerende zaak worden beschouwd, kan er meestal een gewone hypotheek op worden afgesloten en gelden in Nederland dezelfde belastingregels als voor de onroerende woning. In Nederland wordt op woonboten roerende zaak belasting (RZB) in plaats van de onroerende zaak belasting (OZB) geheven.

Voorbeelden van bijzondere typen woonboten

Er bestaan diverse speciale typen woonboten. De meesten zijn echter geen woonboten in de strikte zin van het woord, door het ontbreken van de woonfunctie.

• Studentenboot. Dit kan een ponton zijn waarop een soort containers geplaatst zijn in meerdere woonlagen die ingericht zijn om bewoond te worden door studenten;
• Botel. Een ander bijzonder type is het drijvende hotel. Ook wel botel genoemd. In Maastricht en Amsterdam bestaan bekende exemplaren.
• Bajesboot. Bij gebrek aan andere ruimte voor opgepakte illegaal in Nederland verblijvende personen heeft het Ministerie van Justitie in Rotterdam, Dordrecht en Zaanstad woonbootachtige gevangenisen ingericht, de zogenaamde bajesboten. Mensen die de overheid het land uit wil zetten verblijven hier onder spartaanse omstandigheden. Na de brand in het cellencomplex op Schiphol is ook bij deze wijze van opsluiting een vraagteken komen te staan, voornamelijk vanwege de (brand)veiligheidssituatie. In 2008 kwam Amnesty International tot de slotsom dat het regime op de boten in strijd is met de mensenrechten.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• www.wwp-diemen.nl woonboten in Amsterdam
• De landelijke vereniging voor en van woonbootbewoners
• HR 17 november 2006, nr. 41 434, BNB 2007/5.
• Ontwerp Ligplaatsenbeleid provinciale vaarwegen Zuid-Holland, 21 september 2010

  Vrije mediabestanden over Houseboat op Wikimedia Commons

  Vrije mediabestanden over Woonboot op Wikimedia Commons