Slachtoffer

Slachtoffer is een persoon die een schokkende gebeurtenis (buiten de gebruikelijke menselijke ervaring) heeft meegemaakt, daarvan getuige is geweest of erover gehoord heeft en daarop met een intens gevoel van machteloosheid en intense angst heeft gereageerd. Het gaat om normale reacties op een abnormale gebeurtenis waarbij de eigen beleving van het slachtoffer voornamelijk de impact van de gebeurtenis bepaalt.

Dit is echter niet de oorspronkelijke, in onbruik geraakte, betekenis van het woord: het wezen (dier of mens) dat geslacht wordt ten offer aan een godheid. Zie daarvoor: mensenoffer

Bij ongevallen wordt met slachtoffer eenieder bedoeld die bij dat ongeval letsel (lichamelijk of psychisch) heeft opgelopen, al dan niet met de dood tot gevolg.

In het Strafrecht is het slachtoffer de benadeelde, de persoon die verklaart schade te hebben geleden door een misdrijf, maar oorspronkelijk geen partij is in het strafproces. In de laatste 20 jaar is de positie van het slachtoffer in het strafproces echter verbeterd. Er is een bureau slachtofferhulp dat een slachtoffer met raad en daad terzijde staat, meestal na aangifte bij de politie. Slachtoffers kunnen een uitkering krijgen uit het schadefonds geweldsmisdrijven. Er is de mogelijkheid voor het slachtoffer zich met een civiele vordering te voegen in een strafzaak, het slachtoffer hoeft daarbij, onder voorwaarden, geen eigen advocaat mee te brengen. Sinds een paar jaar is er voor politie en justitie een verplichting het slachtoffer te informeren over de voortgang en resultaat van het justitieel onderzoek en van de vervolging. Sinds 2005 hebben slachtoffers van de meer ernstige misdrijven het recht een verklaring af te leggen tijdens een strafzaak.

Zie ook victimologie, de wetenschappelijke studie van slachtoffers en slachtofferschap.

Gevolgen

Lichamelijke gevolgen

Letsels, invaliditeit, medische behandeling, hoge bloeddruk en spanningshoofdpijn zijn enkele van de vele lichamelijke gevolgen.

Psychische gevolgen

Angst, onzekerheid, boosheid, verdriet, neerslachtigheid, matheid, schuldgevoelens, angst voor herhaling, gevoel van onveiligheid, concentratiemoeilijkheden en wraakgevoelens zijn psychische gevolgen die het slachtoffer kan ondervinden. In sommige gevallen ontwikkelt men een Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS)

Materiële gevolgen

Schade aan de woning, inkomstenderving, verlies van geld, kosten van medische behandelingen zijn materiële gevolgen.

Psychosociale gevolgen

Deze gevolgen worden beïnvloed door reacties van familie en vrienden, en door de hulpverlening. Deze zijn vaak dubbelzinnig, wat secundair victimisatie in de hand kan werken.

Gevoel van machteloosheid, kwetsbaarheid en controleverlies

• Machteloosheid

Het overweldigend gevoel van de plotse gebeurtenis wordt onbewust omgezet in vermijding (uit de weg gaan) of ontkenning.

• Confrontatie met de eigen kwetsbaarheid

Om zonder angst aan allerlei aspecten van het leven te kunnen deelnemen, is het nodig een zekere illusie van onkwetsbaarheid te hebben. Deze illusie wordt doorbroken in de crisis.

• Verlies van controle

Het gevoel zelf over doen en laten te kunnen beschikken vermindert en leidt tot een toename van angst, waardoor het algemeen functioneren vermindert. Dit kan leiden tot agressie (tegen anderen of tegen zichzelf), met gevoelens van depressie en schuld.

Gevoel van onveiligheid

Het verminderd gevoel van onkwetsbaarheid leidt tot een gevoel van onveiligheid, met ongewenste blijvende waakzaamheid als gevolg, vooral voor wie dicht bij de dood is geweest. Moeite met inslapen of doorslapen, prikkelbaarheid en sterke schrikreacties zijn enkele voorbeelden van deze waakzaamheid.

Aantasting van vertrouwen

• in zichzelf en de anderen (omgeving)

Het verlies van fundamenteel vertrouwen heeft het slachtoffer het gevoel er helemaal alleen voor te staan, en laat de vrees na dat iedereen hem kan beroven of bestelen. Het vertrouwen tussen slachtoffer en hulpverlener is een eerste stap in de verwerking hiervan.

• in een rechtvaardige samenleving

Een misdrijf heeft het slachtoffer getoond dat de samenleving niet rechtvaardig is. Wanneer de omgeving dan nog eens koel reageert zal dit nog versterkt worden. Slachtoffers verwachten medeleven, terwijl ze voor onze samenleving een teken van haar onvolmaaktheid zijn. Onderzoek toont aan dat we geneigd zijn de schuld bij het slachtoffer te leggen om niet geconfronteerd te worden met dezelfde gevoelens van onveiligheid. Als dit gebeurt dan is de persoon niet allen het slachtoffer van de gebeurtenissen, maar krijgt die rol ook toebeedeeld vanuit de omgeving. Slachtoffers verwachten ook dat de samenleving haar verantwoordelijkheid opneemt om de schade van de slachtoffers te erkennen en te herstellen. Gebeurt dat niet dan kan dat secundair victimisatie in de hand werken.

Fasen van aanpassing

Schok of impactfase

Tijdens het feit zelf wordt het lichaam in alarmtoestand gebracht. Het wordt alert gemaakt (klaar om te vluchten of te vechten) met aanvullende symptomen als pijn (hoofd, maag), benauwdheid, hartkloppingen, alertheid.

Dan treedt er het weerstandsstadium in, een reactie op de aanval op de persoon. Deze is te merken in het handelen, de waarneming en het denken. Een persoon zal hetzij vechten (beoordelen en actie ondernemen), vluchten (verbijsterd uitvoeren wat gevraagd wordt) of vrezen (in de war, gillen, flauwvallen, in alle staten zijn). De waarneming wordt herleid tot een tunnel-ervaring, d.w.z. er is een vernauwing van het waarneming en het bewustzijn. Ten slotte zal de persoon ook zijn leven aan z'n ogen zien voorbijpasseren.

Na de alarmtoestand en het weerstandsstadium zal het lichaam op termijn een signaal ontvangen dat alles weer veilig is, de schade kan nu worden opgenomen. Triggers, sommige beelden of geluiden of geuren, kunnen de alarmtoestand weer oproepen.

Naschokfase

Na de feiten zich hebben voorgedaan, zullen mensen meestal kalm kunnen vertellen wat er zich voorgedaan heeft. Sommigen zullen echter niet meer kunnen spreken & volledig dichtklappen hetzij volledig ontredderd zijn. Een politieman of hulpverlener zal hen tot rust laten komen vooraleer een verklaring te laten afleggen.

Verwerking

Wat is verwerking ?

Verwerking heeft als doel het herstel van het gevoel van onkwetsbaarheid, controle, veiligheid en vertrouwen.

Enkele reacties tijdens deze fase zijn :

• angst door het gevoel van onveiligheid, voor herhaling, represaille, terugkeer naar de plaats van het misdrijf
• woede door het gevoel van machteloosheid, wat zich uit in fantasieën, dromen, irritaties naar de omgeving of naar zichzelf
• schuld, die de angst vermindert door het gevoel te geven dat men er zelf iets aan kon doen

Wanneer de verwerking geslaagd verloopt zal dit gepaard gaan met verdediging. Het kan echter ook zijn dat er een psychisch trauma ontstaat, en mogelijk een posttraumatische stressstoornis.

Omgaan met de verwerking : Coping

• Emotionele coping

Emotionele coping is een manier om gevoelens weer onder controle te krijgen zodat een integratie binnen het dagelijks leven mogelijk wordt.

Het slachtoffer wil eerst weten wat hem overkomen is. Die informatie geeft hem controle, mogelijkheid tot het voorkomen van een herhaling. Het is hierbij van belang om kritisch te durven kijken naar de omgeving. Zichzelf de schuld geven is één oorzaak, maar op lange termijn leidt dit tot een laag zelfbeeld. Vervolgens zal het slachtoffer zijn eigen ervaring vergelijking met die van anderen, en dit in een kader plaatsen. Hij zal tevens bepaalde elementen die hij nu niet kan aanpakken isoleren, en zich alleen focussen op de werkbare problemen. Zijn eigen controle van zijn nieuwe leven, als mens met andere perspectieven, zal centraal staan.

• Probleemgerichte coping

Het slachtoffer zal triggers of stimuli die herbeleving bevorderen of veroorzaken vermijden, en zal de herhaling van de gebeurtenis voorkomen ter verhoging van het subjectief veiligheidsgevoel.

Behalve preventie zal er ook herstel zijn, materieel of immaterieel, individueel of vanuit de samenleving, door de veroordeling of vervolging van de dader. Het slachtoffer zal zoeken naar sociale steun in zijn omgeving.

Factoren die beïnvloeding bepalen

• Aard van de gebeurtenis

Het soort geweld (seksueel geweld wordt bijvoorbeeld als heftiger ervaren dan lichamelijk geweld), de ernst daarvan en de betekenis die men aan het voorval geeft (iets wat als belangrijk wordt ervaren geeft meer kans op psychisch letsel).

• Duur van de gebeurtenis

Als de nare situatie langer aanhoudt zijn er meer verschijnselen.

• Consequentie van de gebeurtenis

De gevolgen (ook secundaire en tertiaire) die het voorval met zich meebrengt kunnen de situatie (veel) ernstiger maken.

• Omgevingsfactoren

Een steunende omgeving vermindert de kans op psychisch letsel.

• Persoonlijkheidsfactoren

20% van de mensen (die nooit eerder iets ernstigs hebben meegemaakt) heeft een gevoelig zenuwsysteem die heftiger reageert op gebeurtenissen. Zeker als het om onverwachte en nare zaken gaat kan de biologische kwetsbaarheid zorgen voor ontreddering.

• Voorgeschiedenis

Door nare ervaringen in het verleden (vooral in de vroege jeugd) kan het stresssysteem gevoelig zijn afgesteld, langdurig onveilig en machteloos voelen laat zijn sporen na. Maar ook bijvoorbeeld voedseltekort meemaken zorgt voor een biologische kwetsbaarheid. Verder bestaat er zoiets als een geboortetrauma: extreme niveaus van stresshormonen bij pasgeborenen die een negatief effect hebben in het verdere leven van het individu.

Zie ook

• Slachtofferzorg - politionele opvang, informatie, bijstand en doorverwijzing van slachtoffers bij misdrijven
• Slachtofferhulp - materiële en/of psychosociale bijstand van misdrijven
• Slachtoffertherapie - gespecialiseerde hulp aan slachtoffers die meestal langdurige behandeling nodig hebben
• Victimologie - studie van, onderzoek naar en het omgaan met slachtoffers
• Victimagogie - de agogie of veranderingskunde met slachtoffers als thema

Externe links

• International Victimology website
• World Society of Victimology

  Vrije mediabestanden over Victim op Wikimedia Commons