Jurisprudentie

Onder jurisprudentie (Latijn: Iuris Prudentia, door de bezigheden van prudentes; adviseurs, experts) wordt in het algemeen verstaan de filosofie, wetenschap, bestudering en toepassing van recht. De term kan echter ook refereren aan (het geheel van) uitspraken van rechters (zie hiervoor ook : rechtspleging).

Oude Rome

Deze betekenissen had het al in het Oude Rome. Al werd het oorspronkelijk uitsluitend beoefend door het college van priesters. Deze priesters hadden een exclusieve bevoegdheid om te oordelen over de feiten. Hierdoor waren zij de enige experts in het jus of traditioneel recht (mores maiorum). Dit traditioneel recht bestond uit gesproken recht en gewoontes die van vader op zoon werden doorgegeven. Priesters creëerden hiermee indirect een rechtssysteem door hun uitspraken in individuele concrete zaken. Dit rechtssysteem van uitspraken vormt nu nog de basis van het Angelsaksische rechtssysteem, waaronder het common law.

Hun uitspraken waren bedoeld als eenvoudige interpretaties van traditionele gewoontes, maar uiteindelijk leidde deze activiteit, apart van formeel herkennen van iedere zaak wat gebruikelijk was in het gewoonterecht, naar een meer rechtvaardige interpretatie waarmee samenhangend de sociale gebruiken vernieuwd werden.

Na de 3e eeuw werd de Juris prudentia meer een bureaucratische aangelegenheid, met weinig noemenswaardige auteurs. Het was pas tijdens het Byzantijnse Rijk in de 5e eeuw dat er weer bestudering van het recht plaats vond. Tijdens deze culturele omslag (529) werd de Corpus Juris Civilis door Keizer Justinianus opgesteld.

Engeland

In Engeland fungeert jurisprudentie als wetgeving op zichzelf. In tegenstelling tot de meeste Europese landen, waaronder Nederland, waar het recht grotendeels is vastgelegd in wetboeken, is het Engelse recht grotendeels rechtersrecht ("case law"). Zie ook common law.

Nederland

De wetenschap of bestudering van recht noemen we in Nederland rechtsgeleerdheid. Met jurisprudentie bedoelt men in Nederland de toepassing van recht of (het geheel van) uitspraken door rechters. Jurisprudentie geldt als rechtsbron in Nederland. De precedentwerking van Nederlandse jurisprudentie is minder strikt dan de precedentwerking in Engeland.

Bijvoorbeeld bij de interpretatie van wettelijke termen die voor meerdere uitleg vatbaar zijn, kan jurisprudentie van belang zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om termen als redelijk, billijk, binnen een redelijke termijn, of zorgvuldig. Het is dan aan de rechter om te interpreteren (uit te leggen) wat er met zo'n term bedoeld wordt.

Bij de interpretatie van het recht verzinnen rechters niet zomaar iets: ze maken gebruik van interpretatiemethoden en redeneerwijzen. We onderscheiden vier interpretatiemethoden en twee redeneerwijzen.

• De grammaticale interpretatiemethode: meestal sluit de rechter in zo'n geval aan bij het 'alledaagse spraakgebruik'.
• De wetshistorische interpretatiemethode: de rechter kijkt hoe een wet ooit is bedoeld, hierbij wordt vaak de parlementaire geschiedenis er op nageslagen (bijvoorbeeld de Memorie van toelichting).
• De anticiperende interpretatiemethode: de rechter baseert zich in zo'n geval op toekomstig recht - wetten die al in voorbereiding zijn bijvoorbeeld.
• De rechtsvergelijkende interpretatiemethode: de rechter verwijst naar uitleg van vergelijkbare wetgeving in het buitenland.
• A-contrarioredenering: zaken die niet specifiek worden genoemd in de wet, worden uitgesloten. Stel dat een wet alleen gaat over arbeidsovereenkomsten, dan worden bijvoorbeeld freelance overeenkomsten daarvan uitgesloten.
• Redenering naar analogie: Zaken die erg veel op elkaar lijken, worden gelijk (naar analogie) geïnterpreteerd.
• Teleologische interpretatie: De rechter kijkt naar het doel van de wet op zich zelf, dus los van de bedoeling van de wetgever op het moment van het maken van de wet. Deze vorm van interpretatie wordt vaak gebruikt bij de toepassing van Europees recht door het Hof van Justitie.

Jurisprudentielijst

Zie hier een lijst met jurisprudentie, gesorteerd per vakgebied.