Stadsgezicht Gent 1534

Panoramisch gezicht op Gent (1534)

Ganda Gallie Belgice Civitas Maxima (oude kaarten van Gent), beter bekend als het ‘Panoramisch gezicht op Gent’, is het oudst geschilderde topografische zicht van Gent. Het wordt bewaard en tentoongesteld in het STAM, het stadsmuseum van Gent.

Materiële kenmerken

Het schilderij is vervaardigd met olieverf op doek en wordt door middel van een een centrale inscriptie gedateerd in het jaar 1534. Recent wetenschappelijk onderzoek bevestigt die datering: het schilderij stelt de stad Gent voor zoals die er kort voor 1540 uitzag. (1) Het gedetailleerde en nauwkeurig uitgevoerde stadsportret, dat ook het omringende landschap in beeld brengt, past bovendien in een cartografische traditie. De afmetingen van het doek bedragen 135 op 173 cm. Het werd door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in 1993 voor de laatste maal gerestaureerd en in 2011 aan een materiaal-technisch onderzoek onderworpen. (2). In 2009 werd het ‘Panoramisch gezicht op Gent’ toegevoegd aan de Topstukkenlijst van de Vlaamse Regering. (3)

Opdracht en uitvoerder

Het schilderij is niet gesigneerd en er bestaat geen geschreven document dat verwijst naar een opdracht. Zowel over de auteur als de opdrachtgever van het schilderij wordt dus gespeculeerd. Eerder ging men ervan uit dat de opdracht tot vervaardiging van het stadszicht afkomstig was van de abt van de Sint-Baafsabdij, Lieven Hughenois (1517-1535). Onder andere het frontale zicht op het Sint-Baafsdorp op het voorplan zou hiernaar verwijzen. In de meest recente interpretatie wordt dit frontale zicht eerder technisch verklaard vanuit het standpunt van waarop de schilder het doek vervaardigde: een oostelijke hoogte, vermoedelijk de Kapelleberg in het huidige Sint-Amandsberg. Als opdrachtgever wordt nu de stad Gent naar voren geschoven. Onder andere de aanwezigheid van het wapenschild van de stad, in de centrale cartouche bovenaan het doek, bevestigt die hypothese. Al sinds 1975 wordt Gerard Horenbault als auteur van het Panoramisch Zicht genoemd. Hij was afkomstig uit Gent en stamde uit een befaamde familie van kaartenmakers. Het is historisch aangetoond dat hij in 1534, in de periode dat het doek tot stand kwam, in Gent verbleef. Hij zou met andere woorden het doek vervaardigd kunnen hebben, maar er kan geen zekerheid over de toeschrijving gegeven worden.

Zicht op Gent

Het belang van het doek ligt in de gedetailleerde topografische beschrijving van de stad. De schilder benadert Gent vanuit het oosten en schetst op het voorplan het Sint-Baafsdorp. Opvallend zijn de vele waterlopen, grachten en vestingen die de middeleeuwse stad typeerden. Van beeldbepalende gebouwen, zoals de Sint-Janskerk of het schepenhuis, laat de voorstelling uit 1534 zelfs toe om het bouwhistorische onderzoek te verfijnen. In 1540 werd het opstandige Gent door Keizer Karel V geknecht. De Concessio Carolina stipuleerde onder meer de afbraak van de Sint-Baafsabdij en de bouw van het zogenaamde Spanjaardenkasteel. Het ‘Panoramisch gezicht op Gent’ toont met andere woorden de laatmiddeleeuwse stad, vlak voor ze ingrijpend veranderde.

Externe links

Voetnoten

1. M.-C. Laleman, J. Baldewijns e.a., ‘Het panoramisch gezicht op Gent 1534’ in Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, LXVIII (2016) 165-207. (zie https://ojs.ugent.be/hmgog/article/view/3626/3621)
2. Video over het onderzoek naar het ‘Panoramisch gezicht op Gent’, © STAM, 2015. https://vimeo.com/131540756
3. http://www.kunstenenerfgoed.be/nl/wat-doen-we-beschermen-cultuurgoederen/topstukkenlijst/panoramisch-plan-van-gent

Bronnen

• M.-C. Laleman, J. Baldewijns e.a., ‘Het panoramisch gezicht op Gent 1534’ in Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, LXVIII (2016) 165-207. (zie https://ojs.ugent.be/hmgog/article/view/3626/3621)
• Panoramisch gezicht op Gent in 1534 (Brussel 1975)
• André Coene en Martine de Raedt, Kaarten van Gent. Plannen voor Gent 1534-2011 (Gent 2011)
• http://www.lukasweb.be/en/photo/panoramisch-plan-van-gent-1534-0#close

Collecties

• STAM: https://web.archive.org/web/20150614222523/http://www.stamgent.be/userfiles/images/nieuws/1534_authentiek/hires_1534_STAM_GENT.jpg
• MSK: https://www.mskgent.be/nl/kunstenaars/gerard-horenbout
• UB: efemera rond Heins en 1534: https://lib.ugent.be/catalog/rug01:002089746 en *https://lib.ugent.be/catalog/rug01:002089756 en de reproductie van Heins uit 1896 *https://lib.ugent.be/catalog/rug01:002089756

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Panoramic view on Ghent of 1534 op Wikimedia Commons.