Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Verovering van Bandjermasin
| Verovering van Bandjermasin | ||||
| Onderdeel van Azië in de Tweede Wereldoorlog | ||||
| De Boom te Bandjermasin in de jaren twintig van de 20ste eeuw | ||||
| De Boom te Bandjermasin in de jaren twintig van de 20ste eeuw | ||||
| Datum | 10 februari 1942 | |||
| Locatie | Bandjermasin en de Zuider- en Oosterafdeling van Borneo, Nederlands-Indië | |||
| Resultaat | Japanse overwinning | |||
| Strijdende partijen | ||||
| ||||
| Leiders en commandanten | ||||
| ||||
| Troepensterkte | ||||
| ||||
| Verliezen | ||||
| ||||
De verovering van Bandjermasin in 1942 was de verovering van de hoofdplaats Bandjermasin van de Nederlandse Zuider- en Oosterafdeling van Borneo door de Japanners in 1942. Na de slag om Balikpapan (26 januari 1942) kreeg de 56ste gemengde infanterie groep, onder commando van generaal-majoor Shizuo Sakaguchi, de opdracht de verovering van Nederlands-Borneo te voltooien door Bandjermasin, de hoofdstad, te bezetten.
Voorbereiding
Tijdens de slag om Balikpapan en ook na de bezetting van die stad ondervroegen Japanse inlichtingendiensten de inlandse bevolking, Japanse residenten en anderen om zo veel mogelijk informatie te verzamelen. Daarnaast vonden verkenningsvluchten plaats door de Japanse luchtmacht. Het was noodzakelijk om zo snel mogelijk Bandjermasin te bezetten omdat het vliegveld aldaar gebruikt kon worden voor de gevechtsvliegtuigen die deel zouden nemen aan de slag om Java.
Het materieel had zwaar geleden tijdens de slag om Balikpapan en men dacht nog zwaardere verliezen te lijden indien Bandjermasin vanuit de zee werd aangevallen, omdat dit gebied dicht bij de Nederlandse luchtmachtbases op Java was gelegen en er geallieerde bommenwerpers actief waren in het gebied. Dit gegeven, en daarnaast het feit dat de Japanse Marine, die bezig was met de aanval op Ambon en Makassar, weinig steun kon geven, maakte het noodzakelijk de aanval vooral over land uit te voeren. Een andere overweging was dat de monding van de rivier bij Bandjermasin te nauw was om transporten via de rivier naar het noorden te transporteren.
Er werd besloten dat het hoofdkwartier niet direct deel zou nemen aan de krijgsoperaties maar te Balikpapan zou blijven, het commando zou houden over de verrichtingen in het Sanga-sanga gebied en het operatieplan verder zou uitwerken voor de slag om Java. De aanval op Bandjermasin zou uitgevoerd worden door twee stel landingstroepen, de Land Drive Unit en de Sea Drive Unit. De Land Drive Unit moest Balikpapan op de avond van de 30ste januari verlaten, vóór de volgende ochtend (de 31ste) landen te Tanah Grogot, direct verder trekken door het bergachtige terrein, bedekt met oerwoud, en vervolgens zuidelijk de route vervolgen naar Bandjermasin. De Sea Drive Unit moest een amfibische landing verrichten op een punt dat ongeveer 80 kilometer ten zuidwesten van Bandjermasin was gelegen en waar het de Land Unit Drive zou ontmoeten. De beide groepen moesten vervolgens gezamenlijk een verrassingsaanval uitvoeren op Bandjermasin en de stad innemen. Om dit plan geheim te houden werd het transport van de benodigde troepen over zee 's nachts uitgevoerd.
De strijd
De Land Drive Unit, een eenheid ter grootte van een bataljon, onder commando van kolonel Kyohei Yamamoto, verliet Balikpapan in de avond van 30 januari 1942 en landde zonder enige tegenstand te ontmoeten in de baai van Adang (Teluk Adang) in de vroege morgen van 31 januari. De transportschepen, die de troepen van de Land Drive Unit van Balikpapan naar Teluk Adang hadden vervoerd, kregen orders direct door te varen naar het eiland Palau om brandstof in te nemen en zich klaar te maken voor de aanval op Java. Het eerste doel van Yamamoto en zijn troep was het dorp Tanah Grogot, ten zuiden van Balikpapan; deze plaats werd op 1 februari 1942 ingenomen. Van hier trokken de Japanse troepen naar het westen. Dat was een erg moeilijke tocht door onherbergzaam terrein met weinig voedsel, waarbij weinig gerust kon worden omdat voorkomen moest worden dat geallieerden troepen de bruggen bijtijds zouden vernielen.
De enige ernstige aanvaring tussen de Japanse troepen en manschappen van het Indische leger vond plaats bij de plaats Muara Uya, ongeveer 40 kilometer van Tanjung. Hier was een kleine vooruitgeschoven post van het Indische leger gevestigd omdat de weg hier in zuidelijke richting naar Bandjermasin voerde, wat een belangrijke olie- en havenstad was. De afgelegen post werd slechts bemand door één brigade, die de Japanse troepen zag aankomen en zich verenigde met de manschappen te Tanah Grogot; kort daarop vond een treffen plaats met de Japanse troepen maar het is onbekend of er doden en gewonden vielen.
Na deze aanvaring trokken de Japanse troepen verder zuidwaarts, waarbij achtereenvolgens de plaatsen Muara Uya, Bongkang, Tanjung, Amuntai, Barabai, Kandangan en Rantau werden genomen. Nergens was enig georganiseerd militair verzet. Voor de Nederlandse territoriaal commandant te Bandjermasin, luitenant-kolonel H.T. Halkema, was de toestand zeer ernstig. Onder zijn commando stond ongeveer 500 man, de helft ervan was gestationeerd op het vliegveld te Kotawaringin, bij het stadje Pangkalan Bun. Hij had bevelen ontvangen Bandjermasin niet te verdedigen maar een guerrillaoorlog te beginnen.
De Sea Drive Unit, onder commando van kapitein Yoshibumi Okamoto, verliet Balikpapan in de avond van 27 februari 1942, drie dagen eerder dan de Land Drive Unit. Zij trok alleen 's nachts en verschool zich overdag bij rivierbanken of in het oerwoud, zodat de Unit niet te localiseren was door vliegtuigen. De nachtelijke aanval op Kotabaru op het eiland Laut verliep succesvol. Er werd weinig tegenstand ontmoet en men maakte grote hoeveelheden voedsel en wapens met toebehoren buit.
De lokale resident was niet tevreden over de territoriale militaire commandant en had de commandant van het Indische leger op Java, generaal H. ter Poorten, gevraagd of hij vervangen kon worden. De vervangende commandant was per vliegtuig onderweg maar dit vliegtuig keerde terug maar Java toen men zag dat Bandjermasin in brand stond; men dacht, hoewel ten onrechte, dat de stad al ingenomen was door de Japanners en besloot niet te landen. De eenheid van Okamoto landde op 8 februari op een punt dat ongeveer 80 kilometer ten zuidoosten van Bandjermasin lag en trok, zonder enige tegenstand te ontmoeten, naar het vliegveld. Omdat de Land Drive Unit het Nederlandse verzet al overwonnen had vond er geen gevecht meer plaats toen de Sea Drive Unit het vliegveld van Martapura bereikte op 10 februari 1942.
Om 9.00 in de morgen van de 10de februari werd het vliegveld van Martapura veroverd door de vooruitgeschoven troepen en een compagnie genisten. Tegen de avond van diezelfde dag, toen het grootste gedeelte van de overige troepen aankwam, werd Bandjermasin volledig door de Japanners bezet.
Nasleep
Luitenant-kolonel H.Th. (Henry) Halkema arriveerde met zijn staf en onderdelen van zijn eenheid van overzee bij de Barito-rivier. Omstreeks deze tijd waren veel inheemse officeren van het Indische leger al gedeserteerd omdat de nederlaag al duidelijk in het verschiet lag. Halkema kreeg het bevel om naar het vliegveld van Kota Waringin te trekken; toen hij daar aankwam, met nog maar 75 man onder zijn commando, kreeg hij de order om het vliegveld tot het einde toe te verdedigen met manschappen die al in zeer slechte conditie verkeerden; hij kreeg het bevel de elementen die te zwak waren om nog te vechten terug naar Java te sturen. Halkema verliet vervolgens op 9 februari met zijn troepen de stad en liet Bandjermasin over aan de genade van de Japanse soldaten. Hij werd later voor het Hoog Militair Gerechtshof gedaagd wegens het verzaken van zijn plichten als commandant. Intussen wist een kleine groep burgers en militaire vluchtelingen, ongeveer 180 man, waaronder 20 vrouwen, aan de Japanners te ontsnappen en per boot naar het eiland Madoera te ontkomen. Het officiële aantal doden en gewonden aan Japanse zijde bedroeg 9 man, die gedood waren of gestorven aan diverse ziektes, terwijl minstens 80% van de troepen leed aan malaria. De aantallen doden en gewonden aan Nederlandse zijde zijn onbekend. Tijdens de bezetting werden er door Japanse soldaten diverse oorlogsmisdaden gepleegd. Bewoners van de stad, waaronder burgemeester Mulder, zijn daarbij mishandeld en gedood.
Bij vonnis van de krijgsraad te velde in Australië van 21 september 1943 werd Halkema veroordeeld tot een gevangenisstraf van één jaar en vier maanden, alsmede ontslag uit de militaire dienst met ontzetting van de bevoegdheid om bij de gewapende macht te dienen, omdat hij schuldig was verklaard. "Het aan zijn schuld te wijten is, dat een versterkte of bezette plaats of post door de vijand wordt overvallen, zijnde dit misdrijf gepleegd als bevelvoerend militair".[1] Hij diende vervolgens nog diverse verzoeken tot rehabilitatie in, die allen werden verworpen.
Zie ook
- Zaak Haga
- Expeditie naar de Zuider- en Oosterafdeling van Borneo in 1859
- Slag om Balikpapan
- Slag om Borneo
- Strijd om Tarakan (1942)
Externe link
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog |
|---|