Sociale innovatie

Sociale innovatie is een begrip dat omstreeks aan het eind van de twintigste eeuw is ingevoerd als aanvulling op de term technische of technologische innovatie en om te onderstrepen dat technologische en sociale vernieuwing elkaar veronderstellen. Het begrip wordt ook gebruikt om vernieuwingsprocessen op het gebied van samenwerking binnen en buiten bedrijven te beschrijven en om het belang hiervan te benadrukken. ^[1]

Definitie

Er is geen algemeen aanvaarde en sluitende definitie van sociale innovatie. Het Nederlands Centrum voor Sociale innovatie (NCSI) formuleerde samen met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, de vakbonden en de werkgeversorganisaties de volgende definitie van sociale innovatie: een vernieuwing in de arbeidsorganisatie en in arbeidsrelaties die leidt tot verbeterde prestaties van de organisatie en ontplooiing van talenten.^[2] In het verlengde daarvan zien Henk Volberda en Frans Van den Bosch (Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit) sociale innovatie als het samenspel tussen het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van innovatieve organisatieprincipes (flexibel organiseren), en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken) om het concurrentievermogen en de productiviteit te verbeteren^[3]. Zij bepleiten het geven van meer verantwoordelijkheden aan de uitvoerenden en het bewerkstelligen van minder voor de hand liggende samenwerkingsverbanden binnen en buiten de eigen organisatie. De Nederlandse Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) beschouwt sociale innovatie als een verzamelnaam voor hedendaagse initiatieven van mensen en organisaties gericht op innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken ^[4]. De Vlaamse Sociale Innovatie Frabriek geeft een vergelijkbare onschrijving: een innovatieve oplossing op een maatschappelijk belangrijke uitdaging, die resulteert in een product, dienst, organisatiemodel en/of methode ^[5]

Achtergrond

Er zijn ten minste vier redenen waarom sociale innovatie in de belangstelling staat:

Snelle technologische ontwikkelingen (zoals robotisering) gooien bestaande organisaties met hun verdienmodellen omver als zij niet in staat zijn zichzelf opnieuw uit te vinden, met nieuwe verdienmodellen te komen en wendbaarder te organiseren. Klassieke voorbeelden zijn natuurlijk de videotheken die door aanbieders als Netflix overbodig zijn geworden of Uber dat de hele taxiwereld op zijn kop zet.
De innovatieparadox: Uit onderzoek blijkt dat succes van veel bedrijven voor ween klein deel wordt bepaald door R&D investeringen en voor het overgrote deel door factoren op het gebied van mens en organisatie. Volgens onderzoekers als Volberda zouden bedrijven daarom meer moeten inzetten op organisatie- en managementvernieuwing.
De arbeidsproductiviteitparadox: In sommige landen, zoals Nederland, stijgt de arbeidsproductivitetit niet of nauwelijks, ondanks alle investeringen op bedrijfsniveau gedaan in informatietechnologie.
Technologie wordt niet altijd en overal geaccepteerd. een betere sociale inbedding zou de acceptatie doen toenemen, hetgeen andere vormen van engagment en besluitvorming vraagt.

Sociaal innovatieve organisaties zouden beter in staat zijn om technische innovaties toe te passen en kunnen wendbaarder reageren op veranderingen in de omgeving dan traditionele organisaties. ^[6]. Daarmee zijn ze effectiever dan traditioneel georganiseerde organisaties maar mogelijk niet efficiënter. Volgens onderzoek van de Erasmus Universiteit hebben bedrijven die investeren in sociale innovatie een betere concurrentiepositie.

De Europese Commissie besteedt veel aandacht aan sociale innovatie en heeft bijvoorbeeld het project 'Social innovation Initiative for Europe (SIE)' opgezet.^[7] Binnen het onderzoeksprogramma Horizon 2020, het Europese financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie heeft het een belangrijke plaats. Buiten Europa werken inmiddels ook andere landen aan de inbedding van sociale innovatie in hun innovatiebeleid

Kenmerken

Organisaties die als sociaal innovatief worden gezien hebben gemeen:

flexibiliteit en dynamiek: vaststaande regels en procedures worden zoveel mogelijk voorkomen;
verantwoordelijkheid en slimheid: eigenaarschap en ondernemerschap worden meer bij de uitvoerders gelegd; deze hebben een relatief grote vrijheid van handelen om hun talenten optimaal in te kunnen zetten; hiërarchische relaties ontbreken grotendeels: het gaat om 'gedistribueerd leiderschap';
interne en externe openheid: informatie wordt zoveel mogelijk onderling gedeeld en er wordt veel met externe partijen samengewerkt.

Sociaal innovatieve concepten blijken niet altijd eenvoudig ingevoerd te kunnen worden. Dit komt mede doordat zij andersoortig gedrag van betrokkenen vereisen dan bij de gangbare organisatieparadigma's en -praktijken. In dit kader wordt vaak gesproken over het loslaten van controle en het organiseren vanuit vertrouwen.