Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Hnefatafl
Hnefatafl (Koningstafel) is een strategisch bordspel. Het is bedacht door de Vikingen en was populair voordat het schaken opkwam, ongeveer rond 1100. Het spel kent eenvoudigere regels dan schaken, maar is strategisch gezien op zijn minst even moeilijk. Speltheoretisch gaat het hier om een niet-symmetrisch spel (meerderheids/minderheidsspel).
Hnefatafl behoort tot de Tafl-familie. Dat zijn spellen voor twee spelers, waarbij de ene partij numeriek zwakker is dan de andere, maar door het strategisch objectief niet noodzakelijk in het nadeel is. In enkele gevallen is de spelwaarde of kracht van een stuk van de numeriek zwakke partij groter dan dat van de in aantal grotere tegenpartij.
De spellen van de Romeinen zoals ludus latrunculorum gingen van gelijkwaardige partijen en de veldslag uit. In de belevingswereld van de Germanen was juist de ongelijke strijd en de overval op een koning en zijn lijfwacht herkenbaar. Hnefatafl lijkt op het Romeinse spel gebaseerd te zijn.[1] In Engeland is het bordspel pas aantoonbaar als onderdeel van de latinisering in de eerste eeuw van onze jaartelling.
Het doel van de Tafl-spellen is dat de zwakkere stukken proberen het geringere aantal sterkere stukken te verslaan. De tegenpartij probeert dat te verhinderen.
Het spel Tafl wordt genoemd in de Edda, de IJslandse sagen. Het oudste teruggevonden bord is een fragment van een spelbord van 18 x 18 velden (Denemarken, gedateerd op ca. 400 na Chr). De Vikingen hebben het spel verspreid. Het is teruggevonden in Groenland, IJsland, Ierland, Wales en Oekraïne. Tot in de elfde eeuw was het populair, waarna het Tafl snel werd verdrongen door Schaak. De laatste bronverwijzingen zijn uit 1587 (Tawlbwrrd, Wales) en 1732 (Tablut, Lapland).
Het spel wordt gespeeld in verschillende varianten, op een bord van 7x7 velden (Ard Ri en Brandubh) tot een bord van 19x19 velden (Alea Evangeli). Alleen van het spel Tablut zijn min of meer betrouwbare spelregels beschikbaar.
Het spel Tablut werd beschreven door de botanicus Linnaeus tijdens zijn reis door Finland in 1732. Het spel toont overeenkomsten met Hnefatafl. Tablut wordt gespeeld op een bord met 9x9 velden. Een partij heeft een op het middelste veld ("konakis" of kasteel) geplaatste koning en 8 lichte stukken die hem omringen. De andere partij speelt met 16 donkere stukken die de koning en zijn soldaten omsingelen.
- De partij van de koning begint. (Deze regel is aannemelijk maar vinden we niet bij Linnaeus terug.)
- Alle stukken bewegen zoals de toren in het schaakspel, maar mogen niet op een bezet veld terechtkomen. * Er wordt geslagen door een vijandige soldaat actief te 'sandwichen'; wel kan een stuk veilig tussen vijandige stukken in geplaatst worden.
- De koning kan niet gebruikt worden bij het slaan.
- Zodra de koning het kasteel verlaat, mag het kasteel niet meer bezet worden.
- De bedoeling is de koning naar de rand van het speelbord te spelen, terwijl de andere speler probeert de koning van vier zijden in te sluiten. De koning kan ook worden gevangen wanneer een van de vier aangrenzende velden het kasteel is.
- Eeuwig schaak (bij Tablut heet schaak 'raichi') geldt als verlies voor de koningspartij. (Deze regel is aannemelijk maar vinden we niet bij Linnaeus terug.)
Een andere spin-off van Hnefatafl is Fox and Geese. Het wordt gespeeld op een kruisvormig bord dat exact gelijk is aan het Solitaire bord. Er zijn verschillende verwijzingen bekend naar Fox and Geese. Ca. 1300 AD wordt in de IJslandse Grettis-sage gesproken over Hala-tafl - het vossenspel. In de boekhouding van koning Eduard IV van Engeland is de aanschaf van twee sets van 2 vossen en 24 zilveren honden voor twee exemplaren van het spel opgenomen. In Ceylon en Nepal komen met Fox and Geese verwante spellen voor, n.l. Cows and Leopards in Ceylon en Tigers and Goats in Nepal.
In West-Europa verschenen tot in de twintigste eeuw 'Belegeringsspellen' in de traditie van Fox and Geese. In Nederland werd Citadel (ook als het Belegh van Woerden) uitgegeven door Jumbo, Vos en kippen en De slimme Vos door MB en Bolwerk door Hema. In de vroege twintigste eeuw kwamen nog meer varianten voor.
Externe links
- (en) Spelregels
- (en) Artikel
- (en) Geschiedenis
Bronnen, noten en/of referenties
|
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Tafl op Wikimedia Commons.