Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Groep 2000
Groep 2000[1] was een vrij grote verzetsgroep tijdens de Tweede Wereldoorlog in het gebied Amsterdam die tot nu toe vrijwel onbekend is gebleven. De groep was tamelijk groot met zo’n 140 leden. De groep stond aan de wieg van het blad Vrij Nederland. Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog verzorgde zij zo’n 4.500 onderduikers. Alle groepsleden en onderduikers kregen een codenummer. Groepsleden spraken elkaar daarmee aan. Opmerkelijk is voorts dat de groep al in midden 1940 begon en is opgericht en geleid door een vrouw.
Ontstaan
Hermannus van Tongeren was officier van het KNIL bij het wapen van de genie en legde bruggen aan op o.a. Sumatra. Zijn dochter Jacoba voedde hij op in het oerwoud van Sumatra. Zij hadden een sterke band met elkaar. Na pensionering in 1916 keerde hij terug naar Nederland. Hij was vrijmetselaar en werd in 1929 Grootmeester van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. De vrijmetselarij was voor de Duitsers een ’volksvijandige organisatie’. Van Tongeren liet zich in de dertiger jaren kritisch over de nazi’s uit. Meteen na de capitulatie in mei 1940 ondernam hij verzetsactiviteiten. Hij betrok zijn dochter daarbij. Zo ontstond de verzetsgroep.
Jacoba was kerkelijk maatschappelijk werkster van de Hervormde Kerk. Op eigen verzoek werd zij belast met het contact met de illegaliteit en hoe die ondersteund kon worden vanuit de Hervormde Kerk. Zij kon vrij door het land reizen en legde een landelijk net van contacten aan. Tegelijkertijd werd zij benaderd door de medeoprichters van het illegale blad Vrij Nederland.[2] Haar vader ging dit materieel en financieel steunen en hielp ook met contacten van vrijmetselaars. Voorjaar 1941 werden tientallen medewerkers van onder andere Vrij Nederland gearresteerd. Jacoba dook onder en trok de conclusie dat ze geen namen moest gebruiken, zoals haar vader haar ook steeds had voorgehouden. Haar vader was najaar 1940 door de Duitsers gevangen genomen en kwam in maart 1941 in Sachsenhausen om.
Zij ontwikkelde toen een Code voor alle namen, waarbij letters in nummers werden omgezet. Een aspect van de Code is de codenaam van groepsleden. De A werd een 1; een verbindings 0 en dan het nummer van binnenkomst in de Groep. Ds. Aris werd zo 102; Jacoba werd 2000, de T is de 20ste letter van het alfabet. Door de oorlog heen werd de code verder uitgebreid, aangepast en zo nodig gedifferentieerd. Voor de veiligheid kenden alle leden en medewerkers van de groep elkaar alleen bij codenaam. In maart 1945 bezetten de Duitsers het kantoor van de Groep en vonden de duizenden gecodeerde namen en adressen, maar konden de code niet kraken.
Hulp aan onderduikers
De koers van de groep werd midden 1941 verlegd. Ze besloot zich te richten op het groeiend aantal onderduikers: om Joden die onderduiken om aan deportatie te voorkomen, maar ook mensen die zich verzetten tegen de Jodenvervolging en de Duitse overheersing en mannen die niet naar Duitsland willen om voor de Duitsers te werken. Midden 1944 ondersteunde de groep 4.500 onderduikers, wat een groot aantal is. Voor hen moesten onderduikadressen gevonden, persoonsbewijzen vervalst, voedselbonnen bemachtigd en financiering worden georganiseerd om dit allemaal te realiseren; elke maand weer, hun leven hing ervan af. Met een strakke organisatie en veel leden is dit gelukt.
De onderduikadressen werden ten dele gevonden binnen het grote kerkelijke netwerk dat Jacoba had opgezet en de vele contacten met vrijmetselaars.
De hiervoor nodige voedselbonnen werden op diverse manieren verkregen; deels via medewerkers bij distributiekantoren, deels ook door overvallen op distributiekantoren, waarbij de knokploeg van Groep 2000 met andere knokploegen samenwerkte. Groep 2000 organiseerde de verdeling van de voedselbonnen. De transport van deze bonnen nam voor een groot deel Jacoba van Tongeren op zich. Zij had een bonnenvest waarin 5.000 voedselbonnen konden worden vervoerd, waardoor zij de ’Bonnenkoningin’ werd genoemd.
De Groep heeft ook duizenden voedselpakketten verstuurd naar Vught, Westerbork, Bergen-Belsen en andere kampen. Met Gerrit Jan van der Veen en Frieda Belinfante heeft ze samengewerkt om persoonsbewijzen te vervalsen. Later heeft Gerrit Jan van der Veen de Persoonsbewijzencentrale opgericht die 80.000 persoonsbewijzen heeft gemaakt.
Al deze activiteiten kostten steeds meer geld. Hermannus van Tongeren had in 1940 al een groot bedrag vanuit de kring van de vrijmetselaars laten onderduiken. Midden 1942 heeft Isaac Troostwijk dit opgehaald. Van deze 600.000 gulden (omgerekend circa 4 millioen euro in 2015) heeft Groep 2000 niet alleen zelf veel activiteiten kunnen bekostigen, maar ook Vrij Nederland, de Persoonsbewijzencentrale en het Nationaal Steunfonds substantiële startsubsidies kunnen geven.
Fusiegesprekken met Vrij Nederland
In 1940/1941 waren Groep 2000 en Vrij Nederland één organisatie. Van midden 1941 tot midden 1944 hadden zij zich geheel los van elkaar ontwikkeld. September 1944 vonden er gesprekken plaats tussen Jacoba van Tongeren en Henk van Randwijk, hoofdredacteur van Vrij Nederland. Het idee ontstond te fuseren, waarbij Henk van Randwijk de leiding voor zich opeiste. Maar Jacoba van Tongeren vond dat de twee groepen te veel in werkwijze van elkaar verschilden om te kunnen fuseren. Vele fusiegesprekken volgden, welke tot conflicten leidden. Bovendien vond van Randwijk dat een vrouw geen verzetsgroep kon leiden. Alsnog volgde voorjaar 1945 tot een fusie, maar die spatte eind april 45 alweer uiteen.
Organisatie
De Groep was strak georganiseerd, zoals Jacoba van Tongeren van haar vader had geleerd. De Groep was jarenlang de ’Groep zonder Naam’ maar werd na verloop van tijd naar haar leidster ’Groep 2000’ genoemd. De kern van het werk was het Wijkenwerk. Amsterdam was in wijken verdeeld en gedecentraliseerd werden de onderduikers ondersteund. Daarnaast had de Groep een Onderzoek-Centrale die binnenkomende steungevallen onderzocht, met volle medewerking van de gemeentelijke politie. Ook was er een Marine Zendstation, een afdeling Persoonsbewijzen, en een Knokploeg. Verspreid over de stad had de groep EHBO-posten.
Hoofdkwartieren
Het hoofdkantoor van Groep 2000 moest regelmatig van locatie wisselen. Alle locaties waren in Amsterdam.
Tot voorjaar 1943 was het hoofdkantoor gevestigd aan de Weteringschans 100. Hier is het Centraal Bureau van de Vrijzinnig Hervormden gevestigd. Onder de dekmantel van maatschappelijk werkster mocht Jacoba van Tongeren hier spreekuur houden voor illegalen.
Van voorjaar 1943 tot begin 1944 was het adres Jacob van Lennepkade 310-312.
Daarna was het hoofdkantoor het hele jaar 1944 naast de burgemeester gevestigd op Herengracht 504.
Vervolgens moest het hoofdkwartier van de groep verhuizen naar de Stadhouderskade bij de familie Verwoerd tot een inval aldaar op 9 maart 1945 van de SD.
De laatste locatie was de Herengracht 162 tot 31 augustus 1945.
Waarom onbekend gebleven
De Groep is zeventig jaar vrijwel onbekend gebleven. Een paar keer genoemd in het standaardwerk van dr. Loe de Jong, maar niet veel meer.
- Een belangrijke reden was dat Jacoba van Tongeren erg bescheiden was en zich niet wilde laten voorstaan op wat ze gedaan had in het verzet.
- Ten tweede geeft een Code geen naamsbekendheid, maar verhult. In 2014 werd de sleutel van de code bij de weduwe van lid Kees Reitema teruggevonden. Aan hand van deze sleutel worden nu meer leden van verzetsgroep Groep 2000 bekend.
- Ten derde was Jacoba uitgeput na de oorlog. Zij had niet de kracht en de mogelijkheid de Groep te representeren en meer bekend te maken. Midden 1965 wilde ze dit alsnog doen, onder druk van Groepsleden. Ze begon haar Memoires te schrijven. Maar kon het niet voltooien. In 1967 overleed ze. 50 jaar later werden haar memoires in een archief gevonden en gepubliceerd.[3]
Marjan Schwegman van het NIOD benadrukt het belang van het werk dat Groep 2000 onder leiding van een vrouw heeft uitgevoerd en het NIOD zal naar deze groep en haar leidster zeker nader onderzoek doen. [4]
Lijst Groepsleden en personen die meewerkten met Groep 2000 en hun functies
Hierbij de tot nu toe bekende lijst van leden en medewerkers. 90% van onderstaande mensen waren lid van Groep 2000. Enkele mensen hadden ervoor gekozen om wel met Groep 2000 samen te werken, maar hadden een duidelijke reden om geen lid te zijn.
|
Bronnen
|
