Indigo (kleurstof)

Indigo is een belangrijk pigment met een uitgesproken blauwe kleur, die eveneens indigo genoemd wordt. Het natuurlijke pigment is afkomstig uit verschillende soorten planten, maar bijna al het indigo dat tegenwoordig wordt gebruikt is synthetisch.

Indigo is een donkerblauw kristallijn poeder dat smelt rond 390-392 °C. Het is onoplosbaar in water, alcohol of ether, maar wel in sommige andere oplosmiddelen, zoals chloroform. De brutoformule is C₁₆H₁₀N₂O₂; de structuurformule staat rechtsboven aangegeven.

Natuurlijke bron

Het natuurlijke indigo wordt vooral gewonnen uit plantensoorten van het geslacht Indigofera, die in de tropen voorkomen. In een gematigd klimaat wordt indigo gewonnen uit wede (Isatis tinctoria) en Polygonum tinctorum. De tropische soorten zijn echter efficiëntere leveranciers van de kleurstof.

Natuurlijke indigo was de enige bron van deze kleur tot ongeveer 1900.

Gebruik

De belangrijkste toepassing van indigo ligt in het kleuren van spijkerbroeken. De kleur wordt echter ook gebruikt om wol "navy blue" te verven. Indigo bindt zich niet bijzonder sterk aan de vezels in het textiel, waardoor slijtage en herhaald wassen ervoor zorgen dat de verf langzaam uit de stof verdwijnt. Sinds ongeveer 1970 willen kopers van spijkerbroeken liever dat deze er van het begin af aan wat versleten uitzien, en ziet men de originele donkere indigo kleur slechts weinig in het straatbeeld.

Indigo wordt ook gebruikt als pigment in de schilderkunst. Het is een enigszins overheersende blauwe kleur, die wat naar groen zweemt.

Geschiedenis

In Aziatische landen, zoals India, China en Japan wordt indigo al eeuwenlang als kleurstof gebruikt. Ook in het oude Egypte, Griekenland, Rome, Peru en Afrika werd indigo gebruikt.

Men denkt dat India de oudste leverancier is van indigo richting Europa. Het Griekse woord voor verf, indikon, verwijst zelfs naar India. De Romeinen gebruikten de term indicum, wat evolueerde via het Italiaans naar het huidige woord indigo.

De Romeinen gebruikten indigo als schilderspigment en ook voor medicinaal en cosmetisch gebruik. Het bleef een luxe en zeldzaam product tot de Middeleeuwen.

Aan het eind van de vijftiende eeuw, ontdekte de Portugees Vasco da Gama een zeeroute naar India. Dit leidde tot een versterking van de handel met India, Indonesië, China en Japan. Indigo kwam hierdoor beter beschikbaar in West-Europa, en ook in Nederland via de VOC. Europeanen begonnen zelfs indigoplantages aan te leggen. Frankrijk en Duitsland verboden echter geïmporteerde indigo rond het begin van de zestiende eeuw, om hun eigen wede industrie te beschermen.

In 1865 begon de Duitse scheikundige Adolf von Baeyer met indigo te werken. Dit resulteerde in de synthese van indigo in 1880. Drie jaar later werd de chemische structuur bekend gemaakt. BASF ontwikkelde een commerciële productietechniek die vanaf 1897 in gebruik werd genomen. Rond 1913 was het natuurlijke indigo vrijwel geheel vervangen door synthetisch indigo. In 2002 werd wereldwijd ongeveer 17.000 ton indigo geproduceerd.

Verftechniek

Indigo is een uitdagende verf, omdat het niet oplosbaar is in water. Om het te kunnen oplossen, moet het een scheikundige verandering ondergaan. Als ondergedompelde kleding uit het verfbad wordt gehaald, combineert het indigo zich met zuurstof uit de lucht en krijgt het weer zijn onoplosbare vorm. Het was een lastig proces voor de eerste Europese gebruikers van indigo vanaf de zestiende eeuw.

Oorspronkelijk werd indigo opgelost in oudbakken urine. Het ureum in urine reduceert het onoplosbare indigo naar indigo wit of leukoindigo, een geelgroene oplossing. Synthetisch ureum kwam beschikbaar vanaf ongeveer 1800.

In Japan werd, voor de industriële revolutie, indigo opgelost in een verwarmde ton met daarin warmteminnende anaerobe bacteriën. Sommige van deze bacteriën produceren waterstof, dat eveneens het indigo kan reduceren.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Indigo dye op Wikimedia Commons.