Ignaz Semmelweis

Ignaz Philipp Semmelweis (of, Hongaars: Ignác Fülöp Semmelweis) was een Hongaars arts.

Hij werd geboren op 1 juli 1818 in het stadsdeel Tabán in Buda, (in het huidige Boedapest), in het Oostenrijks-Hongaarse rijk, nu Hongarije. Hij overleed op 13 augustus 1865 in Oberdöbling bij Wenen (Oostenrijk).

Levensloop

Ignaz Semmelweis werd geboren in 1818 als vijfde kind van de groothandelaar in koloniale waren Josef Semmelweis (1778–1846) en Theresa, meisjesnaam Müller (1789–1844). Zij hechtten veel belang aan de schoolopleiding van hun kinderen.

Nadat hij de basisschool in Buda had bezocht, volgde hij les aan het gymnasium van de piaristen en vervolgens een jaar aan het gymnasium van Stuhlweißenburg. Aanvankelijk zou hij militair advocaat worden en studeerde daarom van 1835 tot 1837 filosofie en rechten aan de Universiteit van Pest. Vanaf 1837 zou hij in Wenen rechtswetenschap studeren, maar in 1838 koos hij een andere studierichting en begon geneeskunde te studeren. In 1839 en 1840 studeerde hij in Pest en vanaf 1841 opnieuw in Wenen. In 1844 gradueerde hij als master in de geboortehulp en datzelfde jaar ontving hij de doctortitel met de doctoraatsverhandeling Tractatus de vita plantarium. Het jaar daarop werd hij ook doctor in de chirurgie.

In 1846 werd hij assistent-arts in het Allgemeine Krankenhaus in Wenen, een ziekenhuis met twee kraamafdelingen. In de ene afdeling werkten vroedvrouwen, in de andere artsen en hun studenten. Semmelweis werd assistent van professor Johann Klein (1788–1856), leider van de eerste kliniek voor geboortehulp. Het viel Semmelweis op dat er een groot verschil zat in het aantal sterfgevallen in beide kraamafdelingen: ongeveer 2 procent in de vroedvrouwenkliniek tegenover 16 procent in de artsenkliniek. Hij zag ook dat vrouwen die thuis bevielen veel minder risico liepen om aan kraambedkoorts te overlijden. Het personeel volgde in beide afdelingen dezelfde werkwijzen. Semmelweis ging op zoek naar het verschil. De artsen en hun studenten voerden ook dagelijks autopsies uit op vrouwen die de vorige dag waren overleden. Vaak gingen ze dan rechtstreeks van de snijkamer naar de verloskamer, dikwijls zonder de handen te wassen. In 1847 overleed een bevriende professor, de gerechtsmedicus Jakob Kolletschka (1803–1847), die zich tijdens een autopsie in de hand had gesneden. Hij had een bloedvergiftiging met gelijkaardige symptomen als bij kraambedkoorts. Semmelweis concludeerde dat ’minuscule partikels’ deze dodelijke uitwerking hadden en dat deze via de handen van de artsen werden overgebracht.

In de jaren 1847 tot 1848 werkte Semmelweis aan een studie met als titel Die Ätiologie, der Begriff und die Prophylaxe des Kindbettfiebers. Hoewel hij nog geen wetenschappelijk ’bewijs’ had voor zijn conclusie, experimenteerde hij tegen de aanwijzingen van zijn overste in met verschillende was- en desinfecteringsmiddelen en eiste dat iedereen die verloskundige werkzaamheden verrichtte, eerst de handen in gechloreerd water moest wassen. Het aantal sterfgevallen in deze kraamkliniek daalde ogenblikkelijk van 18,27 naar 1,27 procent. De jongere artsen begrepen het belang van Semmelweis’ ontdekking en ondersteunden hem zo goed mogelijk. Maar zijn overste, die uit de generatie was van artsen die dit grote aantal sterfgevallen waren gaan beschouwen als een normaal risico, had geen begrip voor zijn theorieën en methoden.

Tegen het einde van 1847 begonnen berichten over het werk van Semmelweis zich over Europa te verspreiden. Semmelweis en zijn studenten schreven brieven aan de directeurs van een aantal vooraanstaande kraamklinieken waarin zij hun observaties beschreven. Ferdinand von Hebra, redacteur van een vooraanstaand Oostenrijks medisch tijdschrift, kondigde Semmelweis’ ontdekkingen aan in de uitgaven van december 1847 en april 1848. Von Hebra voerde aan dat het werk van Semmelweis een praktische betekenis had die vergelijkbaar was met die van Edward Jenners voorstel om inentingen met koepokken te gebruiken om pokken te voorkomen.

Eind 1848 schreef een van Semmelweis’ studenten een lezing om het werk van Semmelweis te verduidelijken. De lezing werd gehouden voor het Koninklijke Medische en Chirurgische Genootschap in Londen en een recensie verscheen in het prominente medische vakblad The Lancet. Enkele maanden later verscheen een soortgelijke verhandeling in een Frans vakblad.

Gerenommeerde medici uit die tijd, zoals Anton von Rosas (1791–1855), Rudolf Virchow (1821–1902), Eduard Kaspar Jakob von Siebold (1801–1861), Friedrich Wilhelm Scanzoni von Lichtenfeld (1821–1891), James Young S. Simpson (1811–1870) en anderen erkenden Semmelweis’ maatregelen niet. Vele artsen vonden het grondig wassen van de handen niet nodig en verzetten zich tegen de voorstelling dat zij de ziekte veroorzaakten die zij eigenlijk wilden genezen. Een arts als Gustav Adolf Michaelis pleegde zelfmoord omdat hij de schuld niet verdroeg. Andere geneeskundigen noemden Semmelweis een „nestbevuiler”.

Toen in 1848 een liberale politieke omwenteling over Europa stroomde, koos Semmelweis hierin partij. Hij stelde later vast dat deze activiteit de tegenstand tegen zijn werk als arts verhoogde. In 1849 werd hij ontslagen.

Toen hij solliciteerde als hoogleraar, wou men hem enkel toelaten onder voorwaarden die hij zo vernederend vond dat hij naar zijn geboorteland vertrok. Vanaf 1850 werkte hij in de stad Pest. In Hongarije werd de waarde van zijn methode door de regering erkend, maar in de rest van Europa was de medische stand gekant tegen het wassen van handen.

In 1861 publiceerde Semmelweis een verslag van zijn observaties en methoden, en stuurde dit naar vooraanstaande verloskundigen en medische genootschappen. De medische wereld reageerde ongunstig. Op een conferentie van Duitse artsen en natuurkundigen verwierpen de meeste sprekers de medische mening van Semmelweis.

Dood

De jaren van verzet tegen hem gingen niet spoorloos aan hem voorbij. Semmelweis werd psychisch ziek en in juli 1865 werd hij zonder diagnose door drie artsen naar de instelling Irrenanstalt Döbling, bij Wenen, gebracht. Volgens sommige bronnen zou Semmelweis’ opname in een instelling voor krankzinnigen te wijten zijn aan een intrige. Hij had in 1862 in een open brief gedreigd de artsen die zijn hygiënevoorschriften nog steeds niet gebruikten, als moordenaars aan te klagen.

Op 13 augustus 1865, twee weken nadat hij in de instelling was opgenomen, overleed hij op 47-jarige leeftijd aan een bloedvergiftiging, het gevolg van een kleine verwonding die hij had opgelopen tijdens een strijd met het personeel. Volgens anderen zou hij door verplegers geslagen zijn. (Bij een exhumatie werden fracturen aan handen, armen en borstbeen vastgesteld.) In de overlijdensakte stond „hersenverlamming” als reden van het overlijden.

Bevestiging

Pas tientallen jaren na zijn dood, bevestigde Louis Pasteur het bestaan van deze ’minuscule partikels’, en noemde deze bacterieën. Semmelweis’ voorstellen voor een betere hygiëne werden algemeen ingevoerd.

Werken (selectie)

• Zwei offene Briefe an Hofrath Dr. von Siebold und Hofrath Dr. Scanzoni, Pest, 1861 (online)
• Die Ätiologie, der Begriff und die Prophylaxe des Kindbettfiebers, 1861.
• Offener Brief an sämtliche Professoren der Geburtshilfe von Ignaz Semmelweis. Königl. ungar. Universitäts-Buchdruckerei, Ofen 1862 (online)
• Tiberius von Györy (uitg.), Semmelweis’ gesammelte Werke, VDM Verlag Dr. Müller, Saarbrücken 2007, ISBN 978-3-8364-0692-5.

Noten en verwijzingen

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Ignaz Semmelweis op Wikimedia Commons.