Sociale innovatie

Sociale innovatie is vernieuwing van de wijze waarop wordt samengewerkt. de kwaliteit van de samenwerking kan uitgedrukt worden in bijvoorbeeld de arbeidsproductiviteit, de betrokkenheid of de kwaliteit van leven. Bij sociale innovatie kan het gaan om bestaande instituties maar ook om nieuwe sociale netwerken. De term sociale innovatie is geïntroduceerd om onderscheid te maken met technische of technologische innovatie.

Hoewel de term 'sociale innovatie' het meest gangbaar is, worden in sommige gevallen de termen 'innovatief organiseren' en 'nieuw organiseren' gebruikt.

Definitie

Het Nederlands Centrum voor Sociale innovatie (NCSI) formuleerde samen met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, de vakbonden en de werkgeversorganisaties de volgende definitie van sociale innovatie: een vernieuwing in de arbeidsorganisatie en in arbeidsrelaties die leidt tot verbeterde prestaties van de organisatie en ontplooiing van talenten. In het verlengde daarvan zien Volberda en Van den Bosch (Erasmus Universiteit) sociale innovatie als het samenspel tussen het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van innovatieve organisatieprincipes (flexibel organiseren), en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken) om het concurrentievermogen en de productiviteit te verbeteren ^[1].

Achtergrond

Er zijn ten minste drie redenen waarom sociale innovatie in Nederland in de belangstelling staat:

De innovatieparadox: Uit onderzoek blijkt dat Nederlandse bedrijven veel kennis ontwikkelen. Het succes van innovatie wordt echter slechts voor 25% bepaald door R&D investeringen en voor 75% door factoren op het gebied van mens en organisatie. Volgens onderzoekers als prof. dr. H. W. Volberda zouden bedrijven daarom meer moeten inzetten op organisatie- en managementvernieuwing.
Snelle technologische ontwikkelingen (zoals robotisering) gooien bestaande organisaties met hun verdienmodellen omver als zij niet in staat zijn zichzelf opnieuw uit te vinden, met nieuwe verdienmodellen te komen en wendbaarder te organiseren. Klassieke voorbeelden zijn natuurlijk de videotheken die door aanbieders als Netflix overbodig zijn geworden of Uber dat de hele taxiwereld op zijn kop zet.
De arbeidsproductiviteitparadox: De arbeidsproductiviteit in Nederland als geheel stijgt nauwelijks ondanks alle investeringen op bedrijfsniveau gedaan in informatietechnologie.

Begripsverkenning

Anders dan bij het technische of technologische innovatie, waarbij het ontwikkelen van nieuwe producten, diensten of processen centraal staat, stelt sociale innovatie de manier van organiseren in het centrum van de vernieuwing. Sociaal innovatieve organisaties zouden beter in staat zijn om technische innovaties toe te passen en kunnen wendbaarder reageren op veranderingen in de omgeving dan traditionele organisaties. Daarmee zijn ze effectiever dan traditioneel georganiseerde organisaties maar mogelijk niet efficiënter. Volgens onderzoek van de Erasmus Universiteit hebben bedrijven die investeren in sociale innovatie een betere concurrentiepositie.

Hoewel er niet een eenduidig concept is voor sociale innovatie, hebben organisaties die als sociaal innovatief worden gezien een aantal gemeenschappelijke kenmerken:

eigenaarschap en ondernemerschap wordt zoveel als mogelijk bij de vakman belegd; deze heeft dus ook een grote mate van vrijheid in handelen;
hiërarchische relaties en bijbehorende statussymbolen ontbreken: 'gedistribueerd leiderschap,' wie het weet mag het zeggen;
er wordt gestuurd op een gemeenschappelijk waardenstelsel. Regels en procedures worden zoveel als mogelijk voorkomen;
'control' wordt vervangen door sociale controle waarbij alle informatie onderling wordt gedeeld.

In de praktijk blijken sociaal innovatieve concepten niet altijd eenvoudig ingevoerd te kunnen worden; de gangbare organisatieparadigma's, -conventies en -praktijken zijn weerbarstig.