Dystopie

Een dystopie (uit het Grieks: δυσ- ’slecht’ en τόπος ’plaats’; in vele talen zoals Engels dystopia) is een onwenselijke, negatief ontwikkelde maatschappij, een tegenhanger van een positieve utopie. In de literatuur verwijst het naar een pessimistische toekomstfictie.

Door een pessimistisch toekomstbeeld te schetsen, proberen auteurs van dystopische verhalen vaak de aandacht te vestigen op twijfelachtige maatschappelijke ontwikkelingen in het heden en waarschuwen voor de gevolgen.

Kenmerken

Een dystopische samenleving wordt doorgaans gekenmerkt door een vorm van dictatoriale heerschappij of een vorm van repressieve sociale controle. Typische kenmerken van een dystopieën zijn, dat het individu elke vrijheid ontnomen wordt door gemechaniseerde superstaten, de communicatie tussen mensen is beperkt of anderszins verstoord en het besef van hun eigen geschiedenis en/of waarden wordt verminderd.

Als voorbeeld van een dystopie kan gelden George Orwells Nineteen eighty-four (1949). Als Nederlands voorbeeld wordt wel Blokken (1931) van F. Bordewijk genoemd.

Industriële Revolutie

Beperking van het optimisme van de vooruitgang van de industriële revolutie

In het laatste derde van de 19e eeuw begon de optimistische kijk op de vooruitgang af te brokkelen. Hiervoor zijn volgende redenen herkenbaar:

• Er was een nooit eerder geziene technische ontwikkeling met een exponentieel toenemende snelheid
• een toenemende centralisatie van de macht in landen
• algemene en collectieve fin-de-siècle-angstideeën
• Vrijwel alle bewoonbare en benutbare delen van de aarde zijn eigendom van mensen of instellingen zoals overheden; de grenzen van ruimtelijke expansie beginnen duidelijk te worden

Moderne dystopieën

Dystopische scenario’s bestonden al in de 19e eeuw (Edward Bulwer-Lytton: The Coming Generation), maar bleven een literair randverschijnsel. In de 20e eeuw ontstond met Zamyatin We de eerste ’klassieke’ dystopie, die aantoont waar de etatistische utopische traditie kan heenleiden als deze voortbouwt op de technische en wetenschappelijke status van de 20e eeuw. Korte verhalen van Philip K. Dick zoals Colony, Autofab en The Minority Report (verfilmd als Minority Report) zijn klassiekers in het genre.

Literaire dystopieën

Nederlandstalige dystopieën

Kinderen van Moeder Aarde	Thea Beckman
Blokken	Ferdinand Bordewijk
Overstroomd	Eva Moraal
Het reservaat	Ward Ruyslinck
Na de klap	Trinus Riemersma

Anderstalig

Levende steden	Philip Reeve
Ready Player One	Ernest Cline
1984	George Orwell
A Clockwork Orange	Anthony Burgess
Blokken	Ferdinand Bordewijk
Brave New World	Aldous Huxley
Corpus Delicti: Een proces	Juli Zeh
De dag der dagen	Ira Levin
Fahrenheit 451	Ray Bradbury
Het verhaal van de dienstmaagd	Margaret Atwood
Lord of the Flies	William Golding
Het proces	Franz Kafka
On the Beach]'	Nevil Shute
Wij	Jevgeni Zamjatin
De Hongerspelen	Suzanne Collins
Inwijding	Veronica Roth
De Cirkel	Dave Eggers
Labyrintrenner-trilogie	James Dashner
Parijs in de twintigste eeuw	Jules Verne
Player Piano	Kurt Vonnegut
Onderworpen	Michel Houellebecq
Aan gene zijde	Alfred Kubin
The Giver	Lois Lowry
Tony, Nelly en ik	Lin Gnu
Cloud inc.	Rob Hart