Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Akkoord (muziek)
Een akkoord is de samenklank van drie of meer tonen, die zodanig samenklinken dat zij voor het muzikale oor samensmelten tot een gestalte. Let wel: een samenklank van slechts twee tonen noemt men een (harmonisch) interval. In de lichte muziek is het gebruikelijk om akkoorden voor te stellen middels akkoordsymbolen.
Als we de grondtoon (c) van de C-majeurtoonladder "1" noemen, zijn de cijfers bij de overige noten als volgt:
| c | d | e | f | g | a | b | c |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
Een C-majeurakkoord bestaat bijvoorbeeld uit c, e en g, dat is dan 1, 3 en 5. In principe kunnen de noten van een akkoord voor elke andere grondtoon door transponatie gevonden worden.
Een drieklank is een akkoord dat bestaat uit 3 tonen en is opgebouwd uit een grondtoon , een terts en een kwint waaruit de vier meest voorkomende typen worden bestaan:
| naam | samenstelling | voorbeeld | symbool |
|---|---|---|---|
| majeur (of: groot) | grondtoon + grote terts + reine kwint | c e g | C |
| mineur (of: klein) | grondtoon + kleine terts + reine kwint | c es g | Cm |
| verminderd | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint | c es ges | Cdim of C° |
| overmatig (of: plus) | grondtoon + grote terts + overmatige kwint | c e gis | C+5 of C+ |
| Sus twee | grondtoon + grote secunde + reine kwint | c d g | Csus2 of C2 |
| Sus vier | grondtoon + reine kwart + reine kwint | c f g | Csus4 of C4 |
| hardverminderd | grondtoon + grote terts + verminderde kwint | c e ges | C -5 |
| dubbelverminderd | grondtoon + verminderde terts + verminderde kwint | c eses ges |
Als men nog een terts meer stapelt, ontstaat een vierklank, een zogenaamd septiemakkoord: Een septiemakkoord bestaat dus uit een grondtoon + terts + kwint + septiem. We onderscheiden onderstaande typen:
| naam | samenstelling | voorbeeld | symbool |
|---|---|---|---|
| dominant septiem | grondtoon + grote terts + reine kwint + kleine septiem | c e g bes | C7 |
| majeur (of groot) septiem | grondtoon + grote terts + reine kwint + grote septiem | c e g b | Cmaj7 |
| mineur (of klein) septiem | grondtoon + kleine terts + reine kwint + kleine septiem | c es g bes | Cm7 |
| mineur majeur (ook wel naamloos akkoord of klein groot septiem | grondtoon + kleine terts + reine kwint + grote septiem | c es g b | CmMaj7 |
| halfverminderd septiem | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint + kleine septiem | c es ges bes | Cm7b5 |
| verminderd septiem (of dim) | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint + verminderde septiem | c es ges beses | C°7 |
| dubbelverminderd septiem | grondtoon + verminderde terts + verminderde kwint + verminderde septiem | c eses ges beses | (geen symbool, klinkt als omkering van dominant) |
| hardverminderd septiem | grondtoon + grote terts + verminderde kwint + kleine septiem | (c e ges bes | C7b5 |
| overmatig septiem | grondtoon + grote terts + overmatige kwint + grote septiem | c e gis b | Cmaj7#5 |
| overmatig dominant | grondtoon + grote terts + overmatige kwint + kleine septiem | c e gis bes | C+7 |
Van deze septiemakkoorden wordt vooral het dominant septiemakkoord veel gebruikt in vrijwel alle muziek na ca 1700.
Het dubbelverminderd septiemakkoord wordt veelvuldig in klassiek muziek gebruikt, en gaat dan (in de eerste omkering) het dominant septiem akkoord (in grondligging) een kleine secunde hoger vooraf. (in C majeur: as-c-es-fis gevolgd door g-b-d-f) De overmatige terts komt in de harmonieleer niet voor; het is een exotisch melodisch interval, dat in Aziatische muziek af en toe wordt gebruikt.
In de jazzmuziek is het gebruikelijk om alles te harmoniseren met septiemakkoorden. Nog meer tertsen kan ook, al is hun gebruik een stuk minder algemeen (denk vooral aan jazz). Een terts boven op een dominantseptiemakkoord levert een resp. klein en groot none-akkoord. Zo kun je doorstapelen en er ontstaan '11' en '13' -akkoorden. Verder gaan dan 13 is zinloos, omdat 15 en 17 enharmonisch gelijk zijn aan resp. de grondtoon en de terts.
Akkoorden kunnen ook omgekeerd worden C: c-e-g kan worden e-g-c en g-c-e. Het aantal mogelijke omkeringen is altijd gelijk aan het aantal noten in het akkoord min één. Bij akkoorden die beginnen met de grondtoon spreekt men van de grondligging, bij akkoorden die beginnen met de terts van de 1e omkering, enz. Noten kun je verdubbelen in hoger of lager liggende octaven.
Behalve stapelen van tertsen kun je akkoorden ook 'kleuren' met extra noten. Als je aan een C-akkoord een a toevoegt krijg je een C6 of C6 akkoord (de a is de zesde noot van de toonladder van C-groot).
Ongebruikelijke akkoorden kunnen uit kwarten zijn opgebouwd (1, 4, 7), maar indien er meer dan twee kwarten worden opgestapeld, dan is het akkoord te herleiden tot een (al dan niet volledig) akkoord, dat uit tertsen is opgebouwd (bijvoorbeeld: c-f-b-e-a = f-a-c-e met een extra b als toegevoegde kleurtoon).
Er zijn grenzen aan de ligging van een akkoord: indien het uitsluitend uit zeer lage of zeer hoge tonen bestaat, dan herkent het menselijk gehoor het niet als akkoord. De oorzaak bij lage tonen is interferentie: de tertsen gaan 'brommen'. Bij zeer hoge tonen is het oor niet meer in staat om verschillen in frequenties secuur waar te nemen, omdat de intervallen zeer dicht tegen elkaar liggen. Zie wat dit betreft ook de principes van de harmonische boventoonreeks: hoe verder boventonen in de reeks, hoe dichter ze op elkaar komen.
Bij blaasinstrumenten klinken de tonen van een drieklank niet tegelijkertijd, maar na elkaar. Dit wordt een gebroken drieklank genoemd. Bij blaasinstrumenten worden dan vaak de eerste, derde, vijfde, achtste, vijfde, derde en eerste toon gespeeld. dat wordt een lang gebroken drieklank genoemd.