Nikè

Bestand:Ephesus Nike.jpg

Bas-reliëf van Nikè te Efeze.

Bestand:Nike on a statue of Zeus (Hermitage) - Виктория в руках у Юпитера.jpg

Zeus met in zijn rechterhand Nikè

Nikè of Nike (Oudgrieks: Νίκη, Níkê) was de godin van de overwinning in de Griekse mythologie. Haar Romeinse equivalent is Victoria. De oorspronkelijke betekenis van Nikè is waarschijnlijk de bliksem. Daarom is zij onafscheidelijk verbonden met Zeus. Diens standbeeld te Olympia droeg een Nikè in de rechterhand. Bij de tempel van Zeus in Olympia stond ook een levensgroot beeld van Nike, gemaakt door Paionios in 425 voor Christus.

Volgens onder anderen Hesiodos is Nikè een dochter van de titaan Pallas en de nimf Styx, hoewel in de achtste Homerische hymne Ares als haar vader wordt genoemd. In de strijd tussen Zeus en de Titanen kwam Nikè met haar broers Zelos (de ijver) en Kratos (de kracht) en haar zuster Bia (het geweld) Zeus te hulp. Daarom genoot zij ook met hem de eer om op de Olympos te wonen en te zetelen naast de beheerser van de hemel. Zij komt echter ook voor in de omgeving van Pallas Athena, is zelfs als het ware een trek uit het wezen van die godin, die tot een afzonderlijke persoonlijkheid is verheven.

Men ziet Nikè ook als een "niet persoonlijke godin" waar de andere goden van de Grieken sterk op mensen van vlees en bloed leken. Er zijn weinig legenden rond Nikè. Wel zijn er afbeeldingen waarin een triomferende krijgsman wordt vergezeld van een stoet van Nikès, wat zou betekenen dat iedere krijgsman, en iedere overwinning, een eigen Nikè heeft.

Nikè is niet alleen de godin van de overwinning in de strijd, maar van elke in een wedstrijd behaalde zege, alsook van het welslagen van een onderneming die met moeite en inspanning wordt volbracht. Vandaar dat zij bij verschillende gelegenheden werd aangeroepen en haar dikwijls dankoffers werden gebracht. Afzonderlijke tempels en feesten had zij daarentegen niet veel, daar zij gewoonlijk alleen voorkwam in het gevolg van andere goden. Nikè was in de ogen van de Grieken niet zelf verantwoordelijk voor de zege, die eer kwam de goden toe, men zag haar vooral als de boodschapper.

Gewoonlijk werd Nikè afgebeeld als een jonge, schone vrouw met een palmtak in de handen en een lauwerkrans op het hoofd, terwijl wapenen en zegetekenen haar omringen. Meestal is zij gevleugeld, doch op de Akropolis te Athene stond een kleine Nikètempel Apteros, d. i. de ongevleugelde godin van de overwinning. Zij had daar, zo zei men, haar vleugels afgelegd, omdat zij nooit meer uit Athene wilde wijken. Rechts bij het opgaan naar de Propyleën ziet men nog een belangrijke ruïne van de tempel. Die tempel bestond nog in 1676 en werd toen door de Turken als kruitmagazijn gebruikt. In 1751 lag hij geheel in puin. Wat er in 1804 nog van over was, zou door Lord Elgin zijn meegevoerd naar Engeland.

Het is echter niet juist te zeggen dat Lord Elgin al hetgeen er van de Nikètempel te Athene over was zou hebben overgebracht naar Engeland. Integendeel is in het jaar 1835 onder het toezicht van Prof. Ross uit de overgebleven puinhopen de gehele tempel weer in zijn oorspronkelijke vorm opgebouwd. De beeldhouwwerken, die vroeger aan de noord- en westzijde waren aangebracht, zijn door Lord Elgin naar Londen meegenomen en thans door afdrukken in terracotta vervangen. De meeste van die beeldhouwwerken hebben betrekking op de oorlog, die de Grieken hebben moeten voeren tegen de Perzen. Men verhaalt dat die tempel gesticht is door Kimon II, de zoon van Miltiades, na de overwinning die hij in 469 v.Chr. bij de rivier de Eurymedon op het leger en de vloot van de Perzen had behaald.

De beroemdste beeltenis van Nikè is te vinden in het Louvre: de Nikè van Samothrake. Van het beeld ontbreken de armen en het hoofd.

Referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties De eerste versie van dit artikel is overgenomen uit T.T. Kroon, Mythologisch Woordenboek, 's Gravenhage, 1875 en kan dus verouderd zijn. T.T. Kroon, art. Nike (Nice), in T.T. Kroon, Mythologisch Woordenboek, 's Gravenhage, 1875.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Nike op Wikimedia Commons.