Destino

“The first motion picture of the never seen before”, zo noemde de Spaanse surrealistische schilder Salvador Dalí het project dat hij in 1945 startte samen met de bekende filmproducent Walter Elias Disney. Ze besloten toen om samen een korte animatiefilm te maken.

Geschiedenis

Dalí schreef in 1937 naar zijn goede vriend (en stichter van het surrealisme in Parijs) André Breton dat Walt Disney, samen met the Marx brothers en Cecil B. DeMille, één van de grootste en belangrijkste Amerikaanse surrealisten was. Disney zei rond 1937: “We have to keep breaking new trails, ordinarily good story ideas don’t come easily and have to be fought for. Dalí is communicative. He bubbles with ideas.” Er was dus een wederzijds respect en beide kunstenaars waren ook gefascineerd door de kunst van de ander. Dalí wilde wel eens weten hoe het (toen nog) vrij nieuwe medium animatie in zijn werk ging en voelde zich enorm aangetrokken door het succes van de Disney films. Disney was op zijn beurt gefascineerd door de avant-garde technieken en begon er mee te experimenteren bij het maken van de film Fantasia in 1939.

Disney en Dalí ontmoetten elkaar in 1945 op een feestje van Jack Warner, het studiohoofd van Warner Brothers. Uit deze ontmoeting groeide zowel een productieve samenwerking als een langdurige vriendschap. Disney zat al langer met een muzikaal kortfilmproject in zijn achterhoofd, waarvoor de Mexicaanse ballade Destino als soundtrack zou dienen. Dali was onmiddellijk bereid aan dit project mee te werken. Hij was er namelijk van overtuigd dat animatiefilms van alle massamedia het best geschikt zijn om een droomachtige, spookachtige wereld te creëren, die de honger naar illusies van het publiek voedt. Hij was nog meer geïnteresseerd toen Disney hem vertelde wat het concept was, namelijk het lot dat twee geliefden samenbrengt. Hierna kreeg Dalí een contract van twee maanden aangeboden bij de Disney studio’s. Uiteindelijk werkte hij er acht maanden, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Dit gebeurde in samenwerking met John Hench, een belangrijk striptekenaar binnen het Disney team. Hench moest ervoor zorgen dat ‘Dalí de schilder’ werd omgevormd tot ‘Dalí de animator’.

De kortfilm was in die tijd een erg ambitieus project: dansende acteurs en echte rekwisieten zouden gecombineerd moeten worden met tekenfilmfiguren en –coulissen op basis van het lied Destino, dat gecomponeerd werd door Armando Dominguez en gezongen door Dora Luz. Dalí en Disney waren ervan overtuigd dat het eindresultaat volkomen origineel zou zijn en nieuwe deuren zou openen voor genreoverschrijdende experimentele filmtechnieken. Maar wegens geldproblemen waren ze genoodzaakt hun samenwerking te onderbreken. Hierdoor konden in 1946 slechts vijftien seconden beeld gemaakt worden, die functioneerden als test reel.

Het is pas zevenenvijftig jaar later, in 2003, dat de kortfilm eindelijk uitgebracht werd door The Walt Disney Company. Dit was mogelijk doordat allerlei storyboards, schetsen en schilderijen van het project waren teruggevonden door de zakenman (en neef van Walt) Roy Edward Disney, toen hij in 1999 bezig was met onderzoek voor de film Fantasia 2000. Een team van vijfentwintig animatoren ontcijferden de storyboards van Dalí en Hench. Met behulp van zowel traditionele tekenanimatie als 3D-computeranimatie werd de film onder leiding van de Franse regisseur Dominique Monféry voltooid. Baker Bloodworth nam de productie voor zijn rekening, en John Hench werd ingeschakeld om de oorspronkelijke bedoelingen van Dalí te verduidelijken. Het eindresultaat duurt amper zeven minuten, waarvan twintig procent bestaat uit CGI elementen (Computer-Generated Imagery), de rest is 2D-animatie. De oorspronkelijke vijftien seconden beeld zijn ook aanwezig in het eindproduct, namelijk in de scène met de twee schildpadden met de hoofden op hun rug, die naar elkaar toe kruipen. De première van Destino vond plaats tijdens het Festival International du Film d'Animation d'Annecy. De film werd toen zeer positief onthaald. Hij werd in 2004 onder andere genomineerd voor de Oscar voor beste korte animatiefilm.

Het grote publiek kreeg Destino nooit te zien. De kortfilm werd tot voor kort enkel vertoond in grote musea. Zo was hij onder andere te zien in Tate Modern in Londen tijdens de tentoonstelling Dalí & film in 2007 en tijdens Dalí: Painting and Film in het Musem of Modern Art in Manhattan in 2008. Daar kwam dit jaar echter verandering in. Eind februari werd Destino namelijk uitgegeven als bonusfilm bij de herwerkte versie van de film Fantasia, op de Blu-ray disc Fantasia & Fantasia 2000 Special Edition.

Beschrijving en visuele analyse

Destino vertelt een teder, charmant en tragisch liefdesverhaal, dat zich afspeelt in een droomsequens. De film volgt Chronos, en de noodlottige liefde die hij heeft voor een sterfelijke vrouw. Chronos is een figuur uit de Griekse mythologie, die de personificatie van de tijd voorstelt. Hij komt in de film tot leven uit een rotsblok. De vrouw Dahlia danst door de surrealistisch geïnspireerde omgeving die gebaseerd is op de schilderijen van Dalí. Ze ziet en ondergaat allerlei surrealistische transformaties. De geliefden strijden tegen de tijd, die het verloop van alle menselijke aangelegenheden bepaalt. Naar het einde van de film toe veranderen Chronos en Dahlia in een baseballspeler en een ballerina. Uiteindelijk blijken ze onbereikbaar voor elkaar.

In Destino is op het eerste zicht vooral de hand van Dalí duidelijk herkenbaar. Het gaat niet om een typisch Disneyverhaal à la Sneeuwwitje of Bambi. Er zijn namelijk heel wat elementen die doen denken aan het surrealisme van Dalí. Zo zien we onder andere smeltende horloges en gezichten, oogballen, een schaduwspel, mieren die uit een hand kruipen en transformeren in Fransmannen op een fiets, en een bizar baseballspel. De stijl en thema’s van Dalí, zoals die ook in zijn schilderijen naar voren komen, zijn hier dus duidelijk herkenbaar. Ook alle typische picturale concepten van Dalí zijn aanwezig: de melancholie van ruimte, het oplossen (dissolve) van beelden, hallucinaties van de mens en landschappen en zijn ontbindingsesthetiek. Zo staan de mieren die vaak terugkeren in het werk van Dalí voor verrotting. Dalí verklaarde destijds dat hij zijn hele verzameling surrealistische objecten en hallucinaties in zijn ontwerpen had gestopt en de film zou het publiek dan ook (beter dan het geschilderde of het geschrevene) kunnen inleiden in de wereld van het surrealisme. Toch zien we af en toe ook dat Disney mee aan deze film gewerkt heeft, vooral in de montage en de beeldverwerking. Het monteerwerk is namelijk vergelijkbaar met dat van fantasierijke Disneyfilms als Dumbo en Fantasia, die ook rond deze periode het levenslicht zagen.

De essentiële techniek binnen deze film is de cross-dissolve. Deze techniek is ideaal om de voor Dalí typische dubbele beelden te onthullen. Zo wordt er een beeld getoond, dat de toeschouwer herkent als één ding. Geleidelijk aan dwingt Dalí de toeschouwer om misvormingen te zien in dat beeld, totdat het uiteindelijk een ander beeld onthult. 3D werd vooral gebruikt voor ingewikkelde camerabewegingen en voor het gevecht van Chronos, omwille van het volume van dit stenen personage.

Er is een duidelijk verschil in de benadering van Dalí en Disney merkbaar. Het idee achter de film werd door Disney nogal bescheiden beschreven: "Just a simple story about a young girl in search of true love". Terwijl Dali het anders verwoordde in zijn eigen publicatie Dali News: "a magical exposition of the problem of life in the labyrinth of time". Toch zijn beide kunstenaars erin geslaagd datgene waar ze goed in zijn samen te brengen in één film. Destino is een perfecte mengvorm van avant-gardekunst en entertainment.

Het surrealisme van Dalí

Het grote publiek ziet Dalí als een synoniem voor het surrealisme. Deze stroming ontstond in de jaren ’20 uit het dadaïsme. Surrealisten worden geïnspireerd door dromen en door de studie van het Freudiaanse onderbewustzijn. Het doel van hun kunst is het publiek verbazen en verwarren. Niet alleen door het gebruik van abstracte technieken, maar ook door hun schijnbaar willekeurige onderwerpen. Ook Dali gebruikte deze thema’s en paste deze toe aan de hand van een meer realistische schildertechniek. Zo maakte hij het surrealisme tastbaar voor het publiek.

Dalí hield van cinema en wilde in Hollywood werken, omdat het een droomfabriek is. Film was voor Dalí namelijk het middel bij uitstek om zijn surrealistische fantasieën vorm te geven. Tijdens zijn verblijf in de Verenigde Staten geraakte hij meer en meer overtuigd van het feit dat het medium film het beste potentieel heeft om de surrealistische kunst te realiseren. De surrealistische filmmakers trachtten namelijk de identificatie van de toeschouwer met het beeld te verbreken. Ze zorgden ervoor dat dagelijkse voorwerpen een bevreemdende connotatie kregen door de combinatie ervan aan de hand van montage. Dalí’s films vertonen een wereld waarin droom en werkelijkheid één worden. Openlijke seksuele verwijzingen en shockerende beelden zorgden ervoor dat hij berucht werd. De scène uit Un chien andalou van Louis Buñuel uit 1929, waarin een vrouwenoog doormidden wordt gesneden met een scheermes, illustreert dit perfect.

De esthetisering van het alledaagse leven staat centraal in het werk van Dalí. Zijn symbolisme is uniek. Hij neemt schijnbaar willekeurige dingen uit het alledaagse leven zoals marmeren beelden, oneindige woestijnvlaktes, baseballspelers, fietsers of telefoons, en isoleert ze als iconen in een vreemde context. Hierdoor worden het symbolen voor diepere emotionele thema’s, zoals de vernietiging van de tijd en de tragedie van de liefde.

Door droomfabriek Hollywood liet Dalí zich graag inspireren. Omgekeerd was ook Hollywood erg geïnteresseerd in Dalí. Regelmatig werd hij gevraagd om beelden voor beroemde regisseurs te maken. In Hitchcocks film Spellbound (1945) ontwierp Dalí een droomscène met zwevende piano’s, ogen en scharen, en voor Walt Disney tekende hij dus het animatiefilmpje Destino (1946).

Referenties

• Hazucha, A., ‘Salvador Dalí and the Surrealism of Baseball.’ In: Kates, R. E. (ed.), Baseball/Literature/Culture: Essays, 2006-2007. Jefferson: McFarland, 2008, 105-113.
• Janssens, R., Of mice and men: American imperialism and American studies. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2004.
• Ross, M. E., Salvador Dalí and the surrealists: their lives and ideas: 21 activities. Chicago: Chicago Review Press, 2003.
• Van Hyfte, S., ‘Dali in Disneyland’, De Standaard, 26 februari 2011.
• Weyers, F., Salvador Dalí: leven en werk. Keulen: Könemann, 1999.
• Williams, L., Figures of desire: a theory and analysis of surrealist film. Berkeley: University of California Press, 1981.

Externe links

• http://www.imdb.com/title/tt0377770/
• http://cache.boston.com/globe/magazine/2000/1-30/featurestory2.shtml
• http://animationartconservation.com/?c=art&p=destiny_of_dali_destino
• http://www.collectorseditions.com/disney/vitae.php?aID=520Destino
• http://www.awn.com/articles/channeling-dali-make-idestinoi
• http://www.awn.com/articles/hench-discusses-legendary-link-dali-and-disney-idestinoi
• http://www.awn.com/articles/disneydalis-completed-idestinoi-kicks-annecy-fest/page/2%2C1
• http://www.guardian.co.uk/artanddesign/jonathanjonesblog/2007/may/31/whendalimetdisney