Melchior Hoffmann

Melchior Hoffmann (ca. 1495-1543) was een invloedrijke anabaptistische prediker en theoloog uit de 16e eeuw. Hij werd geboren in Schwäbisch Hall, Duitsland, en was oorspronkelijk bontwerker van beroep. Hoffmann ontwikkelde zich tot een radicale hervormer en speelde een belangrijke rol in de verspreiding van het anabaptisme in Noord-Duitsland en de Nederlanden.

Leven

Hoffman kwam uit een familie van ambachtslieden uit de middenstand in Schwäbisch-Hall. Hij was bontwerker van beroep. Rond 1521 of 1522 kwam hij aan in Lijfland (het huidige Estland en Letland), waar hij zich gedurende zijn verblijf van vier tot vijf jaar de Nederduitse taal eigen maakte. Hij maakte er de beginfase mee van de reformatie. Rond 1523 ging hij over tot het protestantisme na een ontmoeting met lutherse predikers.

Door een tekort aan protestantse predikanten, kon Hoffmann dit ambt aannemen. In de herfst van 1524 kwam hij naar Dorpat en predikte tegen het gebruik van beelden in de aanbidding. Dit leidde tot een beeldenstorm in Dorpat op 10 januari 1525. Hij beschouwde zichzelf als een lutheraan maar onderging mogelijk een invloed van Andreas Karlstadt. Zijn zienswijze over de eucharistie of het Avondmaal en op de kerkgemeenschap verschilde van Luthers visie.

Vanaf 1527 kregen zijn preken in de stad Wittenberg over hoofdstuk 12 van het boek Daniël een apocalyptische draai. Hij werd uitgenodigd door koning Christian I in Denemarken, en begon de lutherse zienswijze van de werkelijke tegenwoordigheid van Jezus Christus in het brood en de wijn aan te vallen. Zijn ideeën werden veroordeeld tijdens de Flensburgse disputatie in 1529, waardoor hij moest vertrekken.

Hoffmanns eschatologische overtuigingen waren een centraal aspect van zijn leer. Hij geloofde dat de wederkomst van Christus en het einde der tijden nabij waren.

Hij trok naar Straatsburg, dat hij beschouwde als een heilige stad die een cruciale rol zou spelen in de eindtijd. Hij geloofde dat Straatsburg het centrum zou worden van Gods koninkrijk op aarde, waar de gelovigen zich zouden verzamelen in afwachting van de wederkomst van Christus. Deze overtuiging was gebaseerd op zijn interpretatie van Bijbelse profetieën en mogelijk ook op de relatief tolerante houding van Straatsburg tegenover religieuze hervormers in die tijd.

In de jaren 1530 maakte hij regelmatige rondreizen tussen Straatsburg en Friesland, waar hij meer dan driehonderd mensen (opnieuw) doopte. De dopers in deze regio werden vervolgd. Hoffman werd ook regelmatig uit Straatsburg verdreven. Achtervolgd kwam hij in Holland terecht, waar hij gunstige omstandigheden aantrof en tot veel bekeringen leidde.

Maar zelfs in Straatsburg werden zijn ideeën verworpen. Hij keerde zich af van de ’traditionele’ reformatie. In deze periode werd hij beïnvloed door de ’spiritualistische’ wederdopers onder leiding van Hans Denck en door de profeten van Straatsburg’. Onder hun invloed begon hij verheven te spreken over het ’innerlijke woord’, over de vrije wil en over de genade die alle mensen ten deel valt. Hij begon ook onderscheid te maken tussen twee soorten rechtvaardiging: de uitwissen van de erfzonde door de verlossende dood van Christus en de rechtvaardiging door de Heilige Geest, waardoor volmaaktheid bereikt kan worden4. Hij ontwikkelde een doctrine over het ’hemelse vlees van Christus’, volgens welke Christus door Maria ging als water door een zeef.

De belangrijkste verandering in zijn leer was de ontwikkeling van zijn denken over Openbaring. Hij beweerde dat de wederkomst van Christus op handen was en dat deze voorbereid moest worden door een zuivering van de wereld. Hoffman zag zichzelf als een nieuwe Elia en begon aan te kondigen dat Christus zou terugkomen in Straatsburg in 1533. Hij was een voorstander van pacifisme en de theologie van geweldloosheid in plaats van het gebruik van geweld.

Zijn verwachting dat Christus’ wederkomst zou plaatsvinden in 1533 was gebaseerd op zijn berekeningen en interpretaties van Bijbelse profetieën. Hij ging ervan uit dat er een periode van 1500 jaar zou verstrijken tussen de eerste komst van Christus en zijn wederkomst. Aangezien hij de dood van Christus rond het jaar 33 plaatste, kwam hij uit op 1533 als het jaar van de wederkomst.

In het voorjaar van 1533 keerde hij opnieuw terug naar Straatsburg om de komst van Christus af te wachten. Maar het stadsbestuur zag zijn voorspellingen als een bedreiging en Hoffman werd gevangengezet. Hij bracht de rest van zijn leven in gevangenschap door, waar hij in 1543 overleed.

Zijn ideeën hadden een aanzienlijke invloed op de anabaptistische beweging, vooral in Noord-Europa. Zijn apocalyptische visie en zijn concept van geweldloos verzet beïnvloedden latere anabaptistische leiders en bewegingen.