Bestuurlijke indeling van Frankrijk

De bestuurlijke indeling van Frankrijk kent een aantal lagen:

• Nationaal niveau: Franse staat
  • 26 Regio's (région) (waarvan 4 overzeese gebieden)
    • 100 Departementen (département)
      • 342 Arrondissementen (arrondissement)
        • 4039 Kantons (canton)
          • 36778 Gemeenten (commune)

Grondwettelijk

In de Franse grondwet (artikel 72) worden “territoriale collectiviteiten” (collectivités territoriales de la République) gedefinieerd. Daaronder vallen de gemeentes, de departementen inclusief de overzeese regio’s (départements d'outre-mer, DOM), de regio’s, inclusief de overzeese regio’s (régions d'outre-mer, ROM), bijzondere territoriale collectiviteiten (Corsica) en de overzeese collectiviteiten (Mayotte, Saint-Pierre-et-Miquelon, les îles Wallis et Futuna, la Polynésie française) die een andere status hebben dan de DOM.

De bestuurlijke indeling slaat met name op het werkingsgebied van de overheidsinstellingen. Per overheidsinstantie is bepaald op welk niveau zij zeggenschap heeft. Voor veel diensten geldt dat de diensten voor bepaalde delen gedeconcentreerd zijn naar de regio’s naar de departementen, etc. Op dat niveau is die dienst dan verantwoording verschuldigd aan het bestuur van het niveau (de préfet, de sous-préfet), maar ook aan de centrale ministeriële organisatie waaronder zij valt. De directie onderwijs van een departement is dus verantwoording verschuldigd aan de préfet, maar ook aan het ministerie van onderwijs. Tegenwoordig, met de huidige telecommunicatie, wordt de communicatie met de centrale organisatie sneller, en kan het vaker voorkomen dat de plaatselijke préfet gepasseerd wordt.

Een aantal organisaties zijn niet gedeconcentreerd, maar vallen direct onder het centrale gezag, zoals Defensie en het hoger onderwijs.

Bestuurlijke niveaus

Nationaal niveau

In Parijs zetelt het centrale bestuur van Frankrijk, de politieke macht ligt bij de president, de regering en het parlement, maar een belangrijke machtsfactor is de “vierde macht”, de macht van de ambtenaren, van de ministeries.

De machtigste man in Frankrijk is de president. De president wordt direct gekozen en benoemt de regering (eerste minister, ministers), is ook het hoofd van de regering. De regering is het hoofd van de uitvoerende macht, maar moet de verantwoordelijkheid delen met de president. Sinds de Vijfde Republiek en het optreden van de Gaulle als president is veel macht teruggevloeid naar de president: hij doet uitspraken van algemeen Frans belang, is het gezicht van Frankrijk naar de buitenwereld en is het hoofd van de defensieorganisatie.

Het Franse parlement kent twee kamers:

• de assemblee (l'Assemblée nationale), direct gekozen en vergelijkbaar met de tweede Kamer met als zetel het Palais Bourbon
• de senaat (le Sénat) indirect (getrapt) gekozen, met als zetel het Palais du Luxembourg.

Het parlement heeft de macht om de regering te controleren, om de wetten van de regering goed dan wel af te keuren.

Regio’s

Zie Regio's in Frankrijk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Onder het nationale niveau is Frankrijk verdeeld in een 26-tal regio’s, 22 op het vasteland en een viertal overzeese gebiedsdelen (DOM, Départements de Outre-Mer). De préfet van de regio is de préfet van het departement waar de hoofdstad van de regio is.
Regio's bestaan nog maar relatief kort, met het instellen van de vijfde republiek in de vijftiger jaren is ook de regio-indeling ingevoerd. Met de decentralisatiewet van 1982 hebben de regio's de titel van "territoriale collectiviteit" gekregen.

De “regering” van een regio is in handen van de “Regionale Raad” (conseil régional), die bij algemene verkiezing aangesteld wordt. Het uitvoerend gezag is in handen van de voorzitter van de Regionale Raad.

De verantwoordelijkheden van de regio liggen met name op economische en sociaal vlak, op die terreinen dienen de regio's een actieve rol te spelen.

De préfets en de sous-préfets zijn de vertegenwoordigers op dat niveau van de minister van Binnenlandse Zaken (ministre de l'Intérieur). Ze worden per presidentieel besluit benoemd en zijn directe loyaliteit aan de regering verschuldigd.

Departementen

Zie Departementen van Frankrijk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het departement is de derde bestuurslaag in Frankrijk. Frankrijk telt 100 departementen, waarvan 96 op het vasteland in Frankrijk zelf en vier overzeese gebiedsdelen. De vier overzeese gebiedsdelen zijn overigens zowel regio als departement.

De indeling in departementen stamt uit de Franse revolutie. De nieuwe machthebbers wilden de oude machtsstructuren van de adel doorbreken en een van de middelen daartoe was het instellen van een totaal nieuwe opdeling van het land in machtseenheden. Maar pas aan het eind van de 19e eeuw kregen de departementen (met de toekenning van de titel "territoriale collectiviteit") ook echt de bevoegdheden om de zaken op hun grondgebied te regelen.

De departementen zijn in eerste instantie op alfabetische volgorde genummerd. Latere opdelingen van departementen hebben dit teniet gedaan, maar de nummering is daar op niet meer aangepast. Het meest zichtbaar is de nummering op de kentekenplaten van elke Franse auto.

De “regering” van een departement is in handen van de “Algemene Raad” (conseil général), het uitvoerend gezag was voorheen (voor 1985) in handen van de préfet (vandaar ook de aanduiding préfecture voor de hoofdstad van het departement) en tegenwoordig in handen van de voorzitter van de Algemene Raad.

Arrondissementen

Zie Arrondissement (Frankrijk) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Ieder van de departementen is onderverdeeld in een beperkt aantal arrondissementen met als hoofdplaats een sous-préfecture. Het bestuur van het arrondissement valt onder de verantwoordelijkheid van de sous-préfet.

    Zie ook: Lijst van arrondissementen (Frankrijk)

Kantons

Zie Kanton (Frankrijk) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De arrondissementen zijn onderverdeeld in kantons. Een kanton is een organisatorische eenheid. Het is niet een van de “territoriale collectiviteiten” zoals in de grondwet genoemd.
Met name in de verkiezingen voor de Algemene Raad van het departement spelen de kantons een rol (als kiesdistrict). Overigens hoeven de kantongrenzen en gemeentegrenzen niet gelijk te lopen, bewoners van één gemeente kunnen in verschillende kantons wonen (hoewel doorgaans een gemeente in één kanton ligt).

Gemeentes

De kantons zijn onderverdeeld in gemeentes (communes). Frankrijk telt in totaal 36.778 gemeentes.
Drie gemeentes hebben een aparte status gekregen, Parijs, Lyon en Marseille. Voor de overige gemeentes geldt dat een gemeenteraad (Conseil municipal) gekozen wordt voor een periode van 6 jaar.
De burgemeester (le Maire, le Bourgmestre) zit voor eenzelfde periode en heeft de uitvoerende macht. Hij is als zodanig ook de vertegenwoordiger van de regering in de gemeente en heeft taken en verantwoordelijkheden op het vlak van de openbare orde en de politie.

Bestuurlijke rechtspraak

Bij geschillen van een burger met een overheid wordt in Frankrijk een speciale rechter ingeschakeld, de bestuurlijke rechter. De bestuurlijke rechter heeft de macht om overheidsregelingen terug te draaien, om ze te wijzigen en om de overheid schadevergoedingen op te leggen wanneer burgers onterecht benadeeld zijn.