Leste Mert een waar volksfeest voor de hele streek

Leste Mert: volksfeest voor de hele streek (2011)

Door Ruud Stoeten

De Leste Mert is het mooiste feest van Druten, zegt een marktganger die het weten kan. En burgemeester Luciën van Riswijk heeft het intussen ontdekt: als het Leste Mert is, heeft Druten erwtensoep door zijn aderen lopen. Jos Kruisbergen smolt beelden samen die hij tussen 1999 en 2011 maakte van het feest dat al sinds 1819 een traditie is. Een feest waar al bijna twee eeuwen lang iedereen naar uitkijkt: Drutenaren maar ook mensen die ooit uit de gemeente zijn vertrokken. Die keren op die donderdag in november ná Allerzielen terug naar hun dorp. Om mee te doen aan de massale reünie die de Leste Mert óók is. In bijna alle huizen staat een pan vol snert klaar. Eérlijke snert, niet uit een blik maar zelfgemaakt. Stampvol erwten uiteraard, maar ook met veel prei, knolselderij, een wortel, flinke stukken varkensvlees en (´t liefst ambachtelijk gerookte) worst. Maar iedereen maakt ’m anders, die soep.

Terwijl Arnold Lowiessen hele bossen prei aan flinters snijdt (“lekker dun, dat moet”), zet echtgenote Ger de weckketel klaar, want alleen díe is groot genoeg voor de vijftien liter die ze dit jaar gaat bereiden. Zeven kilo aan ham, ribjes en onderpoten gaat erin, zo rekent ze voor. Want de hele familie komt! Vijftien liter? Peanuts voor kok Hessel van den Hurk van zorgcentrum De Kasteelhof. Hij brouwt voor de Drutense senioren het maximum dat de drie geautomatiseerde pannen op zijn fornuis aankunnen: 200 liter. Je ziet fijngesneden groente en worst in de geurige groene prut verdwijnen, maar dan moet Jos Kruisbergen het beeld op zwart zetten: Hessels recept is super-geheim. Het resultaat mag er zijn: de 92-jarige Wout Francissen snoept er met graagte al vijf jaar van. En Anna Leegstraten benadrukt: “Zo’n lekker maaltje, daarmee is de Drutense Mert voor mij geslaagd!” De Leste Mert, hèt volksfeest voor de hele streek. Ook voor George Lowiessen die een paar dagen tevoren traditiegetrouw een paar nieuwe ongeschilderde klompen heeft aangeschaft. Elk jaar. “Om de traditie hoog te houden.” Bij de familie Van Kol in Puiflijk poetsen de meiden al vast de koeien op voordat die op de Drutense markt te pronk kunnen worden gezet. Slager Van Kraay is druk bezig met het afzagen van hamschijven en stukken bovenpoot. Begin met oud-kastelein Jo van Os trouwens niet over de Leste Mert. Of juist wel, als je tijd hebt. Zijn historische verhalen en anekdotes zijn net zo smakelijk als goedgevulde snert. Hij vertelt over de armoede onder de keuterboertjes die het moesten hebben van hun land en hun vee. Tussen de bedrijven door fokten ze een paar kalfjes die tijdens de laatste regionale veemarkt van het jaar in Druten werden verkocht. Zodat ze wat geld hadden om hun pacht, huur en rente te betalen.

In de oude tijd moest er soms stevig worden betaald om met wat koetjes of een paard naar de Leste Mert te mogen komen. Tegenwoordig krijgen de boeren geld toe, vertelt marktmeester Wim Mulders. Aanvoerpremie, zo heet dat. Zonder die premie zouden de boeren niet meer komen, want tegenwoordig speelt de handel zich vooral af via moderne wegen als het internet. En alleen al het transport van de beesten naar Druten kost een vermogen. Maar waarom eet Druten eigenlijk erwtensoep tijdens de Leste Mert? Oud-kroegbaas Jo van Os weet ook dat: “Meiden en knechten die bij de boeren werkten, hadden een vrije dag op de Leste Mert”, zegt hij. “Dat stond zwart op wit. Op die dag werd er dus niet gekookt. Daarom maakten ze een dag van tevoren een flinke pan snert voor de familie. Daar bakte die dan een pannenkoek bij.” Maar de Leste Mert is méér dan snert. ’s Morgens om zes uur al wordt het eerste vee aangevoerd en netjes op stro gestald. Elders in het dorpshart komen de kermis en de braderie met liefst 400 kramen langzaam op stoom. En als het middag is, kun je over de hoofden lopen. In de kroegen wordt er een Drutens bittertje of een ander borreltje op gevat. Maar vaak zijn het er twee. Of meer… Een mooi feest is het. Maar hangen er geen donkere wolken boven? Er moet immers grof worden bezuinigd en Druten heeft de tienduizenden euro’s niet meer om de Leste Mert financieel op de rails te houden. Reden waarom het festijn door de gemeente is overgedragen aan een onafhankelijke stichting onder voorzitterschap van Martien Pardoel. Maar die is niet bang dat dit zal leiden tot het einde van de jaarmarkt. Zijn voorspelling is een doordenkertje: "De Leste Mert? Die blijft langer bestaan dan de gemeente Druten…” Het filmpje op deze website is niet meer dan een miniem uittrekseltje van de ‘grote’ documentaire die in première ging tijdens de donateursavonden in de lente van 2012, en ook daarna nog zorgde voor uitverkochte voorstellingen. Maar de beelden geven wel een aardige indruk.