Papboer

De inwoners van het landelijke Meerbeek worden Papboeren genoemd.

Het gevecht tussen goed en kwaad: Sint Antonius en Lodder met zijn Keet

Meerbeek is altijd een landbouwgemeente geweest met veel boeren. Aldaar woonde ook Antoon, een kluizenaar. Op een dag kwam een boer bij Antoon klagen dat zijn varken door een epidemie getroffen was. Het had namelijk zwarte "plekken", waarschijnlijk de pest! Inderdaad, men had in Meerbeek Lodder met zijn Keet en zijn pestvarken gezien. Antoon beloofde de boer te helpen. Op een kruispunt van wegen kwam Antoon Lodder met zijn Keet en zijn pestvarken tegen. Antoon haalde vol bravoure een groot kruisbeeld van onder zijn pij en hield het omhoog. Het pestvarken brak los en verdronk in het moeras. Lodder heeft men daarna niet meer gezien in Meerbeek. Op de plaats van de veldslag, de hoek van de Goedestraat met de Dorpsstraat, werd het kapelletje van St. Antonius gebouwd.

Sint Antonius werd patroonheilige van Meerbeek. De boeren vereerden hem omdat ze geloofden dat hij bescherming bood voor besmettelijke ziekten en misoogsten. Elk jaar vond op 17 januari, feestdag van Sint Antonius een grote bedevaart naar Meerbeek plaats. De mensen lieten dan brood, water en zout wijden en vermengden dat later thuis met het voeder voor de varkens. De bedevaart was een groot evenement! Er werd veel publiciteit gemaakt in dorpen dichtbij en verder weg. Voor elk dorp werd zelfs een aparte route vooropgesteld om alle drukte in Meerbeek te kunnen opvangen. Bij de bedevaart werd het beeld van Sint Antonius in het midden van de kerk opgesteld. De bedevaarders liepen er driemaal rond en ook driemaal rond de kerk. De mensen offerden oorspronkelijk vooral kleinvee en varkens voor de armen. Later bestond het offer vooral uit varkenskoppen, die per opbod werden verkocht.

Papkermis! Papboer!

Bij het feest van Sint Antonius hoorde uiteraard ook een uitbundig feest: de winterse Papkermis! Cafés en bakkers deden gouden zaken, want er werd uitgebreid getafeld. Er waren menu’s met niet zelden 7 gangen. Rijstpap was steeds een vast element op de Papkermis. Vaak werd er ook nog een bal georganiseerd.

Toen er een veeziekte uitbrak beweerden de dorpelingen dat Sint Antonius het schandalig vond dat op zijn feestdag kermis gevierd werd. Voorzichtigheidshalve werd van dan af de kermis verplaatst naar de zondag ná het Sint Antoniusfeest. Viel de 17de echter op een zondag, dan ging de kermis wel die dag door. Sindsdien werd er twee maal rijstpap gegeten… zowel op de feestdag van Sint-Antonius als op de Papkermis, die volgde op de eerste zondag na de feestdag.

Vermits bij elke gelegenheid rijstpap op het menu stond, kregen de feestende inwoners van Meerbeek al snel de bijnaam ‘papboeren’. Ook de rivaliteit met Everberg speelde een rol. Er was een duidelijke tegenstelling tussen de buurdorpen. Regelmatig waren er schermutselingen, meestal aan de beek de Zoo op de natuurlijke grens tussen beide gemeenten. De Everbergenaren bespotten dan in het heetst van de strijd de Meerbekenaren met de bijnaam ‘Papboeren’ of ‘Papzakken’.

Papboeren en Duvelsussen, muziek en politiek

In 1872 stichtte pastoor Broux de fanfare ‘het Genootschap van de H. Familie’, daarna de Jonge Fanfare of ook de Engelen genoemd. In Meerbeek noemde men de fanfare kortweg de Sussen. Twee jaar later splitste de fanfare en vormden de tegenstanders van de pastoor een nieuwe fanfare ‘De Ware Vrienden’, gesteund door burgemeester Alexius Vanderhulst. Deze fanfare met liberale inslag, kreeg in Meerbeek al snel de naam de ‘Duvelen’. Meerbeek leefde van de fanfarepolitiek en ook in de gemeentepolitiek lieten de twee rivaliserende partijen zich gelden. In de 19de eeuw kwam het bijna tot een burgeroorlog toen de tegenstellingen hoe langer hoe scherper werden. Dat liet zich ook voelen in het dorpsleven, waarbij gemengde huwelijken van Duvels en Sussen zeker niet vanzelfsprekend waren in Meerbeek! In de dorpspolitiek prijkten de aanhangers van de Duvelen en de Sussen op afgescheiden lijsten. Deze gescheiden lijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen hielden stand tot in 1976. In dat jaar fusioneerde Meerbeek met Kortenberg enkwam er een einde aan de politieke uitlopers van de Duvels en de Sussen.

Met hun aanhangers op muzikaal en politiek vlak maakten De Duvels en de Sussen van Meerbeek een levendig dorp waar men samen kon feesten op de Papkermis, ondanks alle rivaliteit tussen beide clans.

Fiere Papboeren

Stilaan werd de spotnaam een naam om fier op te zijn. In 1913, bij de gouden bruiloft van het echtpaar Volkaerts-Moeys, was er een feestelijke stoet met een wagen met Papboeren. Zij zongen het lied ‘In Meerbeek eten ze pap al met de lepel’. In 1978 was er de wagen ‘De Papboeren van Meerbeek’ in de stoet van de Schoonaardefeesten te Erps-Kwerps. Men droomde toen al van een Meerbeekse reus. Die kwam er een jaar later, in 1979 op initiatief van het Comité 1000 jaar Meerbeek. ‘Den Duvelsus van Meerbeek’ herinnerde aan de twee rivaliserende Meerbeekse fanfares, de Duvelen en de Sussen. De reus had een bord en een paplepel in de hand, het was een échte Papboer. De reus kreeg twee vleugels zoals de ‘Sussen’ en een duivelsstaart voor de ‘Duvelen’. ‘Den Duvelsus van Meerbeek’ was in Brussel te zien in 1980 ter gelegenheid van de feesten van 150 jaar België. Nu wist men te Brussel tenminste dat Meerbeek het dorp van Papboeren, Sussen en Duvelen was. 2017 wordt een heus feestjaar voor de Meerbeekse Papboeren... Dan viert de huidige deelgemeente van Kortenberg namelijk zijn 900-jarig bestaan! Naast allerlei festiviteiten, worden ter gelegenheid van dit jubileumjaar keramieken papboeren gemaakt door een Meerbeekse kunstenaar – Hedwig Jenaer. De keramieken papboer verwijst naar de blijvende verbondenheid van de Meerbekenaren. Hij symboliseert de levendige verschillen in de muziek en politiek van vroeger en nu. Als hij geniet van zijn rijstpap sluiten zijn duivelstaart en engelenvleugels vrede met elkaar. De rijstpap verwijst uiteraard naar samen genieten en feesten! Hedwig Jenaer maakt voor deze feestelijke gelegenheid een beperkte reeks van 15 handgemaakte Papboeren in keramiek.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Dr. Henri VANNOPPEN, Ereburgemeester van Kortenberg en Voorzitter Erfgoedhuis Kortenberg