De geboorte van de biopolitiek

Naissance de la biopolitique (Nederlands: geboorte van de biopolitiek) is een collegereeks van Michel Foucault uit 1979 aan het College de France. De collegereeks werd postuum gepubliceerd aan de hand van audio-opnames. In deze reeks lezingen ontwikkelt Foucault het concept biopolitiek dat hij in zijn vorige collegereeks, Veiligheid, territorium, populatie, uit de doeken deed. Hierbij gaat hij na hoe de 18e eeuwse politieke economie de geboorte betekende van een nieuwe rationaliteit bij de overheid. Foucault gebruikt in de collegereeks ook vaak de term governmentality ofwel vrij vertaald bestuurbaarheid. Hij legt op genealogische wijze bloot hoe de natiestaat biopolitiek aanwendt om haar populatie meer bestuurbaar te maken. Het werk leest ook als een kritiek op het neoliberalisme dat gekenmerkt wordt door een verregaande bureaucratisering en rationalisering en dat vaak gebruik maakt van biopolitiek.

De aanleiding voor deze colleges is duidelijk te zien in de colleges van het jaar daarvoor. Hierin spreekt Foucault over hoe een kritische reflectie door de Fysiocraten op een aantal tacktieken ter voorkoming van schaarste van graan leidde tot een begrip van de bevolking als zijnde één economisch individu. Foucault besprak ook de opkomst van de raison d'état in de 16e eeuw, wat inhoudt dat de staat gaat besturen waarbij het doel van besturen het voortbestaan van de macht van de staat over de bevolking is. Het economisch liberalisme dat bij de Fysiocraten als eerste te zien is, beschouwt Foucault als een bestuurskunst die de bestuurskunst van de raison d'état opvolgt, maar wel nog steeds hetzelfde doel voor ogen heeft. Deze bestuurskunst ziet in dat het vergroten van de welvaart beter bereikt kan worden door het omarmen van schaarste als een natuurlijk mechanisme, dan door simpelweg te verbieden en gebieden. Zij is dus bereid om een deel van de bevolking de gevolgen van schaarste te laten ondergaan, als dit op het collectieve niveau tot meer welvaart leidt. Het object van macht is dus niet langer de verzameling van individuen, maar de bevolking als zijnde een geheel. Dit leidt ook tot een veranderde houding jegens het niet-productieve deel van de bevolking. Voor de raison d'état is productiviteit belangrijk maar een toename van het aantal niet-werkenden leidt niet tot minder totale welvaart als het aantal werkenden gelijk blijft. Voor het economisch liberalisme is de verhouding werkenden/niet-werkenden wel belangrijk omdat wanneer het aandeel niet-werkenden groter wordt er minder investeringskapitaal overblijft, waardoor in het volgende jaar de totale productie lager zal zijn. De biopolitiek bevindt zich binnen het kader van het ecomisch liberalisme en omvat alle maatregelen die worden genomen om a) zieken te genezen (en dat dit voor iedereen toegankelijk is) b) te voorkomen dat mensen ziek worden (bv. hygiënevoorschriften, bevolkingsonderzoeken) c) te zorgen voor een gezonde ontwikkeling van kinderen en d) te zorgen voor een gepaste grootte van de bevolking. Deze maatregelen passen bij een bestuurskunst die de economische vrijheid van burgers wil optimaliseren om zo de mechaniek van verlangens in de bevolking optimaal te laten werken.